«ءبىز ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلۋگە، قازاقستان تاريحىن زەرتتەۋگە مىندەتتىمىز. وتانسۇيگىشتىك، ەل رامىزدەرىن قاستەرلەۋ مەكتەپ قابىرعاسىنان باستالۋى ءتيىس. ءبىز تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ازاماتى ەكەنىمىزدى ماقتان تۇتامىز!»، - دەدى ول.
باشير ۋماتگەرەي ۇلىنىڭ ءوزى استانا قالاسىندا تۋعان، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى، بەلگىلى كاسىپكەر ءارى مەسەنات. ول اينالاسىنا قامقورلىعىمەن تانىلعان، ەلوردانىڭ قوعامدىق ومىرىنە دە بەلسەنە ارالاسادى، وزگەلەرگە قول ۇشىن سوزۋدا، كومەكتەسۋدە ءبىرشاما ەڭبەك ەتكەن. ونىڭ ءحوببيى جاقسىلىق جاساۋ دەپ ايتۋعا بولادى!
باشير بىزبەن اڭگىمەسىندە ەلىمىزدەگى قوعامدىق-ساياسي جاعداي بارلىق كۇشتەردىڭ بىرىگۋىن تالاپ ەتىپ وتىرعان قازىرگى ۋاقىتتاعى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءرولى جايىندا دا اڭگىمەلەپ بەردى. 1995 جىلى تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ باستاماسىمەن ىرگە قالاعان ۇيىم ءوزىنىڭ قانشالىقتىڭ ماڭىزدى ەكەنىن دالەلدەپ ۇلگەردى. اسسامبلەيا ءوز شاڭىراعىنىڭ استىنا رەسپۋبليكانىڭ بارلىق ۇلتتىق-مادەني قۇرىلىمدارىن بىرىكتىرىپ، ۇلتارالىق بىرلىكتىڭ وزىندىك ورتالىعىنا اينالدى.
«ۆايناح» ەتنومادەني بىرلەستىگى 1990 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەيدى. تەمىرجولشىلار سارايىندا وتكەن العاشقى ۇيىمداستىرۋ جينالىسىندا «ۆايناح» قوعامىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ سالمان گەرويەۆ ەسىمدى ازامات سايلانعان بولاتىن. ول 30 جىلعا جۋىق قوعامىمىزدى وزگەرىسسىز باسقاردى. سالمان سايدار ۇلى – وتە قۇرمەتتى ادام، ەل پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى بولدى، شەشەن-ينگۋش ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ وتانىنا اينالعان قازاقستاننىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىنە بەلسەنە ارالاسۋىنا كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. مىڭداعان وتانداستارىمىزدىڭ وسى مەملەكەتكە قىزمەت ەتۋىن ۇيىمداستىرا ءبىلدى»، - دەدى باشير سولسانوۆ.
ونىڭ ءوزى 2018 جىلى «ۆايناح» ەتنو-مادەني بىرلەستىگىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ سايلانعان. ءقازىر «ۆايناح» قوعامى قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە وتە تانىمال. بىرلەستىكتىڭ ميسسياسى ەشقاشان وزگەرگەن ەمەسە ول – قازاقستاننىڭ گۇلدەنۋىنە قىزمەت ەتۋ، ەلگە لايىقتى ازاماتتاردى تاربيەلەۋ!
«قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءرولى تۋرالى ايتاتىن بولساق، ونىڭ قۇرىلۋى قيىن كەزەڭگە، رەسپۋبليكا ۇلكەن ەكونوميكالىق قيىندىقتاردى باستان وتكەرىپ جاتقان شاققا تۇسپا-تۇس كەلدى. ول كەزدە ەلىمىزدەگى بارلىق ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ وكىلدەرىن بىرىكتىرۋ وتە ماڭىزدى بولدى. قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسى بۇل ءىستى قولعا الىپ، كۇش بىرىكتىرىپ، ۇلتارالىق قاقتىعىستاردىڭ الدىن الدى دەپ ەسەپتەيمىن. سول كەزدە مەن ۇلتتىق مادەني ورتالىقتارعا ۇلكەن اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتكەن «ازامات تايمس» ۇلتارالىق كەلىسىم گازەتىن قۇرۋدىڭ باستاماشىلارىنىڭ ءبىرى بولدى»، - دەدى اسسامبلەيا مۇشەسى.
