بۇگىندە ادامزات بالاسى دۇرىس تاماقتانباي، سالاۋاتتى ءومىر سالىتىن ۇستانباعاندىقتان ءبىرقانشا الەۋمەتتىك اۋرۋلاردىڭ ءتۇرى پايدا بولدى. سونىڭ ءبىرى قانت ديابەتى. قازاقتار سۋسامىر دەپ اتايتىن بۇل دەرت جالعىز قازاقستاندا عانا ەمەس، دۇنيەجۇزىنىڭ وزگە ەلدەرىندە دە كەڭ تارالىپ، قۇزىرلى ورىندارىنىڭ نازارىن اۋدارىپ وتىر.

كەزىندە قانت ديابەتىمەن جاسى كەلگەن ادامدار اۋرۋشى ەدى. ءقازىر سۋسامىر دەرتى ورتا جاستاعى ادامدارعا دا ۇيىرسەك بولىپ بارا جاتقانى كوپشىلىكتى قاتتى الاڭداتىپ وتىر. ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس، ءقازىر ەلىمىزدە قانت ديابەتىنە شالدىققان ادامداردىڭ سانى 500 مىڭدى قۇرايدى ەكەن. ەكونوميكالىق تۇرعىدان بەلسەندى 4-5 ميلليون حالقى بار مەملەكەت ءۇشىن بۇل كورسەتكىش ويلاناتىن-اق جاعداي. سوندىقتان دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرى بۇل دەرتپەن بارىنشا كۇرەسىپ، ونىڭ الدىن الۋعا كۇش سالۋى كەرەك.

قازىرگى تاڭدا قانت ديابەتىنە شالدىعۋشىلاردىڭ سانى دۇنيەجۇزىندە دە كۇرت وسە باستاعان. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە نازار اۋدارساق، الەمدەگى ەرەسەك ادامداردىڭ 10%-ى وسى دەرتتىڭ قۇرساۋىندا قالعان.

مامانداردىڭ ايتۋىنشا، كوپتەگەن ادامدار وزدەرىنىڭ قانت ديابەتىنە شالدىققانىن اۋەل باستا بىلمەيدى ەكەن. تەك دەرتى اسقىنىپ، دارىگەردىڭ الدىنا بارعاندا عانا وزدەرىنىڭ قانت ديابەتىنە شالدىققانىن ءبىلىپ، سان سوعىپ جاتادى.

دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ەلىمىزدەگى قانت ديابەتىنە شالدىققانداردىڭ باسىم بولىگى ءبىرىنشى جانە ەكىنشى تيپىنە جاتاتىنىن العا تارتۋدا. سونىمەن قاتار ەلىمىزدە سۋسامىر دەرتىنە شالدىققانداردىڭ سانى جىل سايىن 18-30 مىڭعا تولىعىپ وتىرعانىن راستادى. بۇل ەندى حالىق سانى از قازاقستانداي ەل ءۇشىن ءقاۋىپتى قۇبلىس ەكەنى انىق.

قانت ديابەتىنە شالدىققان ەرەسەكتەردىڭ 10%-ى دارىلىك زاتتاردىڭ كومەگىمەن 80 جاسقا دەيىن ءومىر سۇرە الادى. ءبىراق ولار ءومىر بويى قانت ديابەتىمەن كۇرەسۋىنە تۋرا كەلەدى.  

ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى بالالار ەندوكرينولوگى گۇلميرا ابدۋاحاسوۆنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندىقتاردىڭ قانت ديەبەتىنە شالدىعۋىنا نەگىزىنەن كەڭسەدە قوزعالىسسىز وتىرۋى، دۇرىس تاماقتانباۋى، سەمىزدىك، سترەسس پەن تۇقىم قۋالاۋشىلىق جاعدايلارى اسەر ەتەتىنىن تىلگە تيەك ەتكەن بولاتىن.

قازىرگى تاڭدا ادام بالاسىنىڭ قانت ديابەتىنە شالدىققانىنا ءدال دياگنوز قويۋ مۇمكىن بولماي تۇر. سوندىقتان ازاماتتاردىڭ بۇل دەرتەكە شالدىقپاۋى ءۇشىن ۇداي سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانىپ، دۇرىس تاماقتانىپ، بەلسەندى ءومىر ءسۇرۋى كەرەك. ەگەر ادامدار بەلسەندى ءومىر سالتىن ۇستانسا، قانت ديابەتىنە شالدىعۋدىڭ ىقتيمالدىعى ايتارلىقتاي تومەندەيتىنىن ەستەرىڭىزدەن شىعارماڭىزدار.

