مەملەكەت باسشىنىڭ بۇلاي دەۋى بەكەر ەمەس. 1992 جىلى الماتىدا امەريكا ەلشىلىگى اشىلدى. سودان بەرى ەكى ەل اراسىنداعى الىس-بەرىس، بارىس-كەلىس ۇزىلگەن جوق. جىل باسىندا نازاربايەۆ اق ۇيگە ارنايى بارىپ ترامپپەن جۇزدەسىپ كەلدى.
بۇل ورايدا ەكى ەل اراسىنداعى ەلەۋلى، ايتۋلى دەگەن وقيعالارعا كوز جۇگىرتىپ وتكەندى ءجون كوردىك.
1993 جىل
ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان كەيىن قابىلدانعان العاشقى قۇجاتتىڭ ءبىرى – «شەتەلدىك ينۆەستيسيالار تۋرالى» زاڭ-تۇعىن.
1991 جىلى قابىلداندى بۇل زاڭ. اۋاداي قاجەت ەدى بىزگە. قازاقستان العاش رەت ماسكەۋگە جالتاقتاماي امەريكانىڭ «شيەۆرون» كورپوراسياسىمەن اتىراۋ وبلىسىنداعى تەڭىز كەن ورنىندا بىرىككەن كاسىپورىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسسوز جۇرگىزە باستادى سول تۇستا.
تەك تەڭىز ەمەس، باسقا دا كەن ورىندارى ينۆەستيسياعا سۋساپ تۇرعان سول جىلدارى. قاراشىعاناق، وزەن، جاڭاجولدىڭ «جۇرەگى» توقتاپ قالۋدىڭ از الدىندا تۇردى.
سول كەزگى جاعدايدى سيپاتتاعان نازاربايەۆتىڭ كىتابى دا قولىمىزدا. سول تۇستاعى قازاقستان ەكونوميكاسىنا ەلباسى: «ەسى كىرەسىلى-شىعاسى كۇيدە» دەگەن باعا بەرىپتى.
ەكونوميكانىڭ تامىرىنا قان جۇگىرتۋ ءۇشىن ينۆەستيسيا كەرەك ەدى ءبىزدىڭ ەلگە.
ەلدىڭ ينۆەستور نازارىن اۋداراتىن ءبىر بايلىعى – مۇناي. مەملەكەتتىڭ وسى سالاعا باسىمدىق بەرگەنى دە سودان.
1993 جىل – ەلىمىزدىڭ مۇناي-گاز نارىعىنا وزگەرىس الىپ كەلدى.
وسى جىلدىڭ 6 ساۋىرىندە الماتىداعى "دوستىق" ۇيىندە پرەزيدەنت نازاربايەۆ پەن «شيەۆرون» كورپوراسياسىنىڭ جەتەكشىسى كەننەت دەرر الداعى 40 جىلدا قويىن-قولتىقتاسىپ يگەرەتىن «تەڭىزشيەۆرويل» كاسىپورنىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدى.
ايتپاقشى، تەڭىزگە تەرىسكەيدەگى كورشىمىز قىزىققان. نازاربايەۆتىڭ ول ەستەلىگىن دە تاپتىق.
«ماسكەۋدە ەلسين ماعان: «تەڭىزدى بىزگە بەرىڭدەر» دەدى. قارايمىن، قالجىڭداپ تۇرعان جوق. «ەندەشە رەسەي بىزگە ورىنبور وبلىسىن قايتارسىن. ورىنبور قازاقستاننىڭ استاناسى بولدى ەمەس پە؟» دەدىم. «ءسىز رەسەيدىڭ اۋماعىنا قاتىستى ارىز-شاعىمىڭىز بار ما؟» دەدى ول. «جوعا» دەدىم مەن. ەلسين كۇلىپ جىبەردى، مەن دە كۇلدىم…».
25 جىل بۇرىن مۇناي-گاز سالاسىنىڭ ۇلەسى كۇللى قازاقستانداعى ءوندىرىستىڭ 2،5 پايىزىن عانا قۇراعان ەكەن. سوڭعى 25 جىلدا مۇناي ءوندىرۋ كولەمى 3 ەسەگە وسكەن.
