بۋرابايدى ورىسقۇل قازاقتار ءالى «بوروۆوي» دەيدى
ءبىز تەك قانا «پاۆلودار مەن پەتروپاۆلدىڭ اتاۋىن وزگەرتۋ كەرەك» دەپ دالاقتاپ شاپقىلاپ وزگە جەرلەردىڭ اتاۋىن وزگەرتۋدى ۇمىتقان سياقتىمىز. شىن مانىندە بىزدە بۇل ەكى قالانىڭ اتاۋىن وزگەرتۋدەن باسقا اتقاراتىن جۇمىستار جەتىپ ارتىلادى.
نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ جانىنداعى بۋرابايدى ورىسقۇل قازاقتار ءالى «بوروۆوي» دەيدى. سويتسە بۇرىن بۇل جەردە بىردەڭە بۇرعىلاعان مىس. سودان سولاي اتالادى ەكەن.
قوستاناي جاقتا سوسنوۆىي بور دەگەن بار، پاۆلوداردا «يرتىش»، «روششا» دەپ كەتە بەرەدى. ءبىزدىڭ سولتۇستىك وڭىردەگى دەمالاتىن كورىكتى جەرلەردىڭ اتاۋلارى يا ورىسشا، يا ورىس تونىن كيگەن قازاقشا اتاۋلار.
«جەر كولەمى بويىنشا توعىزىنشى ورىن الامىز» دەپ ماقتانعاندا كەۋدەمىزگە نان پىسەردەي بولادى. ءبىراق انا اتاۋلارعا قاراپ وتىرساڭىز، بۇل جەر بوتەن بىرەۋدىڭ جەرى سياقتى كۇي كەشەسەڭ. ودان بۇل جەرلەردەگى دەمالىس ورىندارىنىڭ قىزمەت كورسەتۋشى پەرسونالدارىنىڭ قازاعى بولسىن، ورىسى بولسىن، مىندەتتى تۇردە ورىسشا سويلەيدى... ال بۇدان كەيىن رەسەيدە جۇرگەندەي بولاسىز.
ول ول ما، ەلوردادان 120 شاقىرىم جەردە، ەرەيمەنتاۋ اۋدانىندا ادەمى تاۋ سىلەمدەرى بار. سول جاقتىڭ ءبىراز جۇرتى سونى «سوكولينىە گورى» دەپ اتاپ دەمالۋشىلار كوبەيدى. استانا ماڭىنداعى قازاقى اۋدانداردىڭ بىرىندە ول نەعىلعان «سوكولينىە گورى» دەسەي شىركىن. ءتىپتى ايتۋدىڭ ءوزى ۇيات.
ەلوردانىڭ ىرگەسىندە «ۆياچەسلاۆسكوە ۆودوحرانيليششە» دەگەنى جانە بار.
ءار قىرات، ساي، توبەسىنە ات قوياتىن قازاق سول جەرلەرگە ات قويمادى دەگەنگە كىم سەنەدى؟
ول جەرلەردىڭ كونە قازاقشا ءتول اتاۋلارى بولۋى كەرەك، الايدا ول اتاۋلار مەنىڭشە كولەڭكەدە قالدى.
مەن بىردە بۋرابايدا دەمالىپ جۇرگەندە مىناداي كورىنىسكە تاپ بولدىم. ءبىر قازاق تۋريست جەرگىلىكتى ورىستان «مىنا تاۋدىڭ اتاۋى نە؟» دەپ سۇراعانداي بولدى. وعان انا ورەكەڭ «بۇنى سينيۋحا دەپ اتايمىز» دەدى.
بۇل كوكشە عوي. ماعجان جىرلاعان كوكشە.
بۇل جاۋاپقا انا قازاق «ءا» دەپ ماڭقيىپ تۇردى دا كەتتى. ول نە ويلاپ كەتتى، «ەە مىنا جەرلەر بۇرىن ورىس جەرى بولعان ەكەن، ءبىز بۇنى ءقازىر وتارلاپ جاتىر ەكەنبىز» دەپ كەتتى مە، ءيتىم ءبىلسىن.
