اقش-تاعى بەدەلدى ساراپشىلاردىڭ ءبىزدىڭ ەلگە بەرگەن باعاسى بۇل.
ماقالادا قازاقستاننىڭ انتيرەسەيلىك سانكسيالارعا قاراماي بيزنەستى بارىنشا قولداپ وتىرعانى تۋرالى ايتىلادى.
اقش-تىڭ سىرتقى ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميتەتىنىڭ پرەزيدەنتى سيۋزان ەلليوتتىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان بيزنەسكە كەلگەندە تۋىنداۋى مۇمكىن تاۋەكەلدەردىڭ الدىن-الۋدا ءارى اقش-پەن اراداعى ديپلوماتيالىق بايلانىستاردى دا ءوز دەڭگەيىندە ساقتاۋعا تىرىسۋدا.
– وسى ارقىلى انتيرەسەيلىك سانكسيالار اقىر ءتۇبى قازاقستانعا دا اسەر ەتەدى سەكەمدەنىپ جۇرگەن باتىس ينۆەستورلارىنىڭ كوكەيىندەگى كۇدىكتى سەيىلتىپ وتىر، – دەيدى ەلليوت.
ونىڭ ويىن «شيەۆرون» كورپوراسياسىنىڭ ەۋرازياداعى جانە تاياۋ شىعىستاعى بولىمشەسىنىڭ جەتەكشىسى تودد ليەۆي تولىقتىرىپ ءوتىپتى.
باتىس پەن رەسەيدىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ سالقىنداۋى قازاقستانداعى شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ جۇمىسىنا قانداي دا ءبىر كەرى اسەر تيگىزبەگەن.
ءسوي دەگەن ليەۆي قازاقستانعا كەلگەنىنە شيرەك عاسىردان اسقان «شيەۆرون» كومپانياسىنىڭ تابىستى بيزنەستى جولعا قويعانىن جانە الداعى ۋاقىتتا ەل ەكونوميكاسىنا تاعى 36 ملرد. دوللار ينۆەستيسيا قۇياتىنىن تىلگە تيەك ەتكەن.
– وسى ۋاقىت ىشىندە قازاقستاندىق ارىپتەستەرىمىز سەنىم سۇزگىسىنەن ءوتتى. ولار وزدەرىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى كەزەڭ-كەزەڭىمەن اتقارۋدا. ولارعا ءار كەزدە ارقا سۇيەۋگە بولادى، – دەيدى تودد ليەۆي.
باسىلىم سونىمەن قاتار كۇنى كەشە نيۋ-يوركتە قازاقستاننىڭ ينۆەستيسيالىق مۇمكىندىگىن پاش ەتكەن «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ باسشىسى قايرات كەلىمبەتوۆتىڭ ءسوزىن مىسالعا كەلتىرىپتى.
ال كەلىمبەتوۆ نە دەپ ەدى؟
– دۇنيەجۇزىلىك بانك جانە Doing Businessء-تىڭ رەيتينگىندە ءبىزدىڭ ەل 28ء-شى ورىنعا كوتەرىلدى. بىلتىر 36-شى ورىندا ەدىك. سەگىز ساتى وستىك. تىزىمدەگى 190 ەلدىڭ اراسىندا الدىڭعى وتىزدىقتا جۇرگەنىمىز ءتاپ-تاۋىر كورسەتكىش، – دەگەن بولاتىن كەلىمبەتوۆ.
تاعى دا سول دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ دەرەگىنشە بىلتىر ورتا ازياعا قۇيىلعان شەتەلدىك ينۆەستيسيانىڭ 60 پايىزى قازاقستانعا باعىتتالعان.
«دەمەك، تودد ليەۆيدىڭ باتىس ينۆەستورىنىڭ كۇدىگىن سەيىلتىپ ولاردى قازاقستاندى شاقىرۋى تەگىن ەمەس. وسى ارقىلى ول شەتەلدىك كاسىپكەرلەرگە قازاقستاندا تابىستى بيزنەس جۇرگىزۋگە بولارىنا كەپىلدىك بەرىپ وتىر»، – دەيدى بۇل رەتتە Political Insights.
دەرەككوز: Political Insights – The New Kazakhstan: Central Asia’s Most Promising Emerging Market.
25 جىلدا...
مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءبىر سوزىندە قازاقستانعا ينۆەستيسيا تارتۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي تۋعىزۋ قاجەتتىگىن تىلگە تيەك ەتكەن. “ينۆەستيسيا – كەز كەلگەن ەكونوميكانىڭ “كۇرەتامىرى” دەگەن ەدى پرەزيدەنت.
