ءوز باسىم قازاق ەلىنە ىرگەلەس جاتقان وزبەكستاننىڭ قازىرگى الىشەر ناۆوي وبلىسىنا قاراستى، تامدىبۇلاق اۋدانىندا تۋىپ وسكەن جانمىن.

1991 جىلدىڭ 31 تامىز وزبەكستان رەسپۋبليكاسى ءوز تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى. وزبەكستاننىڭ استاناسى تاشكەنت قالاسى بىلاي تۇرسىن، شالعايداعى ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ وزىندە، ەرتەسىنەن 1 قىركۇيەك كۇنى 9 سىنىپقا بارا جاتقانبىز، اكىمشىلىكتىڭ ادامدارى ۆ.ي. لەنين، كارل ماركس، فريدريح ەنگەلس دەگەن كوشەلەردى اۋىستىرىپ جاتتى.

ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ اتى ۆ.ي.لەنين ەدى، رۋوۆ بولىپ وزگەردى.

كەشكە بارلىق تەلەارنالاردان يسلام كاريموۆ تىكەلەي ەفيردەن بىلاي دەدى:

«بۇدان بىلاي

ءبىز ۇلتتىق مەملەكەت قۇرامىز، سوندىقتان كىمدە-كىم وزبەك تىلىندە سويلەپ، وزبەك ۇلتىن جاقسى كورەتىن بولسا، وتانىمىزدىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسقىسى كەلسە مارحابات.

ال ەگەردە ونداي ويى جوق بولسا، ازىرگە شەكارامىز اشىق، قالاعان جاقتارىڭىزعا كەتۋگە بولادى. ءبىراق، كەيىنىرەك شەكارا جابىلادى كەتۋ قيىنعا سوعادى» دەدى.

راسىندا دا، ورىستىلدىلەرگە ۇيلەرىن ساتقىزبادى، ولار باس اۋعان جاققا كەتەتىنى – كەتتى، قالاتىنى – قالدى، كەيبىرەۋلەرى شىمكەنت، تاراز جانە الماتى سەكىلدى اۋا-رايى ۇقساس قالالارعا كوشىپ الدى، بىر-ەكى جىلدىڭ ىشىندە وزبەكستانداعى 200-دەن استام ورىس مەكتەپتەرى وزبەك مەكتەپتەرىنە اينالدى.

1993 جىلى لاتىن ارپىنە كوشىرىلدى.

وزبەك ءوزىن «كوپۇلتتى ەلمىز» دەپ ايتپايدى

مەملەكەتتە – وزبەكتەندىرۋ ماشيناسى جەدەل تۇردە بارلىق سالادا قارقىندى جۇمىس ىستەي باستادى. ءىس قاعازدار لاتىن ارپىمەن باسىلا باستاپ ەدى، العاشقىدا بىر-ەكى رەت قارسى شىققاندار بولدى، ارتىنشا جۇمعان اۋزىن اشتىرپادى. قازاقستاندا بار ۇلتتار وزبەكستاندا دا بار.

ءبىراق،

ولار ەشقاشان «ءبىز كوپۇلتتى مەملەكەتپىز» دەپ ايتپايدى.

مەملەكەتتى قۇرۋشى ۇلت – وزبەك ەكەنىن وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرى سانالى تۇردە تۇسىنەدى. سوندىقتان دا وزبەكستاندا ءومىر سۇرگەن سوڭ ونىڭ ءتىلىن، ءسالت-داستۇرىن، تاريحىن تۇبەگەيلى بىلۋگە تىرىسادى، وزبەكشە بىلمەيتىن ادامدى كوشەدە كەزدەستىرۋدىڭ ءوزى – فانتاستيكا. «ورىس، اعىلشىن، جۇڭگو تىلدەرىن ۇيرەنىڭدەر» دەپ ۇگىتتەپ جاتقان ءبىر ادامدى كورمەيسىڭ.

ءبارى، كەرىسىنشە پرەزيدەنت يسلام كاريموۆتان باستاپ، ەتىكشىگە دەيىن تەك وزبەكشە سويلەيدى.

ءتىپتى، افريكادان كەلگەن وقۋشىلار بىر-ەكى جىلدا وزبەكشە سايراپ كەتەدى. قازاقستانداعىداي ولارعا «تىلدەرىڭدى دامىت، سالت-داستۇرلەرىڭدى ۇمىتپاڭدار» دەپ جەكە-جەكە عيمارات سالىپ بەرىپ جاتقان ءبىر وزبەكتى كورە المايسىڭ. «اسسامبلەيا نارودوۆ وزبەكستانا» دەگەن ساندىراق ءسوزدىڭ ءوزى ەرسى ەستىلەدى.