جەر اتاۋلارى ۇلكەن ساياساتتىڭ جارناماسى
ال ەندى ءبىزدىڭ شىعىس قازاقستان وبلىسىن ناعىز جەر جاۋھارى دەسە دە بولادى. ول ارادا اتاجۇرت التايدىڭ باتىس ەتەگى ءبىزدىڭ شەكارادان بەرى جاتىر. ول جەردە نەبىر سۇلۋ كولدەر، اسقار تاۋ شىڭدارى، كەرەمەت جەرلەر بار. ول جەرلەردى ءبىراز قازاق بىلمەيدى.
سول التاي ماڭىنداعى كورىكتى وزەن-كول، تاۋ-شاتقال، جەر اتاۋلارىنىڭ تۇگەلگە جۋىعى ورىسشا دەسە دە بولادى.
گلۋبوكوە، سەرەبريانسك، يازيەۆوە، راحمانوۆسكيە كليۋچي تاعىسىن تاعى... كەتە بەرەدى.
بۇل جەرلەردەن تەرىسكەيگە قاراي رەسەي شەكاراسى قول سوزىم جەردە تۇر ونى ارى اسساڭىز، التايسكيي كراي، بارناۋل...
ءبىزدىڭ شىعىس وڭىردەگى جەرلەردىڭ رەسەي وبلىستارىنان ايىرماسى شامالى.
مەن 17-18 عاسىرداعى ءسىبىردى زەرتتەگەن ورىس ساياحاتشىلارىنىڭ دەرەكتەرىن ءجيى قاراپ وتىرامىن. سوندا بايقاعانىم: سىبىردەگى جەر اتاۋلارىنىڭ جارتىسىنان كوبى تۇركى اتاۋلارى. ورىس ساياحاتشىلارى بۇل جەرلەردىڭ تۇركىشە اتاۋىن جازىپ ونىڭ ماعىناسىن اۋدارىپ وتىرۋدى ۇمىتپاپتى. ءسىبىردىڭ ورىسشا اتاۋىن يەمدەنگەنى بەرتىندە عانا بولعان نارسە، وعان شەيىن ول جەرلەردە تۇركى اتاۋلارىنان كوز سۇرىنەدى.
بىزدە دە سولاي.
بىزگە كەيىن كوشىپ كەلگەن پەرەسەلەندەر پوكروۆسكوە، سەمەنوۆسكوە، ۆاسيليەۆسكوە دەپ ءوز اتاۋلارىن تاڭدى. سولاي بۇل جەرلەردىڭ كونە اتاۋلارى ۇمىت بولدى. قازىرگى قازاقتار بۇل ورىسشا اتاۋلاردى قابىلداپ ۇلگەردى.
اتاۋدى قابىلدادى دەمەكشى، ءقازىر جۇڭگو شىعىس تۇركىستانداعى ءبىراز جەر اتاۋىن، قالالاردى جۇڭگو اتاۋىنا كوشىرىپ جاتىر.
ەندى ءبىر وتىز جىلدان سوڭ ءبىزدىڭ بالالارىمىز جۇڭگو شەكاراسىن اسسا، ول جەردە جۇڭگو اتاۋىمەن تۇرعان جۇڭگو الەمىنە تاپ بولادى. ودان سوڭ كەيىنگى قازاق ول جەرلەردى جۇڭگو جەرى دەپ ەرىكسىز مويىندايتىنى انىق. ول سولاي. جەر اتاۋلارى دەگەنىمىز – ۇلكەن ساياسات. ال مىڭداعان جۇرت توپىرلاپ بارىپ دەمالاتىن جەرلەر سول ساياساتتىڭ جارناماسى.
مەنىڭشە، بىزگە پاۆلودار مەن پەتروپاۆلدىڭ اتاۋىن وزگەرتپەس بۇرىن وسى كوزگە ۇرىپ مۇرتى بۇزىلماي تۇرعان اتاۋلاردى وزگەرتۋ كەرەك سياقتى. وسىنىڭ ۋاقىتى كەلدى.
ولجاس ءابىل
