ناقتى ساندارعا جۇگىنەتىن بولساق، 2018 جىلى قازاقستاندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ 24،8 مىڭ وقيعاسى تىركەلسە، 2021 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ولاردىڭ سانى 16،9 پايىزعا ءوسىپ، 29 مىڭ وقيعانى قۇراعان. ەلىمىزدە قانشاما قايعىلى دا قارالى وقيعالار وتباسى شاڭىراعىنىڭ اكستىندا، «جابىق ەسىك» جاعدايىندا بولىپ جاتقانىن دا ايتۋ وتە اۋىر. ەڭ وكىنىشتىسى، مۇنداي سالدارى قورقىنىشتى جانجالداردىڭ دەنى جابۋلى قازان كۇيىندە، جاسىرىن قالىپ جاتادى. وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ كوپتەگەن قۇرباندارى پوليسياعا بارمايدى، ارىز جازبايدى. مۇنى سۇيەككە تاڭبا، ۇيات سانايدى.
قازاقستان بيلىگى وسى ۋاقىتقا دەيىن دە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەسۋدىڭ كوپتەگەن جولدارىن قاراستىرىپ كوردى. بۇل شارالاردىڭ قاتارىنا قىلمىستاردى دەكريميناليزاسيالاۋ مەن دالەلدەمەلەرى جەتكىلىكسىز دەگەن سىلتاۋمەن بوستاندىققا جىبەرىلگەن قىلمىسكەرلەرگە دە كىرەدى.
بيىلعى ناۋرىز ايىندا عانا Human Rights Watch قۇقىق قورعاۋ ۇيىمى ەلىمىزدەگى وتباسىلاردا بولىپ جاتقان زورلىق-زومبىلىق وقيعالارىنىڭ سەبەپكەرلەرىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋعا تاعى دا شاقىردى. بۇل اتالعان حالىقارالىق ۇيىمنىڭ قازاقستانعا قاراتا جاساعان العاشقى مالىمدەمەسى ەمەس. سول سەبەپتەن دە وتكەن جىلعى قىركۇيەك ايىنداعى جولداۋىندا قاسىم-جومارت توقايەۆ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جاساۋشىلاردى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ قاجەتتىگىن شەگەلەپ تاپسىردى. مەملەكەت باسشىسى مۇنىڭ وسى باعىتتاعى كەلەڭسىز وقيعالاردىڭ ازايۋىنا سەپتەسەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
پرەزيدەنت حالىققا باس قۇجاتىن جاريالاعان سوڭ، كوپ ۇزاماي ىشكى ىستەر مينيسترلىگى وسى ماسەلەنى كوتەرەتىن زاڭعا جاڭادان وزگەرتۋلەر ەنگىزۋدى ۇسىندى. ونىڭ ىشىندە اكىمشىلىك قاماۋعا الۋ مەرزىمىن ۇزارتۋ، قۇقىق بۇزۋشىلىق قايتالانعان جاعدايدا تاراپتاردىڭ تاتۋلاسۋ مۇمكىندىگىن الىپ تاستاۋ، جانجالداسىپ جۇرگەن وتباسىلاردى كوشە تازالاۋعا جىبەرۋ سياقتى جازالاۋلارعا الىپ كەلەتىن باپتار بار.
الايدا، #NeMolchiKZ قۇقىق قورعاۋ قورىنىڭ جەتەكشىسى دينا ءتاڭسارى بۇل باستامالارعا ءجاي عانا كوزبوياۋشىلىق دەپ باعا بەردى. ونىڭ پايىمىنشا، قازاقستان تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەسۋ ستراتەگياسىن تاجىريبەدەن وتكىزۋ رەتىندە قاراپ وتىر. مۇنداي جاعدايدىڭ دەنىندە قاتەلىكتەر باسىم بولادى. سوندىقتان دا ەلىمىزدەگى زورلىق-زومبىلىق دەڭگەيى جوعارى كورسەتكىشتەردى ساقتاپ تۇر.
ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 2015-2021 جىلدار ارالىعىندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا بايلانىستى ورىن العان بارلىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ 97،3 پايىزى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكپەن شەكتەلگەن. بۇل دەگەنىمىز سول قىلمىس ءۇشىن الدەقايدا جەڭىل جازالاردىڭ قاتارىنا جاتادى. قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ تەك 2،7 پايىزى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان.
