رازاكتىڭ ءوزى، اۋلەتى قاماۋعا الىندى. دۇنيە-مۇلكى تاركىلەندى. ءقازىر تەرگەۋ امالدارى ءجۇرىپ جاتىر.
جىلدار بويى باسشىسىنىڭ تويىمسىزدىعىنا ءتوزىپ كەلگەن مالايلىقتار بيلىكتى ءبىر كۇندە توڭكەردى وسىلايشا. ءبىراق بۇدان ساباق العاندار تابىلار ما ەكەن؟ ايتالىق، ءبىزدىڭ بيلىك بۇدان نە قورىتتى؟
قازاقستاننىڭ ەكس-پرەمەرى اكەجان قاجىگەلدين وسى تۋراسىندا بىلاي وي ءوربىتىپتى:
«ادەتتە وزگە ەلدەگى وزگەرىستەردى العا تارتقاندا، «ءوي، سالىستىراتىن سەبەپ تاپقان ەكەنسىڭ. ءار ەلدىڭ سالتى باسقا ەمەس پە؟ ولارمەن ون قايناساق تا سورپامىز قوسىلمايدى»، – دەيتىن الدەكىمدەر تابىلادى.
قاتەلەسەدى. سالىستىراتىن، تەڭەۋگە تۇرارلىق دۇنيەلەر جەتىپ ارتىلادى، نەگىزىندە»، – دەيدى قاجىگەلدين.
ءيا، ءداپ سولاي. «ادامدار ءادىل بولسا، ءومىر ءارقاشان ءادىل» (كەكىلبايەۆ، رەد.).
ەكس-پرەمەردىڭ ايتۋىنشا، جەمقورلىقتى جەك كورۋ، ادىلدىككە ۇمتىلۋ جەر جۇزىندەگى ادام بالاسىنىڭ بارىنە ءتان. ال جەمقور ەلدەردىڭ ءبارى بىر-بىرىنە ۇقساس. قيىرداعى مالايزيادان باستاپ قازاقستانعا دەيىن...
«حالىق پرەمەر رازاك پەن ونىڭ اينالاسى ۇلتتىق قوردىڭ قىزىعىن كورىپ جۇرگەنىن ەستىگەندە تالاعى تارس ايىرىلدى. قانى باسىنا شاپتى. انىعىندا، مالايلىقتار رازاكتىڭ قوردىڭ اقشاسىن ءوز يگىلىگىنە جاراتىپ جۇرگەنىن وسىدان ءۇش جىل بۇرىن سەزگەن. وسىدان ءۇش جىل بۇرىن قورعا اۋديت جۇرگىزۋ جانە پرەمەردى جاۋاپقا تارتۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەن جەرگىلىكتى جۇرت.
رازاك ات-تونىن الا قاشادى. «المادىم، قۇداي كۋا!» دەيدى ول. ۇلتتىق قورعا قاتىستى قياس پىكىر ايتقان اقپارات قۇرالدارىن قۋعىنداۋعا كوشەدى. بۇل ماقساتتا «فەيك-نيۋس» اتتى زاڭنامانى قولدانىسقا ەنگىزىپ، وسى بويىنشا «رازاك مەملەكەت قاراجاتىن بارىمتالاپ ءجۇر» دەگەن تىلشىلەردىڭ قىر سوڭىنا تۇسەدى»، – دەيدى قاجىگەلدين.
مالايزيادا پرەزيدەنت ورىنتاعى اتىمەن جوق. پرەمەر باسقارادى بۇل ەلدى.
قاجىگەلديننىڭ ايتۋىنشا، قورعا قاتىستى جانجال اتاق-داقپىرتىنا داق جۇقتىرعانىن سەزگەن رازاك بۇل ماسەلەنى مۇلدەم بولماعانداي قىلۋدىڭ امالىن ىزدەيدى. تىلشىلەردى تۇنشىقتىرعاسىن، ەلدەگى ازدى-كوپتى وپپوزيسيونەرمەن الىسادى.
