24 ءساۋىر كۇنى استانادا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XXXIV سەسسياسىنىڭ پلەنارلىق وتىرىسى ءوتتى. «بىرلىك پەن كەلىسىم جولىنداعى 30 جىل» اتتى بۇل ماڭىزدى جيىنعا ەكى مىڭعا جۋىق ادام قاتىستى. بۇل — ەل بىرلىگىنىڭ، تاتۋلىق پەن تۇراقتىلىقتىڭ جارقىن كورىنىسى.
قازاقستان بۇگىندە جۇزدەن استام ۇلت پەن ۇلىستى ءبىر شاڭىراق استىنا توپتاستىرعان بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمنىڭ مەكەنى. وسى ىنتىماق پەن بىرلىكتىڭ بەرىك دىڭگەگى — قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، اسسامبلەيا ەل ىشىندەگى تۇراقتىلىقتى ساقتاپ، قوعامدى بىرىكتىرەتىن كۇشكە اينالدى.
ساياساتتانۋشى پەردەحان شامشييەۆتىڭ ايتۋىنشا، اسسامبلەيانىڭ بۇل جولى وڭاي بولعان جوق. 1995 جىلى ەتنوسارالىق كەلىسىمدى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قۇرىلعان ۇيىم العاشقى جىلدارى تيتۋلدى ەمەس ەتنوستاردىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرگە ارالاسۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن الەۋمەتتىك ليفت ءرولىن اتقاردى. دەگەنمەن، 2022 جىلعا دەيىن اۋقىمدى رەفورمالار جۇرگىزىلمەگەن. تەك كونستيتۋسيالىق وزگەرىستەردەن كەيىن اسسامبلەيانىڭ ءرولى قايتا قارالىپ، مەملەكەتتىك ءتىل مەن ورتاق قۇندىلىقتاردى نىعايتۋدا ماڭىزدى ورىنعا يە بولدى.
— الەمدە مونوەتنوستى مەملەكەتتەر سيرەك. قازاقستان — ءتۇرلى ەتنوس وكىلدەرى بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ەل. بۇل ءبىزدىڭ ارتىقشىلىعىمىز. ءار ەتنوس ءوز مادەنيەتىن ساقتاي وتىرىپ، ورتاق تاريح پەن مەملەكەتتىك ءتىلدى قۇرمەتتەۋدە. قوعامدىق كەلىسىمنىڭ فورمۋلاسى — ءدال وسى، — دەيدى ساراپشى.
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 30 جىلدىق تاجىريبەسى — ەلدەگى تۇراقتىلىق پەن بىرلىكتىڭ باستى كەپىلى ەكەنىن تاعى ءبىر مارتە دالەلدەدى. بۇل — ورتاق ءتىل، ورتاق قۇندىلىق، ورتاق بولاشاق جولىنداعى سەنىمدى قادام. باقىلاۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، اسسامبلەيا بۇگىندە ەل ىشىندەگى تۇراقتىلىقتىڭ تىرەگى، كەلىسىم مەن بىرلىكتىڭ بەرىك كوپىرىنە اينالعان. ويتكەنى اسسامبلەيانىڭ باستى ميسسياسى — ءبولىپ-جارۋ ەمەس، بارشانى ورتاق ماقساتقا جۇمىلدىرۋ.
ءماجىلىس دەپۋتاتى كەنجەعۇل سەيتجان دا اسسامبلەيانىڭ وسى ءرولىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، اسسامبلەيا قازاق ءتىلىن ناسيحاتتاۋدا ۇلكەن جۇمىس اتقارىپ كەلەدى.
– ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنە قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ — اسسامبلەيانىڭ باستى باعىتتارىنىڭ ءبىرى. بۇل مەنى قاتتى قۋانتادى. قازاق ءتىلى — بارىمىزگە ورتاق تىلگە اينالىپ كەلەدى. سونىمەن قاتار اسسامبلەيا ءارتۇرلى حالىقتاردى بىرىكتىرىپ، «ءبارىمىزدىڭ ءتىلىمىز بولەك بولسا دا، تۋىمىز ءبىر، ەلىمىز ءبىر» دەگەن ۇستانىمدى دارىپتەۋدە، – دەيدى دەپۋتات.
ونىڭ سوزىنشە، كونستيتۋسيادا كورسەتىلگەندەي، ەلىمىزدەگى ءار ەتنوس وكىلى قازاق حالقىمەن بىرگە تەڭ مۇمكىندىككە يە. اسسامبلەيا وسى ساياساتتى ۇستانىپ، ءبارىمىزدى ورتاق ماقساتقا جۇمىلدىرۋدا.
