قازاقستان اتوم رەاكتورىمەن جۇمىس ىستەي الاتىن ماماندار دايىنداۋدى بەلسەندى تۇردە قولعا الدى. ءتۇرلى تاجىريبەلى رەاكتورلاردىڭ ەلىمىزدە بۇعان دەيىن دە، ءقازىر دە جۇمىس ىستەپ جاتقانىن ەسكەرسەك، وتاندىق مامانداردىڭ اتوم رەاكتورىن باسقارۋعا الەۋەتى دە، بىلىكتىلىگى دە جەتەدى. 

ءوزىمىز تابيعي ۋران ءوندىرۋ بويىنشا الەمدە ءبىرىنشى ورىن الا وتىرىپ، اتوم تەحنولوگياسىن يگەرۋدە دامىماي قالساق، اتىمىزعا سىن بولار ەدى.

سوندىقتان قازاقستان بەيبىت اتومنىڭ بارلىق سيكلىن يگەرۋگە ۇلكەن قادام جاساپ كەلە جاتىر. اەس سالۋعا دايىندىق كەزەڭى قىزۋ جۇرۋدە.

مىسالى، وتكەن جىلى ءۇلبى مەتاللۋرگيا زاۋىتىندا اتوم ەلەكتر ستانسياسىنا ارنالعان يادرولىق وتىن وندىرەتىن زاۋىت اشىلدى. ونى ءوزىمىزدىڭ ماماندار جۇرگىزىپ وتىر.

كادر دايىنداۋ ماسەلەسىندە باسقا جەتەكشى ەلدەرمەن مەموراندۋمعا قول قويىلدى. قازىرگى جوسپار بويىنشا، ەكى ەنەرگوبلوگى بار اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالاتىن بولساق، وسى اەس-تى تولىق جۇرگىزىپ وتىرۋ ءۇشىن، اۋىسىمداردى ەسەپتەگەندە 2 مىڭ ادام كەرەك. جانە ولار وقۋدى جاڭا بىتىرگەن جاس مامان ەمەس، تاجىريبەلى كاسىپقويلار بولۋى ءتيىس.

قازاقستان اتوم كادرلارىن قالاي دايىنداۋدا؟

Dalanews.kz «قازاقستان اتوم ەلەكتر ستانسيالارى» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ جاڭا يادرولىق جانە ەنەرگەتيكالىق تەحنولوگيالار بويىنشا باس مەنەدجەرى اسۋان سيابەكوۆپەن تىلدەسىپ، وسى وزەكتى ماسەلەنى تالقىلادى.

 - اسۋان وڭعاربەك ۇلى، ستارتەگيالىق ماڭىزى بار نىسان – اەس ءوزىمىزدىڭ باسقارۋىمىزدا بولۋى ءتيىس. ول ءۇشىن بىزدە بىلىكتى مامان بولۋى كەرەك. قازاقستاندا وسى ماسەلە قالاي شەشىلگەن؟ بىزدە اتوم ەنەرگەتيكاسى سالاسىنىڭ ماماندارى قاي وقۋ ورىندارىندا دايارلانادى، ولاردان جىلىنا قانشا مامان تۇلەپ ۇشادى؟

- قازاقستاندا اتوم ەنەرگەتيكاسى ماماندارى، مەنىڭ بىلۋىمدە، ءۇش جوعارى وقۋ ورنىندا دايارلانادى. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيزيكا فاكۋلتەتىندە «يادرولىق فيزيكا» دەگەن ماماندىق بۇرىننان بار.  ال بىلتىر وسى جوو قابىرعاسىندا ماسكەۋ ينجەنەرلىك-فيزيكالىق ينستيۋتىنىڭ فيليالى اشىلدى، وندا اتومدىق رەاكتورلار ماماندىعى دا دايارلانادى. ع.داۋكەيەۆ اتىنداعى الماتى ەنەرگەتيكا جانە بايلانىس ۋنيۆەرسيتەتىندە دە وسىنداي ماماندىق اشىلعالى جاتىر.



ليەۆ گۋميلەيەۆ اتىنداعى ەۋرازيالىق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە اتومدىق رەاكتورلار جانە يادرولىق ەنەرگەتيكا ماماندىعى بار. پەداگوگيكالىق قۇرام تولىققاندى، جالپى قازاقستاندا اتوم ەنەرگەتيكاسى بويىنشا ءبىلىم الۋعا بولادى.

ودان بولەك، شەتەلدە «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن «اتوم ونەر­كاسىبى»، «اتوم يادروسى جانە بولشەك­تەر فيزيكاسى»، «تەحنيكالىق فيزيكا» جانە «يادرولىق ينجەنەريا» ماماندىقتارى بويىنشا وقىپ كەلگەن، وقىپ جاتقان ازاماتتارىمىز دا بارشىلىق.

سونىڭ ارقاسىندا قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە اتوم سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىن ادامداردىڭ سانى 20 مىڭنان اسىپ جىعىلادى.

- 20 مىڭ مامان بار دەگەن كوزگە تولىمدى، جاقسى اقپارات ەكەن. ولاردىڭ بارلىعى رەاكتورمەن جۇمىسقا ماماندانعان با؟

- اتوم دەگەندە بۇل رەاكتورلار عانا ەمەس. ماسەلەن، كۋرچاتوۆ قالاسىندا يادرولىق ورتالىق بار. ءبىراق ورتالىقتا اتوم ەنەرگەتيكاسىمەن ەمەس، عىلىممەن اينالىساتىن ماماندار جۇمىس ىستەيدى.

