الەۋمەتتىك جەلىلەردە تاراپ جۇرگەن شىعىس قازاقستان وبلىسى تارباعاتاي اۋدانى كوكجىرا اۋىلىنىڭ ءبىر توپ تۇرعىندارىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆقا جولداعان اشىق حاتىن وقىپ، ءوز پىكىرىمىزدى بىلدىرەمىز.

---

الەمدە ارۋاقتارىن سىيلامايتىن حالىق جوق، سونىڭ ىشىندە بۇل قازاقتارعا دا ءتان قاسيەت.

ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى ەكى مىڭ جىلدان استام ۋاقىت بويى جۇرگىزىلىپ كەلە جاتقان ادامزات قوعامىنداعى تاريحي قاجەتتىلىكتەردەن تۋعان شارالاردىڭ ءبىرى.

سەبەبى، كەز-كەلگەن حالىق، ءوزىنىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ءبىر تاريحي كەزەڭىنە جەتكەندە، ءوزىنىڭ قاشان، قايدان شىققانىن، اتا-بابالارىنىڭ كىم ەكەنىن، ولاردىڭ قانداي مادەني قۇندىلىقتار جاساعانىن، باسقا وركەنيەتتەردەن وزدەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، بولمىسىن تانۋعا ۇمتىلۋعا تىرىسادى.

ءبىزدىڭ مىڭداعان جىلدىق تاريحىمىزدىڭ، ياعني، كونە جانە ورتاعاسىرلىق كەزەڭدەرى تۋرالى عىلىمي دەرەكتەردى تەك قانا ارحەولوگيا عىلىمى بەرە الادى. سوندىقتان دا، ءبىز كونە جانە ورتاعاسىرلىق تاريحىمىزدى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن قازاق دالاسىنىڭ بارلىق تۇپكىرلەرىندە زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە ءتيىستىمىز.

قازبا جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرى، مەكتەپ وقۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەرگە ارنالعان وقۋلىقتارعا كىرىپ، سول ارقىلى حالقىمىزدىڭ تاريحى تەرەڭ، مادەنيەتى باسقا كورشى حالىقتاردان، وركەنيەتتەردەن ەشقانداي كەم ەمەس، كەرىسىنشە، ءارتۇرلى كەزەڭدەردە ءوزىنىڭ تاريحي، تابيعي ورتالارىنا بەيىمدەلگەن ەرەكشە وركەنيەت جاساعانىن  كورسەتىپ وتىر.

ولاي بولسا، كوكجىرا اۋىلى تۇرعىندارىنىڭ اتىنان جازىلعان حات ەموسياعا قاتتى بەرىلگەن، ەل اراسىندا الاۋىزدىق تۋعىزۋعا باعىتتالعان ورەسكەل قاتە ارەكەت.

2018 جىلى ەلەكە سازىندا باستالعان ارحەولوگيالىق قازبالاردىڭ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى - ول ءارتۇرلى پيعىلى جامان توپتاردىڭ وسى جەردە كونە وبالاردى توناپ، ولاردان شىققان زاتتاردى ساتىپ جۇرگەندەرى تۋرالى كوپتەگەن مالىمەتتەر، سوناۋ ەكى مىڭىنشى جىلداردىڭ باسىنان باستاپ بەلگىلى بولا باستادى.

سوندىقتان دا، وسىنداي زاڭسىز ارەكەتتەرگە توسقاۋىل جاساپ، تاريحي قۇندىلىقتاردى ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا، شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى دانيال كەنجەتاي ۇلى احمەتوۆ رەسپۋبليكادان ارحەولوگ مامانداردى ارنايى شاقىرىپ، ەسكەرتكىشتەردى قورعاپ قالۋ ماقساتىندا ۇلكەن جۇمىستارعا جان-جاقتى جول اشىپ بەردى.

تابيعاتتا، بۇدان  دا زور اپاتتار جۇمىر جەردە بۇرىن دا بولعان، سونىڭ ىشىندە كوكجىرادا دا قازبا جۇمىستارى باستالعانعا دەيىن دە بولعان. ولاردان ساقتانۋ، الدىن-الۋ، توتەنشە جاعدايلارمەن شۇعىلداناتىن مەكەمەنىڭ قۇزىرەتتىلىگىندە.

قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن نىسانالاردا ەشقاشاندا ادامنىڭ، مالدىڭ سۇيەكتەرى شاشىلمايدى، كەرىسىنشە، تالداپ، جينالىپ الىنادى. سەبەبى، ولار تاريحي زەرتتەۋلەردەگى اسا قۇندى دەرەككوز بولىپ تابىلادى. ولاردى ارنايى ماماندار – انتروپولوگتار، پالەوگەنەتيكتەر جانە پالەوزوولوگتار زەرتتەيدى.

قازبا جۇمىستارىن باستار الدىندا، مىندەتى تۇردە قۇرباندىق شالىنىپ، قۇران باعىشتالادى. جۇمىس اياقتالعاننا كەيىن، نىسانالاردىڭ بارلىعى قايتادان جابىلادى. اسا قۇندى ەسكەرتكىشتەر، اسپان استىنداعى مۋزەيلەرگە اينالادى، ولاردىڭ جوبالارى جاسالۋدا.

ەلەكەدە تابىلعان قۇندىلىقتار، قازاقستاننىڭ عىلىمى مەن مادەنيەتىنىڭ سوڭعى كەزدەگى ەڭ ءىرى جەتىستىكتەرى رەتىندە، الەمنىڭ بەلگىلى قالالارى مەن مۋزەيلەرىندە كورمەگە قويىلىپ، حالقىمىزدىڭ يگىلىگىنە ءوز قىزمەتىن اتقارۋدا.

 

تولەۋبايەۆ ابدەش تاشكەنۇلى- ءال-فارابي اتىنداعى قۇۋ پروفەسسورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى؛

ساماشيەۆ زەينوللا ساماش ۇلى– تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور؛

وماروۆ عاني قاليحان ۇلى– ءال-فارابي اتىنداعى قۇۋ ارحەولوگيا كافەدراسىنىڭ دوسەنتى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى؛

ۇمىتقالييەۆ ۇلان – تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ل.ن.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۇۋ ارحەولوگيا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى؛

 چوتبايەۆ ايدوس  – ارحەولوگ، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ءا.مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ قىزمەتكەرى؛

كارييەۆ ەلدوس ماقسات ۇلى– س.امانجولوۆ اتىنداعى شقو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى.