ءماجىلىس دەپۋتاتى مۇرات ابەنوۆ كولىك-لوگيستيكا سالاسىنىڭ ساراپشىسى جاننا يسينعارينانىڭ جۇڭگو – قىرعىزستان – وزبەكستان تەمىرجول جوباسىنا قاتىستى تالداۋىن جاريالادى. وندا بۇل باستامانىڭ قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىنە توندىرەتىن قاۋىپتەرى ەگجەي-تەگجەيلى سيپاتتالعان، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ءسوز بولىپ وتىرعان جوبا — جۇڭگو، قىرعىزستان جانە وزبەكستان بىرلەسىپ ىسكە اسىرىپ جاتقان قاشعار – جالال-اباد – ءانديجان تەمىرجول ءدالىزى. ماقالادا بۇل جوبا كەيىنگى 20 جىلدا ايماقتاعى ترانزيتتىك لوگيستيكاعا ەلەۋلى وزگەرىس اكەلەتىن ماڭىزدى ءارى كۇردەلى ينفراقۇرىلىمدىق باستاما بولاتىنى جازىلعان.
جوبانىڭ نەگىزى نەدە؟
جۇڭگو، قىرعىزستان جانە وزبەكستان اراسىنداعى ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبا – قاشعار – جالال-اباد – ءانديجان تەمىرجولى رەسمي تۇردە جۇزەگە اسا باستادى. قىرعىزستان اۋماعىنان وتەتىن بۇل تەمىرجول قۇرىلىسىنىڭ العاشقى توننەلى 2025 جىلدىڭ مامىر ايىندا باستالدى.
جوبانىڭ جالپى ۇزىندىعى 310 شاقىرىمدى قۇرايدى. قۇرىلىس نىساندارىنىڭ 40 پايىزى – توننەلدەر مەن كوپىرلەردەن تۇرادى. ياعني شامامەن 100 شاقىرىمنان استام بولىگى تاۋ سىلەمدەرى ارقىلى وتەدى.
جوبانىڭ جالپى قۇنى – 8 ميلليارد دوللار. ونىڭ ىشىندە جۇڭگو 2،35 ميلليارد دوللاردى نەسيە تۇرىندە بەرەدى. نەگىزگى ينۆەستور – جۇڭگو تاراپىنان انىقتالىپ وتىر، بۇل ەل جوباداعى 51 پايىز ۇلەسكە يە.
تەمىرجولدىڭ تابان ەنى ارالاس بولادى: قىتايدان قىرعىزستانداعى ماكمالعا دەيىن – 1435 مم، ال ودان كەيىن وزبەكستانعا دەيىن – 1520 مم. بۇل ءارتۇرلى ولشەمدەگى ۆاگونداردىڭ ۇيلەسىمدى قوزعالىسىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان.
اتالعان جوبا شامامەن 30 جىل بويى ءتۇرلى كەلىسسوزدەر مەن ساياسي-ەكونوميكالىق كەلىسپەۋشىلىكتەر سالدارىنان كەيىنگە قالىپ كەلگەن. الايدا سوڭعى جىلدارى تاراپتاردىڭ مۇددەسى توعىسىپ، قىرعىزستان ءوزىنىڭ ىشكى ينفراقۇرىلىمىن كۇشەيتىپ قانا قويماي، ايماقتىق ترانزيتتىك مارشرۋتقا قوسىلۋدىڭ ءتيىمدى جولىن ۇسىندى.
“ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، بۇل تەمىرجول قىتايدان ورتالىق ازيا ارقىلى يران مەن تۇركيا باعىتىنا جۇك تاسىمالداۋدىڭ جاڭا بالامالى جولىنا اينالۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار بۇل باعىت قازاقستان ترانزيتىنە باسەكەلەس رەتىندە قاراستىرىلادى”، — دەيدى دەپۋتات.
قازاقستانعا ءقاۋىپ نەدەن تۋىنداۋى مۇمكىن؟
اتالعان تەمىرجول قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىنە ايتارلىقتاي قىسىم ءتۇسىرۋى مۇمكىن.
1. قازاقستان ترانزيتتىك مونوپولياسىنان ايىرىلۋى مۇمكىن
جاڭا مارشرۋت قىتايدان ورتالىق ازيا ارقىلى يران مەن ەۋروپاعا اپاراتىن بالامالى باعىت رەتىندە قاراستىرىلىپ جاتىر. سونىڭ ناتيجەسىندە قازاقستان ەۋرازيالىق قۇرلىقتاعى ترانزيتتىك حاب رەتىندەگى بۇرىنعى باسىمدىعىنان ايىرىلۋى ىقتيمال.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، قىتايدىڭ گەوساياسي باعىتى وزگەرىپ جاتقان قازىرگى كەزەڭدە بۇل ءقاۋىپ وزەكتى بولا ءتۇستى.