– بارلىق ەتنوستارمەن بىرىگىپ، ءبىر تۋدىڭ استىندا، ءبىر ەلدىڭ مۇددەسىن قورعاۋدا وتە جوعارى ءرول اتقارۋدا. ءبىزدىڭ كونستيتۋسيامىزدا جازىلعانداي، ءاربىر حالىقتىڭ مۇشەسىنە، ەتنوستارعا قازاق حالقىمەن بىرگە، تيتۋلدى ۇلت رەتىندە، قازاق تىلىمەن بىرگە دامۋعا ەشقانداي شەكتەۋ جوق. سونى اسسامبلەيا دارىپتەپ كورسەتۋدە. ءبىز ءارقايسىمىز بولەكپىز: ءتىلىمىز دە بولەك، ءدىنىمىز دە بولەك، ءبىراق ءبىزدىڭ ورتاق ءتىلىمىز — قازاق ءتىلى، ورتاق ەلىمىز — قازاقستان. اسسامبلەيا وسىنداي ساياسات جۇرگىزۋدە، وسىنداي ۇستانىمدى قالىپتاستىرىپ، سونداي قارىم-قاتىناس جاساپ ءجۇر. مەن سوعان وتە قۋانىشتىمىن، – دەپ تۇيىندەدى كەنجەعۇل سەيتجان.
اسسامبلەيانىڭ اتقارىپ جاتقان بۇل جۇمىستارى ەلدە ازاماتتىق بىرەگەيلىكتى قالىپتاستىرۋعا دا ۇلكەن ىقپال ەتۋدە. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندىقتار ءۇشىن ۇلتىنا، دىنىنە قاراماستان، ورتاق قۇندىلىقتاردى ۇستانۋ ماڭىزدى. مەملەكەتتىك ءتىل مەن ءبىرتۇتاس وتان تۇسىنىگى بارلىعىمىزدى بىرىكتىرەتىن باستى فاكتورعا اينالدى. بۇل ءۇردىس تەك ەلىمىزدىڭ ىشىندە عانا ەمەس، حالىقارالىق دەڭگەيدە دە ايقىن كورىنىس تابۋدا.
وسىنى دالەلدەيتىن مىسالداردىڭ ءبىرى رەتىندە «ۇيعىر اۆوزي» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ەرشات اسماتوۆ قازاقستاندىق بىرتەكتىلىك تۋرالى ءوز ويىن ايتتى.
— ءبىز كوپەتنوستى ەل بولعانىمىزبەن، ءبىر حالىقپىز، ءبىر ۇلتپىز. ءقازىر سوعان كەلە جاتىرمىز. سەبەبى شەتەلگە شىقساق، ءبىزدى «قازاقستاندىق» دەپ تانيدى. ەشكىم «اناۋ ۇيعىر ەكەن»، «اناۋ نەمىس ەكەن»، «اناۋ كارىس ەكەن» دەمەيدى. ولار ءۇشىن ءبىز — قازاقستاننىڭ وكىلدەرىمىز. مىسالى، پاريجدە وتكەن وليمپيادا ويىندارىندا ناريمان قۇربانوۆ قازاقستان اتىنان رەكورد ورناتىپ، گيمناستيكادان العاشقى وليمپيادا چەمپيونى بولدى. ول جەردە ول «مەن ۇيعىرمىن» دەپ ايتقان جوق، بۇكىل الەم ونى «قازاقستاندىق ناريمان قۇربانوۆ» دەپ تانىدى. سوندىقتان ءبىزدىڭ ماسەلەلەرىمىز دە، پروبلەمالارىمىز دا، مۇڭ-زارىمىز دا ورتاق. ءبىز — ءبىر حالىقپىز»، — دەيدى «ۇيعىر اۆوزي» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ەرشات اسماتوۆ.
ساياساتتانۋشى پەردەحان شامشييەۆ كوپۇلتتى مەملەكەت جاستارىنىڭ ەرەكشەلىگىن دە اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، كوپەتنوستى ورتادا وسكەن جاس بۋىن ءتۇرلى مادەنيەتتەرمەن ەركىن قارىم-قاتىناس جاساپ، كەز كەلگەن ورتاعا تەز بەيىمدەلە الادى. سوندىقتان دا بۇگىندە قازاقستاندىق ونەر، عىلىم جانە مادەنيەت وكىلدەرى حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىمال.
— ءارتۇرلى ەتنوستاردىڭ ورتاسىندا وسكەن جاستار ءۇشىن وزگە مادەنيەتتەرمەن ءتىل تابىسۋ وڭايىراق. بۇل قاسيەت قازاقستاندىق جاستاردىڭ ءتۇرلى ورتادا ەركىن بەيىمدەلۋىنە جانە ۇلتتىق بولمىسىن ساقتاي وتىرىپ، الەممەن قارىم-قاتىناس ورناتۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. سول سەبەپتى دە ەلىمىزدىڭ مادەنيەت، مۋزىكا جانە عىلىم سالاسىنداعى وكىلدەرى تەك كورشى ەلدەردە عانا ەمەس، حالىقارالىق دەڭگەيدە دە جوعارى باعالانىپ ءجۇر، — دەيدى ساياساتتانۋشى.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، بۇگىنگى قازاقستاندىق جاستاردىڭ مادەني اشىقتىعى مەن جاھاندىق دەڭگەيدە سۇرانىسقا يە بولۋىنا تەك ورتا عانا ەمەس، جۇيەلى قولداۋ دا سەبەپ. بۇل رەتتە ولاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتىپ، ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىن ورتاق ماقساتقا ۇيىستىرىپ جۇرگەن قۇرىلىم بار — ول قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى. اسسامبلەيا تەك تاتۋلىق پەن كەلىسىمدى ناسيحاتتاپ قانا قويماي، جاستاردىڭ بويىنداعى وسى قاسيەتتەردى كۇشەيتەتىن الاڭعا اينالدى. مادەني ارتۇرلىلىكتى بايلىققا اينالدىرىپ، ولاردى قوعامدىق-ساياسي ومىرگە تارتىپ، ۇلكەن مۇمكىندىكتەر ەسىگىن اشۋدا.