ول قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قۇرىلعانىنا شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت وتسە دە، ماقساتى مەن مىندەتتەرى وزگەرمەگەنىن اتاپ ءوتتى. ول – ەتنوسارالىق كەلىسىم، رەسپۋبليكاداعى بارلىق ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ مادەنيەتىن، داستۇرلەرى مەن ادەت-عۇرىپتارىن دامىتۋ جانە قولداۋ. ارينە، وتانسۇيگىشتىككە، قازاق حالقىنا قۇرمەتپەن قاراۋعا تاربيەلەۋ دە نازاردان تىس قالماعان. ويتكەنى، قازاق حالقىنىڭ قوناقجايلىعىنىڭ ارقاسىندا 100-دەن استام ۇلت پەن ۇلىس وكىلدەرى قازاقستاننان پانا تاپقان.
باشير ۋماتگەرەي ۇلىنىڭ سوزىنە قاراعاندا، «ۆايناح» حالىق بي ءانسامبلى استانادا عانا ەمەس، بۇكىل قازاقستان اۋماعىنا تانىمال. ونىڭ شىعارمالارى ۇنەمى انشلاگپەن وتەدى. بىلتىر 24 قازاندا ەلوردالىق «جاستار» سارايىندا رەسپۋبليكا كۇنىنە ارنالعان «ۆايناح» ءانسامبلىنىڭ ۇلكەن كونسەرتى وتكەن. وعان ينگۋشەتيانىڭ اقتاۋ قالاسىنان كەلگەن قوناقتار قاتىسىپتى. مۇنداي ءىس-شارالار ەكى ەلدىڭ مادەنيەتىن ءبىرىن-بىرى جاقىنىراق تانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، قارىم-قاتىناستى جاقىنداستىرىپ، ءوزارا تۇسىنىستىك اتموسفەراسىن قالىپتاستىرادى.
«قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى باعىتى – ۇلتجاندىلىققا، قازاق تىلىنە، مەملەكەتتىك رامىزدەرگە، ياعني، تۋعان ەل اتانعان ەلگە قۇرمەتپەن قاراۋعا تاربيەلەۋ. بۇل جۇمىستى ىرگەلى ۇيىم ۇنەمى جۇرگىزەدى. ۇلتارالىق كەلىسىمنىڭ نەگىزى ءدال وسى قۇرامداستاردان قالىپتاسادى. بارلىق ەتنو-مادەني بىرلەستىكتەردىڭ جانىندا جەكسەنبىلىك مەكتەپتەر جۇمىس ىستەيدى جانە وندا ءبىز بالالارعا قازاقستاننىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىن ايتامىز. قازاقستاندا قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەن وزگە ۇلت وكىلدەرى وتە كوپ. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۇراقتى نەگىزدە قازاق ءتىلىن بىلۋگە ارنالعان كونكۋرستاردى رەسپۋبليكا كولەمىندە وتكىزسە، بۇل جاستار ءۇشىن جاقسى ستيمۋل بولار ەدى»، - دەگەن ويىن دا جەتكىزدى«ۆايناح» ەتنو-مادەني بىرلەستىگىنىڭ ءتوراعاسى.
ول تۋعان جەرىندەگىدەي قازاقستاندا وزدەرىن ەركىن سەزىنەتىندەرى ءۇشىن وسى جەرگە، قازاق حالقىنا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى «ۆايناح» رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە دە، ەلوردادا دا ناعىز قولداۋدى سەزىنىپ، شىعارماشىلىقپەن تۇراقتى تۇردە اينالىسىپ كەلەدى. باشير ەلوردانىڭ باسقا ەتنومادەني بىرلەستىكتەرى دە ءوزىنىڭ ويىمەن كەلىسەدى دەگەن سەنىمدە. قازاقستانداعى ۆايناحتار ءارقاشان قايىرىمدىلىق ىستەرىنە بەل شەشىپ كىرىسەدى جانە ونىڭ ونى باعالاناتىنىن مويىندايدى.