2. قازاقستاندى اينالىپ وتەتىن جاڭا ءدالىز قالىپتاسۋى مۇمكىن
جۇڭگو – قىرعىزستان – وزبەكستان تەمىرجولى ورتالىق ءدالىزدىڭ وڭتۇستىك تارماعى رەتىندە ورنىعۋى ىقتيمال. مۇنداي جاعدايدا قازاقستاننىڭ TRACECA جانە TITR سەكىلدى حالىقارالىق كولىك باستامالارىنداعى ىقپالى تومەندەۋى مۇمكىن.
3. شەكاراداعى وتكىزۋ پۋنكتتەرىنىڭ جۇكتەمەسى ازايادى
قازىرگى ۋاقىتتا ترانزيتتىك جۇكتىڭ نەگىزگى اعىنى دوستىق جانە باقتى وتكەلدەرى ارقىلى وتەدى. جاڭا ءدالىز بۇل اعىندى وزىنە تارتىپ، اتالعان ينفراقۇرىلىمدارعا سالىنعان ينۆەستيسيالاردىڭ قايتارىمىن تومەندەتۋى مۇمكىن.
4. وزبەكستان جاڭا ارتىقشىلىقتارعا يە بولادى
قازىرگە دەيىن قازاقستان – وزبەكستان باعىتى ماڭىزدى ترانزيت ارناسى سانالسا، ەندى وزبەكستان جۇڭگو جانە قىرعىزستان ارقىلى قازاقستاندى اينالىپ وتەتىن باعىتتى ءتيىمدى پايدالانا باستايدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ەكى ەل اراسىنداعى ترانزيتتىك ارىپتەستىككە سالماق سالادى.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان بۇل وزگەرىستەرگە تەك باقىلاۋشى رەتىندە قاراماۋى كەرەك. كەرىسىنشە، ءوز ترانزيتتىك ارتىقشىلىقتارىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن شۇعىل جانە كەشەندى شارالار قابىلداۋى قاجەت.
قازاقستان نە ىستەۋى كەرەك؟
جۇڭگو – قىرعىزستان – وزبەكستان تەمىرجول جوباسى جۇزەگە اسا باستاعان تۇستا قازاقستان ءوز ترانزيتتىك الەۋەتىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن بەلسەندى قادامدارعا بارۋى قاجەت.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان قازىرگى جاعدايدا شەتتە قالعان باقىلاۋشى ەمەس، بەلسەندى ويىنشى بولۋعا ءتيىس. ول ءۇشىن ءۇش باعىتتا ناقتى شارالار قولعا الىنۋى كەرەك:
1. باستاماشىل بولۋ:
– باقتى – اياگوز تەمىرجول جوباسىن شۇعىل تۇردە جۇزەگە اسىرۋ؛
– قورعاس پەن سارىاعاشتاعى قۇرلىق پورتتارىنىڭ قۋاتىن ارتتىرۋ؛
– شەكاراداعى راسىمدەردى سيفرلاندىرىپ، جەڭىلدەتۋ؛
– وزبەكستان جانە قىتايمەن بىرلەسكەن لوگيستيكالىق پلاتفورمالاردى ىسكە قوسۋ.
2. باسەكەلەستىك ەمەس، ىنتىماقتاستىق:
ساراپشىلاردىڭ پايىمىنشا، قازاقستان وزبەكستانمەن باسەكەگە تۇسپەي، كەرىسىنشە، ەكى ەلدىڭ باعىتتارىن بىرىكتىرە وتىرىپ، ورتاق كولىك-لوگيستيكالىق كلاستەر قۇرۋى قاجەت. بۇل ءوزارا تولىقتىراتىن ينفراقۇرىلىمدى قالىپتاستىرىپ، ايماقتىق ىقپالدى ارتتىرادى.
3. “گيبريدتى لوگيستيكا” مودەلىنە كوشۋ:
ەل تەك تەمىرجول نەمەسە وتكەل سالۋعا ەمەس، لوگيستيكالىق قىزمەتتەردى باسقارۋ مەن وپەراتورلار جۇيەسىنە ينۆەستيسيا سالۋى ءتيىس. بۇل باعىتتا تەحنولوگيا مەن سەنىمگە نەگىزدەلگەن تۇراقتى لوگيستيكالىق ەكوجۇيە قۇرۋ وزەكتى.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، جۇڭگو – قىرعىزستان – وزبەكستان جوباسى تەك ءۇش ەلدى بايلانىستىرىپ قانا قويماي، ورتالىق ازياداعى كولىك لوگيستيكاسىنا جاڭا مازمۇن بەرىپ وتىر. مۇنداي جاعدايدا قازاقستان تەك باقىلاۋشى رولىندە قالماي، جۇك اعىنىن وزىنە تارتاتىن ورتالىق بولۋعا ۇمتىلۋى ءتيىس.
