ەلىمىزدە وتباسىلىق سوتتاردىڭ ىسكە قوسىلىپ، جاس جۇبايلاردى بارىنشا جاراستىرۋعا، مەدياسيا ارقىلى تاتۋلاستىرۋعا كوڭىل ءبولىنۋى، ودان قالدى وتباسى قۇندىلىعىن قالىپتاستىراتىن “مەرەيلى وتباسى” سەكىلدى جوبالاردىڭ ۇيىمداستىرىلىپ، اجىراسۋ سالىعىنىڭ كوبەيىپ، ەرلى زايىپتىلاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىراتىن زاڭنامالاردىڭ قابىلدانۋى، وتباسىلىق مەرەكەلەردىڭ پايدا بولۋى وسىنىڭ ايعاعى.
ماسەلەن بيىل ەلىمىزدە العاش رەت اكەلەر كۇنى مەن انالار كۇنى رەسمي تۇردە بەلگىلەنىپ تويلاندى. اكەلەر كۇنى ماۋسىم ايىنىڭ ءۇشىنشى جەكسەنبىسىنە بەكىتىلسە، ال انالار كۇنى مامىردىڭ ەكىنشى جەكسەنبىسى اتاپ وتىلمەك.
اتاپ وتەر بولساق، ناۋرىز ايىندا اشىق نقا سايتىندا جاريالانعان ۇكىمەت جوباسىندا «اكەلەر كۇنى» مەن «انالار كۇنىن» بەكىتۋ تۋرالى ۇسىنىس كوتەرىلگەن بولاتىن. اراعا ەكى اي سالىپ، پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆ ءتيىستى ۇكىمەت قاۋلىسىنا قول قويىپ، «اكەلەر كۇنى» مەن «انالار كۇنى» مەرەكەسى رەسمي تۇردە بەكىتىلدى. وتباسىنداعى اكەنىڭ ءرولىن كۇشەيتىپ، اناعا قۇرمەتتى ارتتىراتىن، اكە مارتەبەسىن كوتەرۋگە ىقپال ەتەدى دەپ كۇتىلىپ وتىرعان بۇل كۇننىڭ ەلىمىزدەگى وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋعا دا ىقپال ەتەرى انىق.
مەرەكەنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتكەن اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى "مەرەكەلىك كۇندەردىڭ تىزبەسىنە "الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋ، وتباسى جانە اتا-انا ينستيتۋتىن نىعايتۋ ءۇشىن اتالىپ وتەتىن "انالار كۇنى" جانە "اكەلەر كۇنى" مەرەكەلەرى ەلىمىزدە دە رەسمي مەرەكە رەتىندە بەلگىلەندى. “اكەلەر كۇنى" مەرەكەسىن ەنگىزۋ قازاقستانداعى وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ىلگەرىلەتۋگە، وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋعا، سونداي-اق اكەلەر ينستيتۋتىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى. مۇنداي مەرەكە كوپتەگەن الەم ەلدەرىندە بار"، – دەپ مالىمدەدى.
– الداعى ۋاقىتتا بۇل كۇندەردىڭ ماڭىزىن ارتتىرىپ، وتباسى قۇندىلىعىن قالىپتاستىرۋعا ءوز ىقپالىن تيگىزسىن دەسەك، ولاردىڭ مەرەكەلەنۋىنىڭ دە بەلگىلى ءبىر جۇيەسىن قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك، – دەيدى ەتنوگراف عاليا قايداۋىل قىزى. – بۇل كۇندەردىڭ بەلگىلەنۋى دەر كەزىندە قولعا الىنعان يگى شارا بولدى. تالاي جىلدار انالار كۇنى دەپ 8 ناۋرىز تويلاپ كەلدىك. ەندى وسى انالار كۇنى مەن اكەلەر كۇنىن جالپىحالىقتىق مەرەكەگە اينالدىرا الساق ماقساتىمىزدىڭ ورىندالعانى. ماسەلەن وسى كۇنى وتباسىلىق جارىستار ۇيىمداستىرساق، كوپ بالالى، التىن قۇرساقتى انالارىمىزدى دارىپتەيتىن شارالار ۇيىمداستىرىلسا، تەلەديداردان اكەنىڭ وتباسىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى تۋرالى روليكتەر كورسەتىلىپ، اكەلەرىنە جەتى اتا ەسىمى جازىلعان قول ەڭبەكتەرىن سىيعا بەرىپ قۋانتسا، اكەلەردىڭ ەرلىگى، وتباسىن اسىراۋداعى جانكەشتىلىگى پاش ەتىلىپ جاتسا شىركىن.
مەكتەپتەرگە ارنايى كەلىپ، اسكەري قىزمەتكەرلەر مەن قۇتقارۋشى ماماندارى ءوز ماماندىقتارىنىڭ قيىندىقتارى مەن قىزىقتارىن بولىسسە، مەكتەپتەگى ەر بالالاردىڭ بويىندا جىگىتتىك مىنەز قالىپتاستىرۋعا، قارىنداسقا اعا بولىپ قامقور بولۋدى ۇعىنىپ، اناسىنا كومەكتەسۋگە دايار تۇرار ەدى.
ەر جىگىتتىڭ شىنايى بولمىسىن سەزىنە تۇسەر ەدى. ەڭ باستىسى بۇل كۇندەردى بەلگىلەدىك، ەندى تەك سونى ءتيىمدى پايدالانۋعا تىرىسايىق.