«ءبىز ءومىردىڭ كوپتەگەن سالالارىندا قازاقستاندىقتاردىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلۋىنا قول جەتكىزىپ جاتقانىنا شىن جۇرەكتەن قۋانامىز ءارى وسىعان اتسالىسقانىمىز دا ماقتانىش سەزىمىن سىيلايدى. شەتەلگە شىققاندا قازاقستان ازاماتىنىڭ كوك ءتولقۇجاتىن سونداي مارقايىپ كورسەتەمىز. ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ساليقالى دا سىندارلى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا رەسپۋبليكامىز جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋلەر وتەتىن ورىنعا اينالدى. بۇعان جىل سايىن وتەتىن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر سەزى، اوسشك ءسامميتى، تمد ءسامميتى، ەو-ورتالىق ازيا ءسامميتى جارقىن مىسال بولا الادى. وسىنىڭ بارلىعى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلىنىڭ ارتقانىن ايعاقتايدى. قيىن جاھاندىق ساياسي ۇدەرىستەرگە قاراماستان، قازاقستان ءومىر سۇرۋگە جايلى جانە بەيبىت ەل بولىپ قالا بەرەدى»، - دەدى باشير سولسانوۆ.
باشير ۋماتگەرەي ۇلى ەگەمەندىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشۋ وتە قيىن بولعانىن دا اتاپ ءوتتى. ەڭ باستىسى، مەنتاليتەتتى وزگەرتۋ، جاڭا كاتەگوريالاردا ويلاۋدى باستاۋ قاجەت بولدى. مۇمكىن بۇل ەڭ قيىن پروسەسس بولعان شىعار. ويتكەنى، وندىرىستىك بايلانىستاردىڭ بارلىعى دەرلىك ءۇزىلدى. سول تۇستا استانانىڭ اقمولا قالاسىنا كوشۋى تاعدىرلى وقيعاعا اينالدى. جالپى، جاڭا استانانىڭ قۇرىلىسى ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىن وزىمەن بىرگە سۇيرەگەن لوكوموتيۆ بولىپ شىعا كەلدى. بانكتەر ليزينگتىك باعدارلامالاردى ۇسىنا باستادى، بۇل ماشينالار مەن جابدىقتار پاركىن ايتارلىقتاي جاڭارتۋعا مۇمكىندىك بەردى. ەڭ باستىسى، جۇمىسقا دەگەن كوزقاراس وزگەردى، قوعامدا وڭ وزگەرىستەر سەزىلە باستادى. «100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا» جانە تاعى باسقا وتە قاجەت جانە ءتيىمدى باعدارلامالار پايدا بولدى.
«ءيا، ءقازىر قازاقستان الەمدىك ەكونوميكالىق كەڭىستىككە ينتەگراسيالانعان جانە ونىڭ جاعىمدى جاقتارىمەن قاتار، كەلەڭسىز سالدارى دا بار. ياعني، ءبىز ديەۆالۆاسيا مەن باسقا دا پروبلەمالاردى تولىق سەزىنەمىز. سوعان قاراماستان، وسىناۋ كۇردەلى جاھاندىق جاعدايدا دا قازاقستان قولدا بار رەزەرۆتەردى پايدالانا وتىرىپ، ودان شىعۋدىڭ جولدارىن ىزدەۋدە»، - دەدى اسسامبلەيا مۇشەسى.
ول «ۆايناح» ءانسامبلى قۇرىلعان العاشقى كۇننەن باستاپ كاسىپكەرلەردىڭ كەڭ قولداۋىن كورگەنىن ەسىنە الدى. بيزنەسمەندەر ونى ۇستاۋعا قوماقتى قارجى ءبولىپ كەلەدى.
ءباشيردىڭ ءوزى دە استانا قالاسى ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى رەتىندە استاناداعى «اگروقالاشىق» اۋدانىندا جاڭا مەكتەپ سالۋ ماسەلەسىن ۇنەمى كوتەرىپ ءجۇردى. ەلوردا اكىمدىگىنىڭ قولداۋىنىڭ ارقاسىندا بۇگىندە ءۇش قاباتتى جاڭا زاماناۋي ورتا مەكتەپ بوي كوتەرگەن. بالالار جارىق سىنىپتاردا وقيدى، ءتۇرلى ۇيىرمەلەر جۇمىس ىستەيدى. №20 مەكتەپتىڭ بازاسىندا ءتىپتى ەلوردالىق وقۋشىلار سارايىنىڭ فيليالى بار.