وزبەكستاندا مەملەكەت قازىناسىنان تىشقاق لاق ساتىپ الاتىنداي قارجىنى جىمقىرعان ادامنىڭ تەگىن سۇراماي-اق اتىپ تاستايدى. شەتەلگە قاشسا ينتەرپولدىڭ كومەگىمەن جىلدار بويى ىزدەپ ءجۇرىپ ەلگە اكەلىپ وزبەكستان زاڭىمەن سوتتايدى.

 قازاقستاندا مەملەكەت بيۋدجەتىن ميللاردتاپ ۇرلاپ، ءۇي قاماۋىندا وتىرۋ قالىپتى جاعداي، اقشاسىن تولەسە سوتتالماسا دا بولادى.

تولەرانت – كوسموپوليت بولۋدان قازاقتار الەم چەمپيونى. جاعىمپازدىق پەن ساۋداگەرلىكتەن وزبەكتەر مەن ۇيعىرلار جولدا قالدى. اراق ءىشۋ مەن تەمەكى تارتۋدان ورىستاردان وزىپ كەتتى. كورىنگەن كوك اتتىعا بايعا شىعۋ مەن كىم كورىنگەننىڭ قىزىن ۇيگە الىپ كەلۋدەن الدىنا جان سالمادى.

وزبەكستاندا...

ال وزبەكستاندا تۋعان حالقىن الدايتىن قارجى سالاسىنا جاتاتىن كرەديت، يپوتەكا، ۆاليۋتا ايىرباستاۋ، لومبارد دەگەندەر مۇلدەم جوق.

ادامدى ازدىراتىن (ابورت) جاساندى تۇسىك جاسايتىن ەمحانالار اتىمەن جوق. تۇنگى كلۋبتاردا گەيلەر مەن قىزتەكەلەر ستريپتيز كورسەتۋ، جىنىسىن وزگەرتۋ، ءبىر جىنىستىلار ۇيلەنۋ نەمەسە بالا اسىراپ الۋ، شەتەلگە بالا ساتۋ، اتا-اناسىن قارتتار ۇيىنە اپارىپ تاستاۋ، كامەلەت جاسقا تولماعان بالالاردى زورلاۋ، جۇمىس ىستەتىپ لاقتىرىپ كەتۋ، ادام ساۋداسى، بايعا شىقپاي جاتىپ، مەكتەپ قابىرعاسىندا وقىپ ءجۇرىپ بالا تابۋ دەگەن كەلەڭسىزدىكتەر وزبەكتەردىڭ ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىنە كىرمەگەن.

اتا-اناسىن قارتتار ۇيىنە اپارىپ تاستاۋ، وزبەكتەر ءۇشىن ولىممەن تەڭ.

بالالار ۇيلەرىنە بالالارىن ولسە دە اپارمايدى. شەتەلگە بالا ساتۋ كەرەك دەسەڭ، وزبەك قاتىندار بەتىڭدى تىرناپ الادى. تەك تاشكەنتتە عانا وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ بالالارىن مەملەكەت ءوز قامقورلىعىنا الىپ، بارلىعىنا وزبەك ەسىمدەرىن بەرىپ، وزبەك ءتىلىن ۇيرەتىپ، وسكەننەن سوڭ، اسكەري وقۋلارعا ەمتيحانسىز قابىلداپ، ادام بولىپ كەتۋىنە جول اشىلعان.

ءدىني كوزقاراسى اتا-بابالارى ۇستانعان حانافي ماسحابتى ءپىر تۇتادى. وزبەكستان بويىنشا 700-دەن استام مەشىت بولسا، استاناسى تاشكەنتتە عانا كرەستياندارعا ارنالعان ءبىراق شىركەۋى بار. قازاقستاندا كىم كورىنگەنگە شىركەۋ سالىپ بەرە بەرەدى جانە قازاقتان باسقانىڭ ءبارىن قورعايتىن زاڭدار بار دا ال، قازاقتى قورعايتىن زاڭ جوق. ءدىن جولىن ۇستانۋدان قازاققا قاراعاندا، اراب مۇسىلمان بولماي قالدى.

وزبەكستاندا ءبىر جىلدا ءۇش مەرەكە عانا بار.

