[caption id="attachment_9000" align="alignright" width="462"]
ءبىزدىڭ تاريح - يۋ-قيۋ، شىرعالاڭ[/caption]
قازاق حاندىعىنىڭ تاريحى قازاق مەملەكەتتىگىنىڭ تاريحى بولىپ قالا بەرەدى. سوندىقتان بۇگىنگى جانە كەلەر ۇرپاق قازاقتىڭ ءوز مەملەكەتى، ءبىرتۇتاس ۇلان-بايتاق جەرى بولعانىن ءبىلىپ وسكەنى ابزال. وسى تۇرعىدان العاندا ەلباسىمىزدىڭ قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن رەسپۋبليكا كولەمىندە اتاپ ءوتۋ جونىندەگى شەشىمى وتە ورىندى دەپ بىلەمىن.
وسى ءىس-شارانىڭ اياسىندا ءتول تاريحىمىزدىڭ اقتاڭداق تۇستارى قايتا جازىلىپ، ءبىرتۇتاس ۇلتتىق تاريحىمىز ومىرگە كەلەتىنى ءسوزسىز. وكىنىشكە وراي، بەلگىلى تاريحشى-عالىم ۋاحيت شالەكەنوۆتىڭ: «قازاق» تاريحىن جازۋعا ءالى كىرىسكەن جوقپىز. كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا جارىق كورگەن بەس تومدىق «قازاق كسر تاريحىن» 1996، 1998، 2002-2010 جىلدارى «قازاقستان تاريحى» دەپ اتىن وزگەرتىپ العانىمىز بولماسا» دەگەنى كوڭىلگە قاياۋ تۇسىرەدى. ال سوندا «اۋزىمەن قۇس تىستەگەن» تاريحشىلارىمىز وسى كەزگە دەيىن نە ءبىتىرىپ جۇرگەن؟
«قازاقستان تاريحىنىڭ» (ياعني، «قازاق تاريحىنىڭ») ورتا مەكتەپتەردە وقىتىلۋى دا كوڭىل كونشىتپەيدى. مەكتەپتەگى تاريح وقۋلىعى سىرەسكەن سيفرلار مەن داتالاردان كوز اشتىرمايدى. ولاردى وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋى مۇمكىن ەمەس. بالالاردىڭ ميىن ەستە تۇرمايتىن كىلەڭ سيفرلارمەن قاتىرعانشا، تاريحي دەرەكتەردى ولاردىڭ تۇسىنىگىنە لايىقتاپ، ەستە قالار وقيعالارمەن قىزىقتى ەتىپ بايانداپ بەرسە، ەداۋىر ءتيىمدى بولار ەدى
تاعى ءبىر تاريحشى-عالىمنىڭ سوزىنە جۇگىنەيىك. پروفەسسور جانۇزاق اكىمنىڭ مىنا ءبىر ءسوزىن مەن «ايقىن» گازەتىنەن (2011 ج.) وقىعان ەدىم. «شيرەك عاسىر تاۋەلسىز ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز، – دەيدى ول. – شيرەك عاسىردىڭ ىشىندە كوپ نارسە ىستەۋگە بولاتىن ەدى. وكىنىشكە قاراي، باياعى كەڭەستىك تاريحتى جازعاندار ءتول تاريحىمىزدى قايتا جازدى. سول باياعى ەسكى سوقتا. ءبىز قۇلدىققا ۇيرەنىپ قالعانبىز. ءالى كۇنگە جالتاقتاپ وتىرامىز. بىزدە تاريحىمىزدىڭ ىشىندە تۇلعالاردىڭ جەتىسپەي جاتقانى راس... قازاقستان تاريحى – قازاق حالقىنىڭ تاريحى بولۋى شارت. ونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ مەملەكەتتىلىگىمىز باسا كورسەتىلۋى ءتيىس». وسىعان قاراعاندا ءبىزدىڭ تاريحشىلارىمىزدا تەك تۇلعالىق قاسيەت قانا ەمەس، ۇلتتىق نامىس پەن پاتريوتتىق رۋح تا جەتپەي جاتقان سياقتى. مىنا كورشىلەس وتىرعان قىرعىز بەن وزبەك باۋىرلارىمىز وزدەرىنىڭ ءتول تاريحىن تۇگەلدەپ، بەلدەرىن بەك بۋىپ وتىرعاندا، بىزگە جايباراقاتتىق جاراسپايدى-اق.