«مەن 60 جىلدان استام ۋاقىت بويى وسى اۋداندا تۇرىپ كەلەمىن جانە جەرلەستەرىمنىڭ ارمان-تىلەكتەرى مەن ماسەلەلەرى ماعان وتە جاقسى تانىس، مەن ولاردى بەس ساۋساعىمداي بىلەمىن. مەن استانا قالاسى ءماسليحاتىنىڭ بىرنەشە شاقىرىلىمىنىڭ دەپۋتاتى رەتىندە ۇنەمى قاجەت شارالاردى قابىلداۋدى كوتەرىپ كەلدىم. ءالى دە وسى باعىتىمنان اينىعان جوقپىن.
قازاقستاندا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا جاقسى جاعداي جاسالعان، تابىس تابۋعا مۇمكىندىگىمىز بار. ءوز كەزەگىندە، بيزنەس تە الەۋمەتتىك باعىتتى بولۋى كەرەك، ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن دەنساۋلىعىنان ايىرىلعان، قاراپايىم قاجەتتىلىكتەردى شەشە المايتىن ادامدارعا كومەكتەسۋ كەرەك. ياعني، قوعامدى نە تولعاندىراتىنىن بىلۋگە ءتيىسپىز. اۋدانىمىزدا جۇزدەگەن ۇلدار جاتتىعاتىن سپورت زالى كوپ جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. رۋحاني جاعىن دا ۇمىتپاعان ابزال. 2011 جىلى كاسىپكەرلەرىمىزدىڭ قارجىسىنا مەشىت سالىنىپ، مىڭداعان جاماعاتتىڭ باسىن قوساتىن ورىنعا اينالدى. مۇندا دا ءتۇرلى مۇسىلماندىق راسىمدەر وتكىزىلەدى»، - دەدى «ۆايناح» ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى.
سول سياقتى، ول كاسىپكەرلەردىڭ اگروگورودوكتا ورنالاسقان سارىارقا اۋدانىنىڭ ارداگەرلەر كلۋبىنا قامقورلىق جاساۋىنا ىقپال ەتكەن. وندا ارداگەرلەردىڭ بوس ۋاقىتىن ءتيىمدى وتكىزۋىنە، اڭگىمەلەسۋىنە، شاي ىشۋىنە بارلىق جاعداي جاسالعان.
كەيىپكەرىمىز 1991 جىلدان بەرى ەكى رەت حالىق ءبيى اتاعىن العان «ۆايناح» بي انسامبلىندە 16-دان استام ۇلتتىڭ بالالارى ونەر كورسەتەتىنىن جەتكىزدى. دەمەك، «ۆايناح» – كوپ ۇلتتى ۇجىم. بۇل مادەنيەتتەردىڭ ارالاسۋى بولسا كەرەك.
«بىزدە ءاۋ باستان سانالى ماقسات پەن مىندەت بولدى. وزىمىزگە ۇنايتىن ىسپەن اينالىسىپ، قوعامعا، ەلىمىزگە، قازاقستانعا پايدالى بولعانىمىز ءۇشىن اللاعا مىڭ دا ءبىر شۇكىر! جۇبايىم ەكەۋمىز بالالاردىڭ بويىنا مەيىرىم مەن ەڭبەكقورلىقتى سىڭىرۋگە تىرىستىق. بالا-شاعاڭ قاسىڭدا، نەمەرە-شوبەرەلەرىڭ جۇگىرىپ جۇرسە، بۇدان جاقسى ءسات جوق ەكەنىمەن ءاربىر اتا-انا كەلىسەدى دەپ ويلايمىن! بۇل – ناعىز باقىت!
مەن وسىناۋ ولكەگە، قازاق حالقىنا العىس ايتامىن، وسى حالىقتىڭ ارقاسىندا مەن ەر جەتىپ، ەسەيىپ، ورتالىق ازياداعى ەڭ ۇلكەن قالالاردىڭ بىرىنە اينالعان استانانىڭ گۇلدەنۋىنە ءوزىمنىڭ قاراپايىم ۇلەسىمدى قوستىم!» - دەدى ءسوزىنىڭ باشير سولسانوۆ.
