دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋم (WEF) جاريالاعان جىل سايىنعى Global Risk Report بايانداماسىندا قازاقستان الداعى ەكى جىلدا قارۋلى قاقتىعىستار ءقاۋپى وتە جوعارى 12 مەملەكەتتىڭ قاتارىنا جاتقىزىلىپتى. وسىنداي دولبار وتكەندە ءماجىلىس قابىرعاسىندا دا ايتىلىپ قالعان ەدى. بۇل قانشالىقتى شىنايى دۇنيە؟ بۇعان قورعانىس مينيسترلىگى جانىنداعى اسكەري-ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعى ەگجەي-تەگجەي جاۋاپ قاتتى، دەپ جازادى Dalanews.kz.
WEF جاريالاعان باياندامادا الداعى ەكى جىلدا قارۋلى قاقتىعىستار ءقاۋپى وتە جوعارى ايماققا قازاقستانمەن قاتار ارمەنيا، كوت-د'يۆۋار، ەستونيا، مالي، رۋمىنيا، يەمەن، كونگو، يزرايل، پولشا، مىسىر جانە ساۋد ارابياسى دا جاتقىزىلىپتى.
"دەگەنمەن، بۇل بولجام داۋلى ءارى ناقتىلاۋدى قاجەت ەتەدى. قازىرگى اسكەري-ساياسي جاعداي، قازاقستاننىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ديپلوماتياسى جانە ونىڭ ءىرى ينۆەستيسيالىق جوبالارىن ەسكەرسەك، قارۋلى قاقتىعىستار ەلىمىز ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتەگى ءقاۋىپ بولىپ تابىلمايدى"، - دەگەن ورتالىق ساراپشىلارى بۇل رەتتە ءبىرقاتار دالەلدەردى العا تارتادى.
قازاقستان: ديپلوماتيا جانە تۇراقتىلىق - حالىقارالىق ديپلوماتياداعى بەلسەندى ءرولى
قازاقستان بەيبىتشىلىك پەن ديپلوماتيالىق ۇدەرىستەرگە بەلسەندى قاتىسۋشى رەتىندە تانىمال. ەلىمىز سيريا بويىنشا كەلىسسوزدەردى قوسا العاندا (استانا پروسەسى)، حالىقارالىق قاقتىعىستاردا بىرنەشە رەت اراعايىن مەملەكەت رەتىندە ارەكەت ەتتى. بۇل قازاقستاننىڭ بەيتاراپ جانە تۇراقتى مەملەكەت رەتىندەگى بەدەلىن نىعايتا تۇسەدى جانە ونىڭ قاقتىعىستارعا ارالاسۋدان گورى، ولاردى شەشۋگە ۇمتىلاتىنىن كورسەتەدى.
قازاقستاننىڭ كورشىلەس ەلدەرمەن اۋماقتىق داۋلارىنىڭ جوقتىعى
قازاقستاننىڭ كورشىلەس ەلدەرمەن ارادا تەريتورياعا قاتىستى تالاستارى جوق. شەكارالارىمىز رەسمي تۇردە رەتتەلىپ، شەگەندەلگەن، بۇل مەملەكەتارالىق قاقتىعىستاردىڭ ىقتيمالدىعىن ەداۋىر تومەندەتەدى.
حالىقارالىق سەرىكتەستەرمەن بايلانىستاردى نىعايتۋ
قازاقستان بۇۇ، ەقىۇ جانە شىۇ سياقتى حالىقارالىق ۇيىمدارمەن بەلسەندى تۇردە ىنتىماقتاستىق ورناتقان. مۇنداي بايلانىستار تۇراقتىلىقتى نىعايتۋعا جانە ىقتيمال قاقتىعىستاردىڭ الدىن الۋعا ىقپال ەتەدى.
ەكونوميكالىق ديپلوماتيا
جاڭا جىبەك جولى جانە ورتا ءدالىز سياقتى ستراتەگيالىق ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار قازاقستاننىڭ ايماقتاعى ەكونوميكالىق ءرولىن نىعايتادى. ەلىمىز شەتەلدىك كاپيتال ءۇشىن "تىنىش ايلاق" بولا وتىرىپ، حالىقارالىق ينۆەستورلاردى تارتۋ ءۇشىن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا مۇددەلى.
WEF بولجامدارىندا تىركەلگەن قاتەلىكتەر
Global Risk Report باياندامالارى پايدالى تالداۋ قۇرالى بولعانىمەن، قارۋلى قاقتىعىستار بولجامى تۇرعىسىندا ءدوپ باسىپ ايتا بەرمەيتىنى بىرنەشە رەت بايقالعان. مىسالى:
- يراك سوعىسى (2003 ج.): WEF بولجامدارىندا گەوساياسي شيەلەنىس پەن ايماقتىق تۇراقسىزدىق قاۋپىنە قاراماستان، امەريكانىڭ يراكقا باسىپ كىرۋ ىقتيمالدىعى جوعارى ەكەندىگى ايتىلمادى.