وسى رەتتە ادامداردىڭ قانت ديابەتىنە شالدىققانىن قالاي بىلۋگە بولادى؟ مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ادامنىڭ قانت ديابەتىنە شالدىقانىنىڭ باستى سيمپتومى تۇندە ادامنىڭ كىشى دارەتكە ءجيى شىعۋىنان بايقاۋعا بولادى.

– اسىرەسە، ادام تۇندە دارەتحاناعا ءجيى بارا باستاسا، قانت ديابەتىنەن كۇدىكتەنۋىنە نەگىز بار. بۇل كەزدە اعزا سۇيىقتىقتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىمەن كۇرەسىپ، ادام ءجيى شولدەي باستايدى. ەگەر تۇندە ويانىپ، سۋ ىشۋگە بارساڭىز – بۇل قانت ديابەتىن تەكسەرتۋ قاجەتتىلىگىنىڭ بەلگىسى، – دەپ تۇسىندىرەدى ماماندار.

ەگەر ادام وزىندە قانت ديابەتى بار دەپ كۇدىكتەنسە، دەرەۋ تىركەلگەن مەديسينالىق مەكەمەدەگى تەراپيەۆتكە بارىپ، قارالاۋى كەرەك. دارىگەر گليۋكوزا دەڭگەيىن انىقتايتىن تالداۋ تاعايىندايدى. ەگەر تالداۋلار ناتيجەسى قالىپتى بولماسا، ناۋقاسقا دياگنوز قوياتىن ەندوكرينولوگقا جولداما بەرىلەدى.

قازاقستاندا 40-70 جاس ارالىعىنداعى ازاماتتاردى تەكسەرۋگە شاقىرادى. سكرينينگتەر قانت ديابەتىنە، جۇرەك-قان تامىر اۋرۋلارىنا جانە جۇرەك جەتكىلىكسىزدىگىنە ارنالعان. سوندىقتان جوسپارلى تەكسەرۋدەن ءوتىپ، اۋرۋدىڭ الدىن الۋعا باسا ءمان بەرۋى كەرەك. سونىمەن قاتار ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازانى جانە قانت ديابەتىن ەرتە انىقتاۋ پروسەدۋرالارىن جەتىلدىرۋ بويىنشا ۇزدىكسىز جۇمىس جۇرگىزىلىپ كەلەدى.

ماسەلەن، قانت ديابەت بويىنشا اتا-انالار كوميتەتىنىڭ پرەزيدەنتى رۋسلان زاكييەۆ ەلىمىزدە بۇل دەرتكە  قاتىستى كوپتەگەن ادام سەنگىسىز اڭگىمەلەردىڭ ايتىلىپ، حالىقتى اداستىراتىن جاعدايلاردىڭ بار ەكەنىن العا تارتتى.

– ادامدارعا ءبىرىنشى تيپتەگى قانت ديابەتى ەرتە جاستان باستالاتىنىن، ال ەكىنشى تيپتەگى قانت ديابەتى 40 جاستان كەيىن پايدا بولاتىنىن ءبىلۋ ماڭىزدى. ەگەر ءبىرىنشى تيپتەگى قانت ديابەتى تەز داميتىن بولسا، ەكىنشى تيپتەگى قانت ديابەتى جىلدار بويى وتە باياۋ داميدى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل – ادامداردىڭ وزدەرىندە قانت ديابەتى بار ەكەنىن بىلمەۋىنىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى، – دەپ ءتۇسىندىردى رۋسلان زاكييەۆ.

ماماندار قانت ديابەتىنە شالدىققان ادامداردىڭ 22%-ى ءوز دەنساۋىلعىنا قالاي كۇتىم جاساۋدى بىلەتىندىگىن ايتۋدا. سوندىقتان سۋسامىر دەرتىنە شالدىققان ادامدار دەنساۋىلعىنا مۇقيات بولىپ، دۇرىس تاماقتانىپ، قاجەتتى ءينسۋليندى ءدال ۋاقىتىندا قابىلداپ تۇرۋى كەرەك. سوندىقتان جەرگىلىكتى جەرلەردە، اسىرەسە اۋىلدارداعى دارىگەرلەرگە ادامداردىڭ ديابەتپەن قالاي كۇرەسەتىنىن جەتىك ءبىلىۋى ماڭىزدى. بۇل باعىتتا جىل سايىن جەرگىلىكتى جەردەگى دارىگەرلەردىڭ ءتۇرلى الەۋمەتتىك اۋرۋلار بويىنشا بىلىكتىلىگىن كوتەرىپ تۇرۋ كەرەك. سول كەزدە مۇنداي اۋرۋلاردىڭ ءقاۋىپىن باسەڭسىتۋگە مۇمكىندىك الامىز.