جاقىندا ءوزىم سىيلايتىن جازۋشى، قازاقتىڭ قابىرعالى قالامگەرى (ءاتى-جونىن ايتسام، ول كىسىنى وسىلاي دەپ اتاعانىمدى بارلىقتارىڭىز قوسىلاتىندارىڭىزعا سەنىمدىمىن) سانالاتىن ءبىر اعامىزدى قالا سىرتىنداعى ۇيىنە جەتكىزىپ سالدىم.
قازاق ادەبەيەتىنە، قازاق تىلىنە، قالا بەردى تاۋەلسىزدىگىمىزگە ءبىر كىسىدەي ەڭبەك سىڭىرگەن اپتال ازاماتتىڭ شىلدەنىڭ شىلىڭگىر ىستىعىندا تاكسي ۇستاپ، ابىگەرگە تۇسكەنىن قالامادىم. ۇلت مۇددەسى جولىندا جان اياماي ەڭبەكتەنگەن ابزال اعامىزعا ازداپ بولسا دا پايدام ءتيىپ جاتسا، نەسى ايىپ؟
جول بويى اعامىز قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى، قازىرگى الماعايىپ زاماندا مەملەكەتتىگىمىزدى ساقتاپ قالۋدىڭ ماڭىزدىلىعى جايىنداعى ويلارىمەن ءبولىستى.
اراسىندا سۇراق قويىپ، كوبىندە تىڭداۋمەن بولدىم. مۇنداي كىسىنىڭ... اقتارىلا ايتقان اڭگىمەسى ماعان مايداي جاققانىن جاسىرىپ قايتەيىن.
وسىلايشا اعامىزدىڭ اسەرلى اڭگىمەسىن تىڭداپ، قالا سىرتىنداعى ۇيگە قالاي جەتكەنىمىزدى بىلمەي دە قالدىق.
جول بويى «وڭعا، سولعا» دەپ اعامىز جول كورسەتىپ، ەكى قاباتتى كوتەدجدىڭ (اعامىزدىڭ بەدەلىنە سايى ءۇيى دە جاقسى ەكەن) الدىنا ماڭداي تىرە توقتادىق.
اعامىز ماعان راحمەتىن جاۋدىرىپ كولىكتەن ءتۇسىپ جاتقاندا جانىمىزعا ەسىك پەن توردەي قارا دجيپ ەكپىندەپ كەلىپ توقتاپ، قاپ-قارا اينەك تومەن ءتۇسىپ، ار جاعىنان قالانىڭ تىكباقاي ادەپكى كوپ قىزدارىنىڭ سۇلباسى كورىندى.
بۇل اعامىزدىڭ قىزى-تۇعىن. ول كولىكتەن تۇسپەستەن اكەسىنە، ياعني، زيالى اعامىزعا ورىس تىلىندە ءداۋ تەمىر قاقپانى اشىپ جىبەرۋگە «ءوتىنىش» جاساعانىن ەستىدىم. اعامىز اۋىر دەنەسىنە قاراماي جاس بالاشا قالبالاقتاپ، تەمىر قاقپانى اشىپ، ايعىرداي قارا دجيپ مىنگىن قىزىن ۇيىنە كىرگىزىپ، ارتىنشا قاقپاسىن جاپقانىن ءوز كوزىممەن كوردىم.
اكەسى دجيپپەن كەلگەن سۇيىكتى قىزىن قاقپانى اشىپ، ۇيىنە كىرزىزىپ العاندا نە تۇر دەپ ويلاۋىڭىز مۇمكىن. ءيا، كوپشىلىگىمىز ءۇشىن بۇل وعاش قىلىق بولىپ كورىنبەۋى مۇمكىن. ال كوز الدىڭىزعا باسقالاي ەلەستەتىپ كورىڭىزشى، بەسىكتەن بەلى شىقپاعان، بوزوكپە قىزعا قازاق ءتىلىنىڭ قامقورشىسى، مەملەكەتىمىزدىڭ قورعانى، ادەبيەتىمىزدىڭ اقساقالى ەڭپەڭدەپ ەسىك اشىپ جاتسا، بۇل وعاش قىلىق بولىپ كورىنبەي مە؟ ءسوز جوق، مۇنىڭ وعاش قىلىق ەكەنىن بىردەن اڭعاراسىز.
بۇل – قازاق زيالىلارىنىڭ بالا تاربيەسىندە جىبەرگەن باستى كەمشىلىگى. ءيا، ءبارىمىز وزەگىمىزدىڭ جارىپ شىققان بالامىزدى جاقسى كورەمىز. ءبىراق جاقسى كورۋدىڭ شەگى بولۋى كەرەك قوي.