الگىلەر باتىستان اراشا سۇرايدى. «ۇلتتىق قورداعى قىرعىن اقشانىڭ قايدا جوعالعانىن تەرگەپ-تەكسەرۋگە قول ۇشىن سوزىڭدار» دەپ قولقالايدى.
«جۋرناليستەرمەن جاۋلاسىپ، وپپوزيسيا وكىلدەرىمەن يتشە ىرىلداسقان رازاك وز-وزىنە ور قازدى وسىلايشا. الەمنىڭ التى ەلىندە مالايزيانىڭ ۇلتتىق قورىنان اقشا جىمقىرۋعا قاتىستى تەرگەۋ باستالدى. اقپاراتتىق شابۋىلدى ايقىن مەڭگەرگەن باتىس باسىلىمدارى رازاكتى ۇستى-ۇستىنە توپەلەدى. پرەمەر جالعىز قالدى. اقىرى تاعىنان تايدى. وپپوزيسيا ەلدەگى بيلىكتى قولىنا قاراتتى»، – دەيدى قاجىگەلدين.
سونىمەن نە كەرەك، ۇلتتىق قوردىڭ اقشاسى قايدا جوعالعانى بەلگىلى بولدى. ايتارلىقتاي بولىگى اقش-تان شىقتى. رازاكتىڭ ۋازىرلەرى باسشىسىنا قوردىڭ قاراجاتىن گولليۆۋدقا قۇيۋعا كەڭەس بەرىپتى...
باستى ءرولدى دي كاپريو سومدايتىن «ۋولل-ستريت كوكجالى» كينوسىن كورگەنىڭىز بار ما؟ مىنە، وسى فيلم مالايزيالىقتاردىڭ اقشاسىنا تۇسىرىلگەن. ارينە، حالىق حابارسىز بولعان بۇدان.
كينودان تۇسكەن تابىس اقىرى تۇگەلدەي تاركىلەنەدى.
«قازاقستان حالقى وسى جاعدايدان ساباق الۋى كەرەك. توناۋشى بيلىك مەملەكەتتىڭ تۇبىنە جەتەدى. حالىق ادىلەتسىزدىك پەن جەمقورلىقتان ابدەن قاجىعاندا ءبىر جۇدىرىققا جۇمىلادى. مالايزيا سوعان دالەل.
پرەمەر رازاك ۇلتتىق قورداعى 3 ميلليارد دوللاردى ۇپتەپ كەتكەن. ويلاپ قاراڭىز، 3 ميلليارد! ءبىراق ءبىز ءۇشىن تۇك ەمەس بۇل! نازاربايەۆتىڭ توڭىرەگىندەگى اكىمدەر مەن مينيسترلەردىڭ بايلىعى رازاكتان ارتىق بولماسا، كەم ەمەس. بيلىكتەگى ات توبەلىندەي توپ تاۋەلسىزدىك جىلدارى 150 ملرد دوللاردى شەتكە الىپ شىقتى. بۇل رازاكتىڭ اقشاسىنان 50 ەسە كوپ! قازاق حالقى ءوزىنىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن قالاي تونالعانىن، تونالىپ جاتقانىن جەتە تۇسىنبەي وتىر. تۇسىنگەن جاعدايدا، قازىرگى بيلىكتى نە كۇتىپ وتىرعانىن ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى»، – دەيدى ەلىمىزدىڭ ەكس-پرەمەرى.
ەكىنشىسى
حالىقتان ۇرلانعان اقشانىڭ سوڭىنا تۇسكەن ازعانتاي وپپوزيسيا وكىلدەرىنىڭ باتىستاعى زاڭگەرلەر، تىلشىلەر، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارمەن ارىپتەستىگى جەمىسىن بەرۋدە ەكەن. قاجىگەلدين وسىلاي دەيدى.