الماتى قالاسىندا يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتى بار. مۇندا جوو-دان كەيىن ءبىلىم مەن كاسىبي بىلىگىن شىڭداۋعا ۇزدىك ماماندار جىبەرىلەدى.

وزىڭىزگە ءمالىم، قازاقستان ۋران قازبا بايلاعىنىڭ كولەمى بويىنشا الەمدە ءبىرىنشى ورىن الادى. وڭتۇستىگىمىزدە دە ۋران كەنىشى بار. سونىڭ بارلىعىن قوسا ەسەپتەگەندە، ءبىزدىڭ سالامىزدا بۇگىنگى تاڭدا 20 مىڭ ادام ەڭبەك ەتىپ جاتىر.

- ولاردىڭ بارلىعى تەك قانا رەاكتور ەمەس، جالپى سالادا بولسا، ناقتى اەس-كە بىزدە مامان تاپشىلىعى تۋماي ما؟

- جوق، ولاي ۋايىمداماڭىزدار. اەس سالىنىپ، قولدانىسقا بەرىلگەن جاعدايدا كادر تاپشىلىعى دەگەن ماسەلە بولمايدى.

ويتكەنى، الدىن-الا ەسەپ بويىنشا، اەس قۇرىلىسىنا 7-8 مىڭ ادام جۇمىلدىرىلسا، ال سالىنىپ بىتكەن سوڭ وندا تۇراقتى تۇردە جۇمىس ىستەيتىن 2 مىڭ ادام قاجەت بولادى. ال سول 2 مىڭ ادامنىڭ ىشىندە 20 پايىزى، دەمەك 300-400ء-ى عانا اتوم رەاكتورى، يادرولىق ەنەرگەتيكا بويىنشا جۇمىسقا تارتىلادى. 2 مىڭ ادامنىڭ ىشىنەن ۇزدىك 300-400 ماماندى ىرىكتەپ الۋ قيىنعا سوقپايدى.

https://www.youtube.com/watch؟v=-5h9l2zlX8s

ونىڭ ۇستىنە اەس-تى سالۋ ءبىر كۇندىك نەمەسە ءبىر جىلدىق جۇمىس ەمەس.

ماسەلەن، اەس قۇرىلىسى ءۇشىن 5 جىل كولەمىندە قۇجاتتاردى راسىمدەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ قاجەت بولادى. ارى قاراي نەگىزگى قۇرىلىس جۇمىستارى، كەم دەگەندە 6 جىلدى قامتيدى.

مىنە، وسى ۋاقىت ارالىعىندا ءبىز اتالعان 300-400 ماماندى ساقاداي ساي ەتىپ دايىنداپ ۇلگەرە الامىز. ال بۇل قانداي دايىندىق دەگەنگە كەلەتىن بولساق، ازىرگە قازاقستان «ۆەندور» تاڭداعان جوق.

ۆەندور – اەس قۇرىلىسىنا جاۋاپ بەرەتىن، ياعني نەگىزگى مەردىگەر كومپانيا. مىنە، سول «ۆەندور» تاڭدالىپ الىنسا، ءبىز مامانداردى ناقتى رەاكتور تەحنولوگياسىنا ساي ءبىلىمى مەن بىلىگىن ۇشتاۋ ءۇشىن شەتەلگە جىبەرەمىز.

- سوندا ءبىزدىڭ ماماندار فرانسيا، كورەيا، جاپونيا سىندى دامىعان ەلدەرگە بارىپ، اتوم رەاكتورى بويىنشا تاعلىمدامادان ءقازىر ءوتىپ جاتقان جوق پا؟

- ءبىرىنشى تەحنولوگيا تاڭدالۋى كەرەك. 2019 جىلدان بەرى ءبىز رەاكتورلاردى زەردەلەپ، وزىمىزگە كەلەدى-اۋ دەگەندەرىنەن «شورت-پاراق» تولتىرىپ كەلەمىز.

قازىرگى تاڭدا 4  كومپانيا ءىلىنىپ وتىر وعان. اتاپ ايتقاندا، رەسەيدىڭ روساتومى، قىتايدىڭ CNNC، وڭتۇستىك كورەيانىڭ KHNP جانە فرانسيانىڭ EDF كومپانياسى. ەندى رەاكتورلارىنا كەلەتىن بولساق، بارلىعىنىڭ قۋاتى شامالاس: 1200 مەگاۆت. كپد-لارى 37 پايىزدان اسىپ جىعىلادى. كيۋم – 95 پايىز.

بۇگىنگى تاڭدا 95 پايىز ەنەرگيا گەنەراسيالايتىن اتوم ەلەكتر ستانساسىنان باسقا ەنەرگيا كوزى جوق. بۇل 60 جىل بويىنا ۇزدىكسىز ەنەرگيامەن قامتاماسىز ەتۋ دەگەندى بىلدىرەدى.

قازىرگى كەزدە، مىنە وسى ءتورت رەاكتوردىڭ ىشىنەن بىرەۋىن تاڭداپ الۋ عانا قالىپ تۇر بىزگە.

- جاقسى. بۇگىن ماماندار دايىندىعى جايلى كەلەلى سۇحبات بولدى. سالانىڭ ىشكى قۇرىلىمىن تۇسىندىرگەنىڭىز ءۇشىن العىس ايتامىز.