1991 جىلى قازاقستان 25 ملن. توننا مۇناي وندىرسە، 2014-2015 جىلدارى وندىرىلگەن «قارا التىننىڭ» كولەمى 80 ملن. تونناعا جەتكەن.
قازاقستان مەن امەريكانىڭ اراسىنداعى بايلانىستاردى ءسوز ەتكەندە شيەۆروندى اينالىپ وتە المايسىز. ەلىمىزدەگى مۇناي ءوندىرىسىنىڭ دامۋىنا امەريكالىق الپاۋىت كومپانيا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى.
1994 جىل
نازاربايەۆ اقش-قا باردى. ءدال وسى ساپاردا ەكى ەل اراسىندا دەموكراتيالىق ارىپتەستىك تۋرالى حارتياعا قول قويىلدى. دەموكراتيانى تۋ ەتكەن ەلدىڭ قاعيدالارى مەن قۇندىلىقتارى قازاقستاندا دا قولداۋ تاراپ، ەل اراسىنا ەتەنە كىرىگە باستاعان كەز وسى تۇس.
سول جىلدىڭ كوكتەمىندە قازاقستان «بەيبىتشىلىك جولىنداعى ارىپتەستىك» اتتى اقش باستاماشى بولعان ناتو-نىڭ اسكەري ارىپتەستىك باعدارلاماسىنا قوسىلدى. وسى ارقىلى ءبىزدىڭ ەل ناتو-مەن اراداعى بايلانىسقا جول اشتى ءارى ءبۇۇ-نىڭ گۋمانيتارلىق-بىتىمگەرلىك وپەراسيالارىنا اتسالىسۋعا مۇمكىندىك الدى.
سول جىلدىڭ سوڭىنا تامان يادرولىق قارۋدى تاراپتاۋ تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويدى ءبىزدىڭ ەل. اقش قازاقستاننىڭ بۇل ارەكەتىن «بەيبىتشىلىككە جاسالعان قادام» دەپ باعالادى.
1997 جىل
نازاربايەۆ الىس قۇرلىققا ءۇشىنشى رەت ساپار شەكتى. بۇل جولعى ساپاردا كاسپيي ماڭىنداعى مۇناي-گاز كەنىشتەرىن پايدالانۋ، اقش پەن قازاقستاننىڭ اراسىنداعى ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتى ارتتىرۋ باعدارلاماسىنا قول قويىلدى.
بيلل كلينتوننىڭ «قازاقستاندى ورتا ازياداعى سەنىمدى سەرىكتەس» دەپ اتاعان كەزى وسى تۇس.
بۇدان بولەك ىلگەرىدەگى دەموكراتيالىق ارىپتەستىك تۋرالى قۇجاتقا قوسىمشا رەتىندە بۇل جولى ەكونوميكالىق ارىپتەستىك تۋرالى حارتياعا جانە قول قويىلدى.
كلينتون ءوز كەزەگىندە ءبىزدىڭ ەلدى «اقش-تىڭ ساۋدا جانە ينۆەستيسيالىق ساياساتىنداعى ماڭىزدى ارىپتەسى» دەپ اتادى.
1999 جىل
1999 جىل – نازاربايەۆ كەزەكتى رەت ۆاشينگتونعا باردى. بۇل جولى قازاقستان ۇكىمەتى مەن اقش ۇكىمەتى اراسىندا كونسۋلدىق ماسەلەلەر بويىنشا ورتاق شەشىمگە كەلۋ تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىلدى.
بۇدان بولەك اق ۇيدە نازاربايەۆقا حالىقارالىق سايلاۋ جۇيەسى قورى تاعايىنداعان «دەموكراتيانى دارىپتەۋدەگى ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» ديپلومى تابىس ەتىلدى.