— جاستار ساياساتىن دامىتۋعا اسسامبلەيانىڭ ءرولى زور. ودان كەيىن اسسامبلەيانىڭ جەرگىلىكتى جەرلەردە، فيليالداردا، ءارتۇرلى ەتنوستاردىڭ مۇشەلەرىنىڭ جەرگىلىكتى جەرلەردە جۇمىس ىستەۋى وسىنىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ ەلىمىزگە جاڭاعى وتە كوپ كومەگىن تيگىزەدى، اقپارات بەرۋدە، دوستىق قارىم قاتىناس جاساۋدا، حالىقارالىق قاتىناس جاساۋدا، مىسالعا ءبىزدىڭ باسقا ەلدەرمەن قارىم-قاتىناس قۇرۋدا، ودان كەيىن مىسالعا پارتيالارمەن، ءار پارتيا بىزدە ءقازىر ماجىلىستە وتىرعان التى پارتيا بار عوي، سولارمەن مەموراندۋم قۇرۋدا جانە ساياسات جاعىنان دا وسى اسسامبلەيانىڭ مۇشەلەرى تاربيلەۋدە وسىنداي وزگەرىستەر جاساپ، جوعارعى دەڭگەيدەگى قارىم-قاتىناس جاساپ، وزدەرىنىڭ جەر جەرلەردەگى فيليالدارىندا سونداي باعىت جاساپ جۇرگەنىنە وتە قۋانىشتىمىن، سونداي وزگەرىستەر بار، — دەيدى ءماجىلىس دەپۋتاتى كەنجەعۇل سەيتجان.
ماماندار قازاقستاندى سان ۇلتتىڭ تاعدىرى توعىسقان جەرى دەپ ءجيى ايتادى. بۇل ەلدىڭ حالقى ەشقاشان جەڭىل جولمەن جۇرگەن ەمەس. تاريحتىڭ تالاي سىناعىنان ءوتىپ، قيىندىقتى بىرگە كوتەردى. سول كەزەڭدەردەن امان شىعۋدىڭ ءبىر-اق جولى بولدى — بىر-بىرىنە ارقا سۇيەۋ، ءتۇسىنۋ، ادام بولىپ قالۋ. حالىق اراسىندا «جاقسى دوس — جاۋعا قالدىرماس» دەگەن ءسوز بار. قازاقستاندا ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى بىر-بىرىنە جاي كورشى ەمەس، قيىن كۇندە سۇيەنىش بولا ءبىلدى. سوندىقتان دا بۇگىندە دوستىق تۋرالى ايتۋ ولار ءۇشىن ۇران ەمەس، ومىرلىك تاجىريبە.
— ادامدى ادام ەتەتىن — جۇرەكتەگى جىلۋى مەن كىسىلىك قاسيەتى. دوستىقتى ساقتاۋ — زاڭمەن ەمەس، جۇرەكپەن ورىندالاتىن مىندەت. ءبىر-بىرىن قۇرمەتتەۋ، قيىن ساتتە دەمەۋ بولۋ — ونى ەشكىم بۇيرىقپەن ۇيرەتپەيدى. بۇل — اتادان بالاعا بەرىلگەن تاربيە، سانامىزعا سىڭگەن تۇسىنىك.
قازاقستان حالقىنىڭ كوپۇلتتى بولۋى — بايلىق. ءبىراق بۇل بايلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ادام بولىپ قالۋ كەرەك. ۇلتقا، تىلگە، دىنگە قاراماي، ادامدى ادام دەپ تانۋ — ءبىزدىڭ باسىمىزدان وتكەن تالاي كەزەڭنىڭ ۇيرەتكەن ساباعى — دەيدى ءماجىلىس دەپۋتاتى كەنجەعۇل سەيتجان.
دەپۋتاتتىڭ پىكىرىنشە، بۇگىنگى تاتۋلىق — كەشەگى ءتوزىم مەن تۇسىنىستىكتىڭ ناتيجەسى. سوندىقتان حالىق دانالىعىندا ايتىلعانداي: «تاتۋ بولسا – اعايىن كوپ، اقىلشى بولسا – اعاڭ كوپ». سول سەبەپتى قازاقستاندىقتار ءۇشىن بىرلىك پەن دوستىق — تەك ءسوز ەمەس، ءومىر ءسۇرۋ سالتى.
اۆتور: گۇلميرا سىزدىق قىزى