31 تامىز – مۋستاكيلليك، ياعني تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىنە تەلەارنالاردا دەرەكتى فيلمدەر كورسەتىلەدى، بەدەلدى قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ قۇتتىقتاۋ سوزدەرى ايتىلادى، ەڭبەكتەگەن سابيدەن ەڭكەيگەن قارياعا دەيىن شاتتانىپ قۋانادى، تەك تاشكەنت قالاسىندا وت شاشۋ بولادى.

21 ناۋرىز – سامارقاندتىڭ كوك تاسى ەرىگەن، كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەسىپ، جەر-دۇنيە جاڭا تۇسكەن كەلىنشەكتەي قۇلپىرىپ، تابيعات-انا قىستان قۇتىلىپ، كوكوراي شالعىن كوك مايسا ءشوپتىڭ ءيىسى اڭقىپ، جان-جانۋار قايتا تۇلەپ، ءىرى قارا مال شوپكە تويىپ، قۇستار قايتا ورالىپ، تۋعان-تۋىس ءبىرىن-بىرى ناۋرىز كوجەگە شاقىرىپ، (سۇمالاك) قايناتىپ، مارە-سارە بولىپ ءتوس قاعىستىرىپ، رەنىش-نازى بولسا كەشىرىم سۇراسىپ، اعاش وتىرعىزىپ دۇركىرەتىپ تويلايدى.

ءۇشىنشى مەرەكە قۇربان ايت – ءار جىلى وزگەرىپ تۇرعاندىقتان، ءۇش كۇن ارنايى دەمالىس جاريالانادى. ارنايى بەكىتىلگەن جەرلەردە عانا، قۇربان شالىپ، قوناققا شاقىرىپ، ءوتىپ كەتكەن اتا-بابالارىنا قۇران باعىشتايدى.

ال ءبىز شە؟

2005 جىلى 28 جاسىمدا تاشكەنت قالاسىنان استاناعا قونىس اۋداردىم. سودان بەرى قازاقستانداعى نەشە ءتۇرلى ادام ايتسا نانعىسىز قىلمىستار مەن توي-مەرەكەلەردىڭ كۋاسى بولىپ ءجۇرمىن.

قىستىڭ كوزى قىراۋدا، سارىارقانىڭ سارى ايازى مەن قاقاعان قارلى بورانىندا ءتۇبىمىز تۇرىك بولعانىنا قاراماستان، تۇرىكتەكتەس مەملەكەتتەردەن الابوتەن، مۇلدەم باسقا سارىندا اۋەندەتۋگە قۇشتار 31 جەلتوقساندى ەلدەن ەرەكشە 1 قاراشادان باستاپ استانا ۆوكزالىنىڭ الدىنا شىرشا وتىرعىزىپ، جالت-جۇلت ەتكىزىپ كۇندىز-تۇنى اشەكەيلەپ قويادى، سول اياز اتا مەن اقشاقار 1 اقپانعا دەيىن ءۇش اي بويى تاپجىلماستان تۇرادى. استانا بويىنشا ونداي شىرشا ءاربىر مەكەمەنىڭ الدىندا تۇرعىزىلادى.

ودان تىس كوشەدەگى «س نوۆىم گودوم»، «جاڭا جىلىڭىزبەن» دەگەن جازۋلار جاڭبىردان كەيىنگى بايشەشەكتەي قاپتاپ كەتەدى.

وسىلاي ءبىر كۇنگە بولا داڭعازا داڭعىرتپەن ەسى كەتىپ ەلەرىپ، اۋزىنا كەلگەنىن لەپىرىپ، ولگەن اتا-باباسى ءتىرىلىپ كەلگەندەي قۋانىپ، وت اتىپ تۋلانىپ، كوك قاتىنداي دولدانىپ جۇرگەن الەمدە قازاقتان باسقا بىردە-بىر حالىق جوق شىعار، ءسىرا.

قازاقستان تەلەارنالارىن كورىپ وتىرعان ادام بىرەسە ورىسشا، بىرەسە قازاقشا، بىرەسە اعىلشىنشا، قىتايشا، فرانسۋزشا ءان تىڭداپ سوڭىندا ەسەڭگىرەپ قالادى، ويتكەنى قاي ەلدىڭ تەلەارناسى ەكەنىن تۇسىنە الماي دال بولاسىڭ... تاڭنىڭ اتىسىنان قارا كەشكە دەيىن ءان سالادى دا جاتادى.