بۇل ءبىر كۇننىڭ شارۋاسى ەمەس، ءبىراق.
«اقپاراتتى جيناستىرۋ، ساراپتان، سۇزگىدەن وتكىزۋ بار، مۇنىڭ ءبارى ۇزاق جۇمىس. ۇرلانعان اقشا قازاقستانعا قايتۋى كەرەك. بۇل ءۇشىن باتىس ەلدەرىنە اقشانى كىم، قانداي جولمەن ۇرلاعانىن دالەلدەۋ قاجەتپىز.
باسى اشىق ءبىر دۇنيە: قازىرگى جۇيە جاساپ تۇرعاندا جەلىنگەن اقشا ەلگە ورالادى دەپ دامەلەنبەڭىز. دەموكراتيالىق ۇستانىمداعى، جەمقورلىقتان ادا جاڭا باسشىلىق بيلىك كەلگەندە عانا قايتادى»، – دەيدى ول.
قاجىگەلديننىڭ ايتۋىنشا، رازاكتىڭ جاعدايىندا پرەمەردى اينالاسى ساتىپ كەتكەن. نەگە؟ ۇياتى وياندى ما ولاردىڭ، الدە ەلدىڭ سەسىنەن قورىقتى ما؟ بىزدىڭشە، ەندىگى جەردە بۇل ماڭىزدى ەمەس.
«رازاك تاعىنان تايماس ەدى. ەگەر ەلدى 20 جىل باسقارعان مالايزيانىڭ بۇرىنعى پرەمەرى ماحاتحير موحوماد قارسى شىقپاعاندا... 15 جىل ۇنسىزدىك ساقتاعان ماحاتحير كەزەكتى سايلاۋدا رازاكتىڭ يت تەرىسىن باسىنا قاپتايدى. حالىقتى قايىرشى قىلعانىن، مەملەكەتتى توناپ بىتكەنىن ايتادى. ءتىپتى وپپوزيسيانىڭ قاتارىنا ءوتىپ، ءبىر كەزدەرى ءوزى باسقارعان بيلىك پارتياسىنا قارسى كۇرەسكە شىعادى.
كوردىڭىز بە، قالاي؟ ناعىز مەملەكەتشىل تۇلعانىڭ ارەكەتى بۇل! مەملەكەتى، حالقى ءۇشىن باردى مۇندايعا.
نازاربايەۆقا شەتەلدەگى ميللياردتاعان دوللاردى ەلگە قايتارۋ ءۇشىن جالپى حالىقتىق، جالپى مەملەكەتتىك قوزعالىس قۇرىپ، سونىڭ كوشىن باستاۋدى ۇندەپ جۇرگەنىمىزگە ءبىراز بولادى.
سىرتقا اعىلعان ۇلتتىق قور مەن بيۋدجەتتىڭ اقشاسىندا ەسەپ جوق، ءازىر. بۇعان توقتاۋ بولار قوزعالىستى دا كورىپ تۇرعان جوقپىز!» – دەيدى ول.
ال...
ال تورىنەن كورى جاقىن ماحاتحير (ءقازىر ول 92-دە) رازاكتىڭ جەمقور جۇيەسىمەن بىلەك سىبانا كۇرەسۋگە كوشەدى. الدىمەن اباقتىدا جاتقان وپپوزيسيا سەركەسى انۆار يبراگيممەن تىزە قوسادى. قىزىعى، يبراگيم اباقتىعا ەكونوميكالىق كوزقاراستارى قايشى كەلىپ، ءدال وسى ءماحاتحيردىڭ تۇسىندا قامالعان. الايدا رازاكقا قارسى كۇرەستە ماحاتحير يبراگيمنىڭ پارتياسىمەن بىتىمگە كەلىپ، اقىرى اياعى جەڭىپ شىعادى.