2003 جىل
بۇدان بۇرىن ناتو-نىڭ اسكەري ارىپتەستىك باعدارلاماسىنىڭ مۇشەلىگىنە ەنگەن قازاقستان يراكقا 27 اسكەري ينجەنەرىن اتتاندىردى. جالپى 2003-2008 جىلداردىڭ ارالىعىندا 300-گە جۋىق قازاقستاندىق جاۋىنگەر يراكتا بولىپ قايتتى.
ەلىمىزدىڭ قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنشە، وسى ارالىقتا ءبىزدىڭ اسكەريلەر 4 ملن-عا تارتا مينانىڭ كوزىن جويعان، 3000-عا جۋىق جەرگىلىكتى تۇرعىنعا مەديسينالىق كومەك كورسەتكەن.
2006 جىلى
نازاربايەۆ كەزەكتى رەت ۆاشينوگتانعا ۇشىپ، كىشى-دجوردج بۋشپەن جۇزدەستى. كەزدەسۋدە ەكى ەل اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى ودان ءارى دامىتۋ، ونىڭ ىشىندە ەنەرگەتيكا، اسكەري ارىپتەستىك، ساۋدا جانە ينۆەستيسيا، دەموكراتيالاندىرۋ باعىتىنداعى بايلانىستاردى جاقسارتۋ ماسەلەسى ءسوز بولدى.
كەزدەسۋدە نازاربايەۆ ءبىزدىڭ ەلدىڭ جاھاندىق لاڭكەستىككە قارسى كۇرەسكە بەلسەندى ۇلەس قوسۋعا ءازىر ەكەندىگىن، ءارى وسى ماقساتتا بۇۇ-نىڭ بىتىمگەرلىك وپەراسيالارى مەن ناتو-نىڭ «بەيبىتشىلىك جولىنداعى ارىپتەستىك» باعدارلاماسىنا اتسالىسۋعا ساي وتىرعانىن ايتتى.
2010 جىل
ءدال وسى جىلى قازاقستان مەن ناتو اراسىنداعى اسكەري ارىپتەستىكتىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە قول قويىلدى. اليانس مۇشەلەرى قازاقستاننىڭ ايماقتاعى تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدەگى ءرولى ەرەكشە ەكەنىن ايتىپ، قازاقستاننىڭ بۇل باعىتتاعى اتقارعان ىسىنە وڭ باعاسىن بەردى.
يارولىق قاۋىپسىزدىك بويىنشا وتكەن جاھاندىق ءسامميتتىڭ قارساڭىندا اقش پرەزيدەنتى باراك وبامامەن جۇزدەسكەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆ وسى تاراپتاعى وزەكتى ماسەلەلەردى ورتاعا سالدى.
وباما قازاقستان پرەزيدەنتىنە يادرولىق قارۋسىزدانۋ ماسەلەسىندە قاجىرلىق تانىتقانى ءۇشىن ، ونىڭ ىشىندە اقتاۋداعى BN — 350 يادرولىق رەاكتورىن ساناتتان شىعارعانى ءۇشىن العىس ايتتى. نازاربايەۆتىڭ قازاقستان اۋماعىندا حالىقارالىق يادرولىق وتىن بانكىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىسىنا قولداۋ ءبىلدىردى.
2012 جىل
قازاقستاننىڭ قورعانىس مينيسترلىگى مەن ناتو اراسىنداعى اسكەري ارىپتەستىكتىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىنە قول قويىلدى.
2015 جىل
ءدال وسى جىلى نازاربايەۆ نيۋ-يوركتە وتكەن بۇۇ-نىڭ 70ء-شى سەسسياسىندا اقش پرەزيدەنتى باراك وبامامەن كەزدەستى.
وسى جىلدىڭ كۇزىندە ورتا ازيا مەن اقش-تىڭ اراسىنداعى ارىپتەستىكتىڭ جاڭا فورماتى ازىرلەندى.
س5+1 (5 مەملەكەت جانە اقش) اتتى فورماتتىڭ جاسالعانىن سول كەزگى مەمدەپارتامەنتتىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى دجون كيربي مالىمدەگەن بولاتىن.