دارفۋرداعى قاقتىعىس، سۋدان (2003 جىلدان باستاپ): كوپجىلدىق داعدارىسقا اكەلگەن ەتنيكالىق جانە رەسۋرستىق قاقتىعىستار ايتارلىقتاي ءقاۋىپ رەتىندە ايقىندالمادى. - گرۋزين-رەسەي سوعىسى (2008 ج.): كاۆكاز ىقتيمال شيەلەنىس ايماعى رەتىندە اتالعانىمەن، وڭتۇستىك وسەتيا توڭىرەگىندەگى جاعدايدىڭ ناقتى ۋشىعۋ سەنارييى بولجانبادى.
- اراب كوكتەمى (2010–2012 جج.): ايماقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق پروبلەمالارى بەلگىلى بولعانىنا قاراماستان، سولتۇستىك افريكا مەن تاياۋ شىعىستاعى اۋقىمدى نارازىلىقتار مەن توڭكەرىستەر ساراپشىلار ءۇشىن كۇتپەگەن جاعداي بولدى.
- قىرىم داعدارىسى جانە ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى اسكەري قاقتىعىس (2014 جىلدان باستاپ): قىرىمنىڭ رەسەيگە قوسىلۋى جانە ودان كەيىنگى دونباسستاعى قاقتىعىس WEF بايانداماسىندا ىقتيمال سەناريي رەتىندە قاراستىرىلمادى.
- ەكىنشى قاراباق سوعىسى (2020 ج.): ارمەنيا مەن ءازىربايجان اراسىندا سوعىس قيمىلدارىنىڭ قايتا باستالۋى ۇزاققا سوزىلعان شيەلەنىسكە قاراماستان WEF ءۇشىن كۇتپەگەن جاعداي بولدى.
- ەفيوپياداعى ازاماتتىق قاقتىعىس (2020 جىلدان باستاپ): گۋمانيتارلىق داعدارىسقا ۇلاسقان فەدەرالدى ۇكىمەت پەن تىگراي حالىقتىق مايدانى اراسىنداعى قاقتىعىس تا WEF بولجامدارىندا اتالمادى.
"بۇل مىسالدار Global Risk Report بايانداماسىنىڭ تۇراقسىز ايماقتارداعى قارۋلى قاقتىعىستاردىڭ ىقتيمالدىعىن ءجيى دۇرىس باعالاي بەرمەيتىنىن جانە كوبىنەسە جالپى ۇردىستەرگە كوبىرەك نازار اۋداراتىنىن كورسەتەدى، بۇل ونىڭ دالدىگى ساپاسىن تومەندەتەدى"، - دەپ تۇجىرىمدايدى ساراپشىلار.
قورىتىندىلاي كەلە، Global Risk Report بايانداماسى ءاردايىم ناقتى جاعدايدى ءدال كورسەتە بەرمەيدى جانە قازاقستان ءۇشىن قارۋلى قاقتىعىستاردىڭ جوعارى ءقاۋپى تۋرالى بولجامى داۋلى بولىپ تابىلادى. تاريحي تۇراقتىلىق، ديپلوماتيالىق بەلسەندىلىك جانە قازاقستاننىڭ الەمدىك ارەناداعى ءرولى، بۇعان كەرىسىنشە دالەل. قازاقستان ورتالىق ازياداعى تۇراقتىلىق پەن بەيتاراپتىقتىڭ ۇلگىسى بولىپ قالا بەرەدى.
"جوعارىدا تىزگەن قاتەلىكتەر WEF باياندامالارىن تۇپكىلىكتى بولجام رەتىندە ەمەس، تالدامالىق رەسۋرس رەتىندە قابىلداۋ كەرەكتىگىن كورسەتەدى. قازاقستان ءۇشىن باسىمدىق بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ بولىپ تابىلادى جانە استانا مۇنى تاۋەلسىزدىك العان ساتتەن باستاپ تابىستى تۇردە پاش ەتىپ كەلەدى"، - دەيدى وتاندىق ۆەدومستۆو ساراپشىلارى.
انىقتاما: اسكەري-ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعى ق ر ۇكىمەتىنىڭ 2008 جىلعى قاۋلىسىنا سايكەس قۇرىلعان. ورتالىق ءوز قىزمەتى كەزەڭىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى مۇددەسى ءۇشىن 100-دەن استام عىلىمي، زەرتتەۋ جۇمىستارى مەن ادىستەمەلەردى؛ 6 نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىنىڭ جوباسى، ۇلتتىق قورعانىس ۋنيۆەرسيتەتى ءۇشىن 31 وقۋ قۇرالىن؛ 46 اسكەري ۇلتتىق ستاندارتتى ازىرلەدى.
بۇعان دەيىن سايتىمىزدا دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ (World Economic Forum، WEF) جىل سايىن جۇرگىزەتىن ساۋالناما اياسىندا قارۋلى قاقتىعىستار، تابيعي اپاتتار جانە اقپاراتتىق سوعىس 2025 جىلعى نەگىزگى جاھاندىق تاۋەكەلدەرگە اينالاتىنىن بولجاپ وتىرعانىن جازعانبىز.