«بۇل دا ساباق الۋعا تۇرارلىق جايت» دەيدى قاجىگەلدين. قازاقستانداعى ساياسي جانە قوعام قايراتكەرلەرى كەمشىلىگى بولسا مويىنداپ، ال ارىپتەستەرىنىڭ اعاتتىعىن كورسە كەشىرە ءبىلۋى كەرەك. ماسەلە مەملەكەت مۇددەسىنە تىرەلگەندە وكپە-رەنىشكە ورىن جوق، بولماۋى دا ءتيىس» – دەيدى اكەجان مىرزا.
ماحاتحير ماقساتىنا جەتتى. قايتا پرەمەر بولدى. يبراگيم اباقتىدان شىقتى. ال بۇرىنعى پرەمەردىڭ ماسەلەسى ماي شاممەن قارالۋدا. مالايزيانىڭ كۇشتىڭ قۇرىلىمدارى رازاك پەن ونىڭ جاقىن-جۇراعاتىنىڭ ۇيلەرىن تىمىسكىلەپ شىعىپ، التىن-كۇمىسكە تولى بايلىق تاپتى.
ايتپاقشى، رازاكتىڭ ەت جاقىندارىنىڭ اراسىندا بولات نازاربايەۆتىڭ وگەي بالاسى دا بار. ول – رازاكتىڭ كۇيەۋبالاسى. ولار ەلدى تاستاپ كەتە المايدى. شىعارمايدى. جىبەرمەيدى. تەرگەۋ اياقتالعانعا دەيىن...
بۇل ءبىرازعا سوزىلارى انىق. اقش-تاعى اقشا باسى عانا ويتكەنى. ۇلتتىق قوردىڭ ميللياردتارى تاعى قاي جەردە تىعىلعانىن انىقتاۋ قاجەت.
«قازاقستانداعى كوررۋپسيونەرلەرگە ساباق بۇل. ءبىلىپ ءجۇرسىن. جاڭا بيلىك كەلگەن كۇندە الدىمەن تەرگەۋ كوميسسياسىن قۇرادى ءارى مەملەكەتتىڭ اقشاسىنا اۋىز سالعانداردىڭ سوڭىنا تۇسەدى.
نازاربايەۆتىڭ ورنىنا كىم كەلسە دە ەگەر اشىق تەرگەۋ جۇرگىزىپ، سىرتقا كەتكەن اقشانى قايتارماسا تاعىن ساقتاپ قالا المايدى.
قازىرگى جاعدايدا شىندىقتى ايتقان جۋرناليستەردى قۋدالاپ جۇرگەن پروكۋراتۋرا مەن ارنايى قۇرىلىمداردىڭ قىزمەتكەرلەرى ەرتەڭ بيلىك اۋىسقاندا، كەشەگى جۇيەنىڭ كەزىندە تۇيەنى تۇگىمەن جۇتقان جەمقورلاردىڭ ءىزىن اڭديدى»، – دەيدى قاجىگەلدين.
ءسوزىنىڭ سوڭىندا ەكس-پرەمەر بارشا قازاققا ساباق بولار ءبىر دۇنيەنى تىلگە تيەك ەتىپتى.
«مالايزيانى ون جەردەن سىناساق تا، قازاقستانعا قاراعاندا قۋاتتى. ەكونوميكاسى الدىڭعى قاتارلى ەل. تۇرمىستىق تەحنيكا، وندىرىسكە ارنالعان ءتۇرلى ەلەكتروندى چيپ وندىرۋدەن كوش باسىندا تۇر. ينفراقۇرىلىمى جەتىلگەن. كولىك وندىرەدى. ءبىلىم جۇيەسى دە وزىق.
«استانا مەن كۋالا-لۋمپۋردى، كLءىا اۋەجايى مەن نازاربايەۆ اتىنداعى اۋەجايدى، PETRONAS پەن «قازمۇنايگازدى»، Proton ي «نيۆانىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي.