– قازاقستان، قىرعىزستان، تاجىكستان، تۇركىمەنستان جانە وزبەكستانمەن ارادا جاڭا فورماتتاعى ارىپتەستىك ورناتاتىن كەز كەلدى، – دەدى كيربي.
كەيىن 5 مەملەكەتتىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى مەن اقش-تىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى دجون كەرري سامارقاندتا جۇزدەستى. كەزدەسۋ ناتيجەسىندە س5+1 فورماتى اياسىنداعى جاڭا دەكلاراسياعا قول قويىلدى.
«اقش ورتا ازيا ەلدەرىمەن ارادا بىرىككەن بيزنەس جوبالاردى باستاعىسى كەلەدى. ايماقتاعى احۋال قالىپتى بولسا، سىزدەرگە شەتەلدىك ينۆەستور دا كوپتەپ كەلەرى انىق. بۇل ءوز كەزەگىندە جەرگىلىكتى كاسىپكەرلىكتىڭ وركەندەۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇدان بىلاي ساۋدا، ترانسپورت جانە كوممۋنيكاسيا، ەنەرگەتيكالىق بايلانىستار مەن ترانزيتتىك تاسىمالدار باعىتىنداعى بايلانىستار جاڭا قارقىنمەن داميتىن بولادى»، – دەدى كەرري سول جولى.
2018 جىل
نازاربايەۆ ترامپپەن كەزدەسۋ ءۇشىن ۆاشينگتونعا باردى. ەكى ەل باسشىسى العاش رەت 2017 جىلى «اقش جانە يسلام الەمى» سامميتىندە جۇزدەسكەن.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپپەن اق ۇيدەگى كەزدەسۋى كەزىندە ءبىرقاتار حالىقارالىق ماڭىزى بار ماسەلەلەردى تالقىلادى.
«مەن قازاقستاننىڭ اتىنان عانا ەمەس، بۇرىنعى كەڭەس رەسپۋبليكاسى جانە ورتالىق ازيانىڭ اتىنان دا سويلەپ تۇرمىن. اقش-تىڭ 5+1 فورماتتا بولۋى وتە ماڭىزدى. قازاقستان اقش ەلىنىڭ تەرروريزمگە قارسى كۇرەسىن جانە اۋعانستانداعى جۇمىسىن بەلسەندى تۇردە قولدايدى»، – دەدى ەلباسى.
قازاقستاننىڭ يادرولى بومبادان باس تارتقانىن اتاپ ءوتتى.
«يادرولى ەلدەردى بىزدەن ۇلگى الۋعا شاقىرۋعا ءمورالدى قۇقىمىز بار. ءبىز يرانمەن سويلەسكەندەي، سولتۇستىك كورەيامەن دە سويلەسىپ جاتىرمىز. سولتۇستىك كورەيانىڭ ماسەلەسىن اقش پەن جۇڭگو، رەسەي ەلدەرىمەن بىرىگىپ شەشۋگە بولادى»، - دەدى نازاربايەۆ.
سونىمەن قاتار ەلباسى اقش ەلىنە قازاقستاننىڭ ۆيزاسىز رەجيم بەرگەنىن اتاپ ءوتتى.
«قازاقستان بىزدە ءجيى بولاتىن امەريكالىق ازاماتتارعا ۆيزاسىز رەجىم جاريالادى. ءبىز سىزدەردەن دە جاۋاپتى رەاكسيا بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. ءبىزدىڭ ەلدەر اراسىندا العاش رەت اۋەارالىق حابارلاردىڭ الماسۋى اشىلۋدا»، – دەدى
نازاربايەۆ.
تاقىرىپقا تۇزدىق:
نازاربايەۆتىڭ اقش-قا رەسمي ساپار بارىسىندا جالپى قۇنى 7 ميلليارد اقش دوللارى بولاتىن 27 كوممەرسيالىق قۇجاتقا قول قويىلعان. ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا كولەمى 2 ميلليارد اقش دوللارىنىڭ توڭىرەگىندە. بيىل بۇل كورسەتكىش 30 پايىزعا وسكەن.