ماسەلەن قازاقستاندا مەكتەپ جاسىنا تولماعان بالالاردىڭ كۇتىمى مەن تاربيەسىنە اكەلەردىڭ تەك 6،6% عانا قاتىسادى ەكەن. دەمەك تالاي ەر بالانىڭ وتباسىندا، ومىرىندە اكەنىڭ ءرولى جەتىسپەيدى. حالىق ىشىندە دە وتباسىلىق ادەتتەر قالىپتاسىپ، سول كۇنى بولەك شىعىپ كەتكەن بالالارى انالارىن، اكەلەرىن ىزدەپ كەلىپ، ءبىر داستارحان باسىندا باس قوساتىن مۇمكىندىكتەر تۋىنداتا الساق كەرەمەت بولار ەدى.
نەگىزى حالقىمىزدىڭ وتباسىنداعى قالىپتاسقان ۇلتتىق ادەت عۇرىپتارى كەرەمەت، تەك سولاردى ۇمىتىپ قالدىق. اكەنىڭ قىزىنا شەشەسى ارقىلى شىعۋى، اكە مەن قىز اراسىنداعى كەرەمەت سىيدى بايقاتادى. نەمەسە كىشىلەردىڭ ۇلكەندەرگە قاتىستى ادەبى 100 مەكتەپ بەرە الماس ەرەكشە ۇلتتىق مەنتاليتەتىمىز ەدى. وسى مەرەكە سول ادەپتەردى ەسكە سالارداي بولسا دەيمىن، – دەيدى.
شىنى كەرەك بيىل ءبىرىنشى رەت تويلانعان مەرەكە اتاۋلى كۇننىڭ ماڭىزىن اشىپ كورسەتە الماعانداي. دەگەنمەن ەتونگراف عاليا قايداۋىل قىزى ايتقانداي «انالار كۇنى» مەن «اكەلەر كۇنىنىڭ» ماڭىزىن ارتتىرۋ ءوز قولىمىزدا.
وسى ورايدا وتباسى قۇندىلىقتارى ۇعىمىنان ايرىلۋىمىزعا نە سەبەپ؟ مامانداردى سوزگە تارتىپ كورگەن ەدىك.
دەموگراف ەسەن قۋانىشبەك ۇلى
– وتباسىلىق قۇندىلىقتاردىڭ وزگەرۋىنە ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، مادەني فاكتورلار دا اسەر ەتەدى. الەم ءقازىر تەز وزگەرىپ جاتىر. مادەنيەتتەر مەن وركەنيەتتەر ميداي ارالاسقان قوعامدا وزگەرىسكە ۇشىراۋىمىز قالىپتى قۇبىلىس.
دەگەنمەن ۇلتتىق وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ساقتاۋعا بارىنشا تىرىسۋىمىز كەرەك. سوندا جاھاندانۋعا جۇتىلمايمىز. عاسىرلار بويى قالىپتاسقان كەلىننىڭ اتاسىنىڭ بەتىنە تىك قاراماۋى، بالانىڭ اكەگە ءسوز قايتارماۋى، قول كوتەرمەۋى، بالاعات ءسوز ايتپاۋى سەكىلدى قۇندىلىقتارىمىزدان ايرىلماۋىمىز كەرەك.
كەيدە ءسۇيىسىپ امانداسىپ جاتاتىن اتا مەن كەلىندەردى كورگەندە ءبىرتۇرلى بولامىن. نەمەسە اكەسى ءجون ءسوز ايتىپ جاتسا، بالاسىنىڭ جۇرە تىڭداۋى دەگەن سەكىلدى ماسەلەر وتباسىنداعى تەپە تەڭدىلىك زاڭدىلىعىن بۇزادى. سوندىقتان اتانىڭ ورنى، كەلىننىڭ ءرولى، ەنەنىڭ مىندەتى، بالانىڭ جاۋاپكەرشىلىگى دەگەن دۇنيەلەردەن ايرىلىپ قالىپ جاتىرمىز.
سول اسىل قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ناسيحاتىن ارتتىرساق وكىنبەس ەدىك. جالپى اركىم ءوز ورنىن بىلە شاڭىراق شايقالماس ەدى. جاھاندانۋ سول اركىمدى ءوز ورنىنان ايىردى. ناتيجەسىندە اجىراسۋ كوبەيىپ كەتتى. اتاپ وتەر جايت، تەلەديداردان كوسەتىلەتىن ونىمدەردە دە اتا-انا وبرازى بيىك، بالانىڭ اتا-اناعا دەگەن قۇرمەتى شەكسىز جانە اتا-انالار تاراپىنان بالاعا قاتىناستىڭ مەن¬تاليتەتىمىزگە ساي بولۋى ەسكەرىلۋى كەرەك. ادامي قاسيەتتەر، وتباسى قۇندىلىقتارى، ونىڭ ىشىندە مورالدىق، رۋحاني قۇندىلىقتاردى دارىپتەيتىن دۇنيەلەر عالامتوردا، تەلەديداردا كوبىرەك كورسەتىلۋى كەرەك.
عالامتورعا دا شەكتەۋ كەرەك. جاستارى بىرگە تولا سالا تەلەفوننان نە بولسا سونى كورىپ وتىراتىن بالانىڭ بولاشاعىنان قورقام. تالاي ەل بالالاردىڭ عالامتوردان كورەتىن دۇنيەلەرىنە ءتۇرلى شەكتەۋ قويدى. بىزگە دە وسى قادام كەرەك، – دەيدى.
قۋانىش ەرمەكوۆا