بالا اكە-شەشەنى قۇرمەتتەۋى ءتيىس. ءبىزدىڭ ەلدەگى زيالى دا، قاراپايىم حالىق تا وسى ءبىر قاعيدانى ايىرىلىپ قالعانى جاسىرىن ەمەس. قازىرگى تاڭدا ءوزىن زيالى سانايتىن ازاماتتاردىڭ ىس-ارەكەتى مەن ۇستانىمىنا (ول قازاق تىلىنە قاتىستى وي-پىكىرى مەن ۇلتتىق مۇددەگە قاتىستى وي-پايىمى بولۋى مۇمكىن) بالالارى قۇرمەتپەن قارامايدى.
ەگەر ولار ۇلت زيالىسى دارەجەسىنە كوتەرىلگەن اتا-اناسىنىڭ ىس-ارەكەتىن قۇرمەتتەسە، بالالارى اكە-شەشەلەرى سەكىلدى قازاق تىلىندە سويلەگەن بولار ەدى. وكىنىشكە وراي، كوپتەگەن زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ بالالارى اكەلەرىنىڭ ەڭبەگىنە، ىس-ارەكەتىنىڭ ءمانىن تۇسىنبەيدى. ارينە، بۇعان بالا ەمەس، ءبىزدىڭ زيالى اعالارىمىزدىڭ وزدەرى كىنالى.
ولار بالالارىن جاقسى كورگەندىكتەن قازاق ءتىلىن ءبىلىپ، ۇلت مۇددەسى ءۇشىن وزدەرى سەكىلدى جۇيكەسىن جۇقارتقانىن قالامايدى. ايعىرداي ءدجيپتى وزدەرى مىنبەسە دە بالالارى مىنگەنىن ءجون كورەدى. قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن بوقمۇرىن (ءتىپتى قازاق ءتىلىن بىلمەگەنىن ەسكەرسەك، ولار تاربيەلى، ءبىلىمدى بالا بولۋى مۇمكىن عوي) بالالارىنىڭ الدىندا ەمپەڭدەپ ەسىك اشۋعا ارلانبايدى.
ۇيدەگى بالاسىنا ءوزىنىڭ ۇستانىمىن، ىس-ارەكەتىن ۇلگى ەتە الماعان زيالىلار ون جەردە كوڭىلگە قونىمدى وي ايتسا دا، ايتقان ءسوزىنىڭ دۋاسى بولماسى انىق.
سوندىقتان زيالى دا، قاراپايىم حالىق تا بالاسىن شامادان تىس ارتىق جاقسى كورۋ جاقسىلىققا اپارمايتىنىن تۇسىنەتىن كەز جەتتى. كەز كەلگەن بالا اتا-انادان تومەن تۇرۋى كەرەك، اسىرەسە زيالى قاۋىم وكىلدەرى، ساياساتكەرلەر، كاسىپكەرلەر بالالارىنىڭ الدىندا قۇراق ۇشپاۋى كەرەك. ءبىز بالامىزدى جاقسى كورگەن سايىن ولاردىڭ مىنەز-قۇلقىن بۇزىپ جاتقانىمىزدى بايقامايمىز. بار جاقسىمىز بالامىزعا بولسىن دەپ ولاردى مەنمەنشىل، ەگويستكە اينالدىردىق.
ءقازىر قاي زيال دەگەن ازاماتتى الىپ قاراڭىزشى، بالاسىنىڭ ويى، پايىمى، تۇسىنىگى اكە-شەشەسىنىڭ ۇلتتىق مۇراتتارمەن شەندەسكەن وي-پايىمىمەن مۇلدە سايكەسپەيدى. زيالى قاۋىمنىڭ كوپشىلىگىنىڭ بالاسى ءبىز «زيالى، ۇلتىمىزدىڭ جوقتاۋشىسى» دەپ توبەمىزگە كوتەرەتىن اتا-انالارىن زامان كوشىنەن قالىپ قويعانداردىڭ ساناتىنا جاتقىزىپ قويعانى جاسىرىن ەمەس.
ال ولار وزدەرى ءمىنىپ جۇرگەن قىمبات كولىك پەن تۇرىپ جاتقان ءزاۋلىم ۇيلەر وزىنەن-وزى قانداي ەڭبەكپەن كەلگەنىن بىلمەيدى. مىنە، بۇل بالانى شامادان تىس جاقسى كورۋدىڭ كەسىرىنەن تۋىنداعان كەساپات. سوندىقتان جاستار الداعى ۋاقىتتا الدىنداعى اعالارىنىڭ قاتەلىگىن قايتالاماي، وزدەرىنىڭ ارمان-مۇراتى مەن وي-پايمىنا بالالارىنىڭ قۇرمەتپەن قاراۋىنا تاربيلەۋ كەرەك. سول كەزدە ۇلتتى مۇددەمىز تۇگەندەلىپ، قازاق ءتىلى تۇعىرىنا قوناتىنى ءسوزسىز.
نۇرلان جۇماحان