بۇل رەتتە ءبىز ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى ينۆەستوردىڭ ءبىرى – شيەۆرون كومپانياسىنىڭ قازاقستانعا كەلگەلى بەرى ۋاقىتتا ەل ەكونوميكاسىنا قانشا قارجى قۇيعانىنا توقتالا كەتكەندى ءجون كوردىك.
شيەۆروننىڭ” ءوز قۇندىلىقتارى بار. سونىڭ ءبىرى:
“ءبىز سەرىكتەسىمىزدى سىيلايمىز
سەرىكتەستەرمەن ارادا سەنىمدى ءارى ءوزارا ءتيىمدى قارىم-قاتىناس ورناتۋعا بەت بۇرامىز. ءبىزدىڭ جەتىستىكتەرىمىز سەرىكتەستەرىمىزدىڭ جەتىستىكتەرىنە نەگىزدەلگەن” – دەگەن ماڭىزدى پرينسيپ.
ءيا، شيەۆرون سولاي دەيدى. شيرەك عاسىر بويىنا قازاقستانمەن قويىن-قولتىقتاسىپ جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان كومپانيا وسى ۋاقىتقا دەيىن ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا قىرۋار ينۆەستيسيا قۇيدى. ءبىراق قۇر سوزدەن نە پايدا؟ ناقتى دالەل كەلتىرگەن ءجون شىعار.
سونىمەن…
1993 جىلدان 2017 جىلعا دەيىنگى ارالىقتا تشو قازاقستانعا 125 ميلليارد دوللاردان استام قارجى قۇيىپتى. از با؟ از دەپ ايتۋعا اۋزىمىز بارمايدى.
1993 جىلدان باستاپ وسى كۇنگە دەيىن تشو قازاقستاندىق كومپانيالاردىڭ 24 ميلليارد دوللارىن قۇرايتىن تاۋارلارى مەن قىزمەتتەرىن پايدالانعان ەكەن.
بۇگىنگى تاڭدا تشو-دا ەڭبەك ەتەتىن قازاقستاندىق قىزمەتكەرلەردىڭ ۇلەسى 80 پايىزدان اسىپ جىعىلعان (1993 جىلى بۇل كورسەتكىش 50 پايىزدى قۇراعان-تۇعىن).
الداعى جىلدارى بۇل كورسەتكىش وسە تۇسپەسە، تومەندەمەيدى. جەرگىلىكتى ماماندار كەيبىرەۋ ويلاعانداي شيەۆروننىڭ «قارا جۇمىسىندا» جۇرگەن جوق. ءازىر تشو-داعى قازاقستاندىق ماماندار جالپى باسشىلىق قۇرامنىڭ 67 پايىزىن قۇرايدى. كادرلاردى وقىتۋ جانە شىڭداۋ جونىندەگى تۇراقتى باعدارلامانىڭ ناتيجەسىندە جاۋاپتى قىزمەتكە تاعايىندالعان جەرگىلىكتى قىزمەتكەرلەر قاتارى ارتىپ كەلەدى.
ءبىر عانا دالەل. ءبىر عانا بىلتىرعى جىلى 156 قازاقستاندىق قىزمەتكەر باسشىلىق، جاۋاپتى جانە ماڭىزدى تەحنيكالىق قىزمەتتەگى شەتەلدىك قىزمەتكەرلەردى الماستىرعان. شيەۆروننىڭ شاراپاتى تەك مۇنىمەن شەكتەلىپ وتىرعان جوق، ارينە. كومپانيانىڭ الەۋمەتتىك جوبالارى تاعى ءبىر ماقالاعا ارقاۋ بولادى، انىعىندا.
1993 جىلدان بەرىگە دەيىن تشو ءوز قىزمەتكەرلەرى مەن جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ يگىلىگى ءۇشىن اتىراۋ وبلىسىنىڭ ءارتۇرلى الەۋمەتتىك جوبالارىنا 1،4 ميلليارد دوللاردان استام قارجى جۇمساعان ەكەن.
قازاقستانعا كەلگەن العاشقى كۇندەردەن باستاپ «شيەۆرون» الەۋمەتتىك جوبالاردى جانداندىرۋدى قولعا الدى.
«شيەۆرون» ءبىلىم سالاسىنا دا ەداۋىر ىقپال ەتتى. وسىدان 5 جىل بۇرىن كومپانيانىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن قازاقستان-بريتان تەحنيكالىق ۋنيۆەرستيتەتىنىڭ (قبتۋ) جانىنان العاشقى رەت قازاقستان تەڭىز اكادەمياسى قۇرىلدى. اكامەديانىڭ العاشقى تۇلەكتەرى قازىرگى كۇنى تەڭىز تاسىمالى سالاسىندا تەر توگىپ ءجۇر.