مۇنايعا بايلانىپ قالعان مالايزيا جوق. بۇل ەلدىڭ ەليتاسى «قارا التىننىڭ ارقاسىندا كۇن كورەمىز» دەگەن ستراتەگيادان باس تارتقان. كەرىسىنشە، ونەركاسىبى مەن اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتتى.
رازاك كەتتى. حالىق جەمقور باسشىنى تاعىنان تايدىردى. بۇلىنگەن تۇگى جوق. مالايزيا ەرتەڭ-اق ەسىن جيادى. ەرتەڭ-اق اياققا تۇرادى.
ال ءبىزدىڭ جاعدايدا مۇنداي وزگەرىس اۋىر ءوتۋى مۇمكىن. امان-ەسەن ەڭسەرەمىز، الايدا»، –دەگەن ەكەن قاجىگەلدين.
كۇنى كەشە
بىلەسىزدەر، كۇنى كەشە «جاڭا قازاقستان» فورۋمى قۇرىلعان. ساپىندا ءامىرجان قوسانوۆ، دوس كوشىم، ەرمۇرات باپي، ايدوس سارىم، راسۋل جۇمالى جانە باسقا دا ەلگە تانىمال ساياساتكەرلەر بار ۇيىمنىڭ نەگىزگى جۇمىسى - ەلدىڭ مۇڭىن-مۇڭداپ، جوعىن جوقتاۋ.
«بۇگىنگى بيلىك بارلىق سالادا ءوزىنىڭ دارمەنسىزدىگىن تانىتقانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا بىردە-بىر مەملەكەتتىك باعدارلاما ءجوندى ورىندالمادى. رەسپۋبليكا بيلىك ءوزى ۋادە ەتكەندەي، «ەكىنشى كۋۆەيتكە» اينالا قويمادى، كەرىسىنشە، ءومىر ساپاسى جونىنەن افريكانىڭ ەڭ كەدەي ەلدەرى قاتارىنان ءبىر-اق شىقتى.
بيلىكتىڭ جەتىستىكتەرى مەن تابىستارى تۋرالى ەسەپتەرىنىڭ جالعان ەكەنىن ەكونوميكانىڭ كۇيرەۋى، ازىپ-توزعان اۋىل مەن قالالار، بىت-شىت بولعان جولدار، قۇلدىراعان كوممۋنالدىق شارۋاشىلىققا قاراپ بىلە بەرۋگە بولادى.
باسقا مەملەكەتتەر مەن شەتەل كومپانيالارىمەن ءتيىمسىز كەلىسىمشارتتارعا قول قويىپ، قازاقستان قارىزعا بەلشەسىنەن باتتى.
27 جىلعى تاۋەلسىزدىك بەرگەن بار مۇمكىندىكتى ءبىز ۇتىمدى پايدالانا المادىق. كەرىسىنشە، ءبىز 90-جىلداردىڭ باسىندا قازىرگى بيلىكتىڭ باسشىلىققا كەلۋىنە نەگىز بولعان دەموكراتيا مەن بوستاندىقتىڭ، پىكىر الۋاندىعى مەن تەڭدىكتىڭ تۇپكى پرينسيپتەرىنەن ءبىرجولاتا قول ۇزدىك.
شىن مانىندە بۇگىندە بيلىكتىڭ ءوزى ليبەرالدى ساياسي جانە ەكونوميكالىق رەفورمالاردىڭ باستى تەجەگىشىنە، بىردەن-بىر كەدەرگىسىنە اينالىپ وتىر.
بۇدان ارعى ارەكەتسىزدىك پەن ءبارىن دە باسقا بىرەۋ شەشىپ تاستايدى دەگەنگە سەنۋشىلىك – اپاتقا اپاراتىن جول!»، – دەيدى فورۋم بەلسەندىلەرى.
قالاي ويلايسىز، دۇرىس ايتا ما؟
دايىنداعان، دۋمان بىقاي