ەندى قازاقستانداعى توي-مەرەكەلەردى ءتىزىپ كورەيىك.

1 قاڭتار – جاڭا جىل دەپ تويلايدى.

7-13 قاڭتار – تاعى سول كورىنىس.

25 قاڭتار كۇنى «كرەستياندارمەن بىرگە سۇپ-سۋىق سۋعا شومىلىپ كۇنادان ارىلاسىڭ « دەگەن جالعان سوزگە قۇدايداي سەنىپ، جاتقان قاراكوزدەردى كورىپ جىلاعىم كەلەدى. قانداي بەيشارالىق دەسەڭشى.

14 اقپان قايداعى ۆالەنتين كۇنى دەپ ساندىراقتايدى، جاستار جاعى ءبىر-بىرىن پاتەرگە سۇيرەپ، زينا جاساۋعا اسىعادى. قىزدىڭ اياعى اۋىر بولىپ قالسا، الدىرتىپ تاستاۋعا تىرىسادى نەمەسە سابيلەر ۇيىنە تاپسىرىپ قۇتىلادى. كەيىن ءسۇيىپ قوسىلعان كۇيەۋىنەن بالا كوتەرە الماي ەكى تىزەسىن قۇشاقتاپ بارماق تىستەپ جۇرگەن قازاق قىزدار قانشاما.

بيىلدان باستاپ ەلباسى «1 ناۋرىز – العىس ايتۋ كۇنى» دەپ جاريالاپتى-مىس. كىمگە كىم العىس ايتۋ كەرەك ەكەنىن وزدەرى تۇسىنبەيدى.

3 ناۋرىز – كەشىرۋ كۇنى.

8 ناۋرىز – حالىقارالىق ايەل قىزدار كۇنى. پرەزيدەنت اقورداعا بەلسەندى قىز-كەلىنشەكتەردى شاقىرىپ ولاردى ءبىر كۇلدىرىپ، ءبىر جىلاتادى.

13-14 ناۋرىز – ەلىمىزدىڭ باتىس ءوڭىرى «امال كورىسۋ كۇنىن» اتاپ وتەدى.

21-22-23 – ناۋرىز ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى.

1 مامىر – حالىقتار دوستىعى كۇنى.

7 مامىر – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وتان قورعاۋشىلار كۇنى. نەگىزى داريعا نازاربايەۆانىڭ تۋعان كۇنى.

9 مامىر – جەڭىس كۇنى.

25 مامىر – سوڭعى قوڭىراۋ كۇنى.

31 مامىر – قۋعىن-cۇرگىندى ەسكە الۋ كۇنى.

1 ماۋسىم – بالالار كۇنى.

6 شىلدە – استانانىڭ ءھام ەلباسىمىزدىڭ تۋعان كۇنى، 1-10 شىلدە ارالىعىندا استانادا ءار ءتۇرلى ءىس-شارالار بولىپ وتەدى.

30 تامىز – كونستيتۋسيا كۇنى.

1 كىركۇيەك – ءبىلىم كۇنى.

22 كىركۇيەك – تىلدەردى دامىتۋ كۇنى.

1 قازان – ۇستازدار كۇنى.

1 جەلتوقسان – تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى.

ودان قالا بەردى قۇربان ايت، ورىستاردىڭ پوستحاسى، ءار جىلى وتەتىن استانا ەكونوميكالىق فورۋمى، ەۋرازيالىق مەديا فورۋمى، دۇنيە ءجۇزىنىڭ دىندەرىنىڭ ءسامميتى، ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداق جينالىسى، EXPO-2017، ت.س.س...

قىپ-قىزىل شىعىن، تاۋسىلمايتىن، بىتپەيتىن توي—دۋمان...

ابايدىڭ ايتقان «مال شاشپاعى» بولىپ شىعا كەلمەي مە؟ ءبىز بەن ءسىزدىڭ سالىعىمىزدان جينالعان قايران اقشالار-اي. 

دوللاردىڭ تۇراقسىزدىعى، جاپپاي جۇمىسسىزدىق، 25 جىلدا دەنى ساۋ ءبىر زاۆود نەمەسە ءبىر فابريكا جۇمىس ىستەمەيدى، تەك شيكىزاتقا تاۋەلدى ەلگە اينالعانىمىزدى بىلمەي دە قالدىق...

جۇمامۇرات ءشامشى،

تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

(Abai.kz سايتىنان ىقشامدالىپ الىندى)