2015 جىلدان 2022 جىلدىڭ ماۋسىمىنا دەيىنگى ۋاقىتتا ەلىمىزدە جىل سايىن تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق سيپاتىنا كەلەتىن 29،3 مىڭعا جۋىق قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلىپتى. وسى كەزەڭدە وتباسىندا شۋ شىعارىپ، جاقىندارىن ۇرىپ-سوققان 23،6 مىڭعا جۋىق تۇرعىن (80،4 پايىز) اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە عانا تارتىلعان. سونىمەن بىرگە، 2021 جىلى ءىىم اكىمشىلىك پوليسيا كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى الەكسەي ميليۋك وسى باعىتتاعى بارلىق اكىمشىلىك ىستەردىڭ 60 پايىزى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ تاتۋلاسۋىنا بايلانىستى توقتاتىلعانىن جاريالادى. ال مۇنى ەشقانداي دا وڭ كورسەتكىش رەتىندە ساناۋعا كەلمەيدى. بۇل «باس جارىلسا، بورىك ىشىندە، قول سىنسا، جەڭ ىشىندە» دەگەننىڭ كەرى.
باس پروكۋراتۋرانىڭ قۇقىقتىق ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، 2015 جىلدان 2022 جىلدىڭ قىركۇيەگىنە دەيىن ورتا ەسەپپەن وتباسىلىق-تۇرمىستىق قاتىناستار سالاسىندا جىلىنا شامامەن 752 قىلمىستىق ءىس قوزعالعان. بۇل ىستەردىڭ 84،7 پايىزى ادام ولتىرۋگە، دەنساۋلىققا قاساقانا اۋىر زيان كەلتىرۋگە جانە اۋىرلىعى ورتاشا زيان كەلتىرۋگە نەگىزدەلگەن باپتار اياسىندا تىركەلگەن.
ەلىمىزدىڭ قىلمىستىق كودەكسىنە سايكەس، ادامعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىقتى قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق رەتىندە تانۋ ءۇشىن ونىڭ دەنساۋلىققا كەلتىرگەن زالالى ورتاشا اۋىرلىقتان كەم بولماۋى ءتيىس. بۇل جابىرلەنۋشىنىڭ دەنساۋلىق جاعدايىنىڭ بۇزىلۋىنىڭ ۇزاقتىعىمەن دە انىقتالادى. ول كەم دەگەندە ءۇش جەتىدەن اسۋى قاجەت. ونىڭ وزىندە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جاساعان ادام جاقىنىنىڭ ميى شايقالاتىنداي ۇرىپ-سوعىپ، وتباسى مۇشەلەرىنىڭ اياق-قولدارىن، جاقتارىن نەمەسە باسىن زاقىمداۋى قاجەت. ال جابىرلەنۋشى اۋرۋحانادا 21 كۇننەن از جاتسا، وندا بۇل جاراقاتتار جەڭىل ساناتقا اۋىستىرىلادى، الگى جاقىنىن ايامايتىن باسبۇزار تەك ەسكەرتۋ تۇرىندەگى جازا الادى.
مۇنداي جازالاۋ ءتۇرىنىڭ زورلىق-زومبىلىق قۇربانىنا قالاي اسەر ەتەتىنىن ويلاۋدىڭ ءوزى جۇيكەگە سالماق تۇسىرەدى. قازاقستانداعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ، ءتىپتى وتە اۋىر جاعدايلارى دا جەمە-جەمگە كەلگەندە اكىمشىلىك سيپات الىپ، وپ-وڭاي شەشىلىپ كەتەتىنىن دە جاسىرىپ جابا المايمىز.
دەسە دە، كۇنى جاساقتالعان جاڭا پارلامەنت وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرادى دەگەن سەنىم باسىم. ويتكەنى، ءماجىلىستىڭ جۇزگە تارتا دەپۋتاتىنىڭ وتىز پايىزىن مۇگەدەكتىگى بار ازاماتتار، جاستار، ايەلدەر قۇرايدى. ولار الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى تەرەڭ تۇسىنەدى، تۇبەگەيلى زەردەلەيدى، حالىقتىڭ پايداسىنا قىزمەت ەتەتىن زاڭداردى قابىلدايدى دەپ ۇمىتتەنەمىز. بۇلاي دەۋىمىزگە سەبەپ تە جوق ەمەس. قازىرگى كەزدە جوعارعى پالاتادا وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسىن كوتەرەتىن قۇجات تالقىلانۋ ۇستىندە. قوعامنىڭ يگلىگىنە قىزمەت ەتەتىن زاڭ قابىلدانادى دەپ سەنەيىك.