«قازاقستان تاريحىنىڭ» (ياعني، «قازاق تاريحىنىڭ») ورتا مەكتەپتەردە وقىتىلۋى دا كوڭىل كونشىتپەيدى. مەكتەپتەگى تاريح وقۋلىعى سىرەسكەن سيفرلار مەن داتالاردان كوز اشتىرمايدى. ولاردى وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋى مۇمكىن ەمەس. بالالاردىڭ ميىن ەستە تۇرمايتىن كىلەڭ سيفرلارمەن قاتىرعانشا، تاريحي دەرەكتەردى ولاردىڭ تۇسىنىگىنە لايىقتاپ، ەستە قالار وقيعالارمەن قىزىقتى ەتىپ بايانداپ بەرسە، ەداۋىر ءتيىمدى بولار ەدى. مىسالى، كەزىندە ءبىز 4-سىنىپتا وقىعان «كسرو تاريحىنداعى» «كۋليكوۆو شايقاسى» تاقىرىبىنىڭ وقيعاسى ءالى كۇنگە ەسىمدە. «تاڭ اعارىپ اتا باستادى. شىعىستان قىپ-قىزىل بولىپ كۇن كوتەرىلىپ كەلە جاتتى. كۋليكوۆو دالاسىنداعى جاۋىنگەرلەردىڭ تاۋ-تاۋ بولىپ جاتقان ولىگىنەن كوز سۇرىنەدى. ءتىرى ادام جوق. تەك قۇزعىن-قارعالار عانا ولەكسەگە ءبىر توياتىن بولدىق دەپ قۋانا قارقىلدايدى. اينالا قان ساسيدى...»، – دەپ باستالاتىن «كۋليكوۆو شايقاسى» تۋرالى تاقىرىپ ءبىزدى بىردەن وزىنە تارتىپ الىپ، ءارى قاراي نە بولدى ەكەن دەگەن ىنتىزار سۇراق جەتەلەي تۇسەتىن ەدى. قازىرگى ءبىزدىڭ تاريح وقۋلىعىمىزدا تاريحي وقيعانى وسىلاي شەبەر سۋرەتتەۋ جاعى جەتىسپەيدى. سوندىقتان، ءبىز مەكتەپتەگى تاريح وقۋلىعىن جونگە كەلتىرمەي، جاس ۇرپاق ساناسىنا تاريحي شىندىقتى سىڭىرە المايتىندىعىمىزدى ۇمىتپاعانىمىز ابزال. سونىمەن قاتار، ورتا مەكتەپتە تاريحتى وقىتۋدىڭ ادىستەمەسى دە تۇبەگەيلى جاڭارتىلۋى ءتيىس.
قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن اتاپ وتۋگە دايىندالۋ، وسىنىڭ اياسىندا وتكىزىلەتىن ءىس-شارالار كوپتەگەن يگىلىكتەرگە جالعاساتىنى ءسوزسىز. سونداي-اق، بۇل مەرەكە تاريحشىلارىمىزعا دا قوزعاۋ سالارى ايقىن. وسىنىڭ ءبارى ءتول تاريحىمىزدى تىرىلتۋگە سەپتىگىن تيگىزىپ جاتسا – حالىققا كەرەگى دە وسى.
قۇرىش سىدىعالييەۆ،
تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى،
جۋالى اۋدانىنداعى
№15 ورتا مەكتەپ ديرەكتورى.
جامبىل وبلىسى.
