ەلدەگى ورىس سىنىپتارى وقۋشىدان تاپشىلىق كورۋدە. بالاسىن ورىس مەكتەبىنە بەرەتىن اتا-انالار نەكەن-ساياق. ورىس تىلىنەن ساباق بەرەتىن كەيىنگى بۋىن ۇستازداردىڭ ءوزى ورىسشاعا شورقاق، پۋشكين مەن لەرمونتوۆتىڭ ءتىلىن شالا-پۇلا مەڭگەرگەن دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
رەسەيدىڭ اقپارات قۇرالدارىنا ءسوي دەپ سۇحبات بەرگەن ولەگ بايكوۆ ەسىمدى ۇستاز ەلدەگى ورىس ءتىلىنىڭ ورتاسى تارىلىپ جاتقانىنا قىنجىلىپ، بويكوت جاريالاپتى.
كارىموۆتىڭ تۇسىندا كرەملمەن الىستان سىيلاسقاندى ءجون كورگەن تاشكەنت ميرزيايەۆ كەلگەلى دە وسى ۇستانىمنان اينىعان جوق. وداققا قوسىلۋعا دا قۇلىقتى ەمەس.
رەسەي پروپاگانداسىن تەرىسكەيدەگى قازاقستان تەجەپ تۇر.
ونىڭ ۇستىنە ورىس ءتىلىنىڭ دە بۇرناعىداي رەسمي ستاتۋسى جوق. بۇل مارتەبەدەن 2016 جىلى ايىرىلعان. وزبەك قوعامى ورىس تىلىنە مۇحتاج ەمەس. 35 ملن-عا جەتەقابىل تۇرعىنى بار ەلدە ورىستاردىڭ ۇلەسى تىم از.
ەلدەگى 700 مىڭنىڭ ۇستىندەگى ورىس دياسپوراسى وزدىگىنەن ءجۇرىپ جاتقان وزبەكتەندىرۋ ۇردىسىنە توسقاۋىل قويا الماۋدا.
وزبەكتەر ورىس تىلىنەن تەگىس تەرىس اينالماسا دا، باتىسقا قاراپ بوي تۇزەۋ كەرەكتىگىن تۇسىنگەن.
ورىس سىنىپتارىنىڭ سانى سيرەپ جاتقانىن ايتىپ، دابىل قاققان بويكوتشى بايكوۆ ىلكىدەگى جايتتى جىپكە تىزە كەلە “وزبەكستانداعى ورىس ءتىلى جوعالۋدىڭ الدىندا تۇر” دەپ تۇيىندەپتى.
“وسىدان وتىز جىل بۇرىن وسىنداعى ورىستىڭ ۇلەسى ملن-نان اسىپ جىعىلاتىن ەدى. وزبەك قوعامىنداعى ۇلتشىلدىقتىڭ ءورشۋى ورىستىڭ ۇدەرە كوشۋىنە تىكەلەي تۇرتكى بولدى. ونىڭ ۇستىنە جوقشىلىق تا جۇدەتىپ جىبەردى. وزبەكستان وگىز اياڭداپ ءجۇرىپ الدى…”، – دەيدى بايكوۆ.
ايتۋىنشا ءقازىر ەلدە 900-گە تارتا ارالاس مەكتەپ بار. ونىڭ وزىندە اتى عانا. زاتىندا وزبەك-ورىس مەكتەبىنىڭ دەرلىگىندە وزبەك ءتىلى باسىمدىققا يە.
بويكوتشى بايكوۆ ءوزىن وزبەكستانداعى “ەڭ سوڭعى ورىس ديرەكتورى” دەپ تانىستىرادى. ورىس ءتىلىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتەم دەپ كوپ جىل كۇرەسكەن. وزبەكتىڭ ءوز جەرىندە ءوسىپ-ونىپ، كۇرت كوبەيۋى بايكوۆتىڭ ەڭبەگىن زايا كەتىرسە كەرەك.
وزبەكستانداعى ورىس ديرەكتورلارىنىڭ “سوڭعى تۇياعى” وزبەكتەندىرۋ ۇردىسىنە قارسى كەلە الماسىن تۇسىنگەندەي ەكەن.
“كادر قالماي بارادى. ورىس ءتىلىنىڭ ماماندارىن ساۋساقپەن ساناپ الاسىز. دايىنداۋدى دوعارعان. رەسەيدەن ارنايىلاپ الدىرعان ەدىك، ولار دا ۇزاق ايالداعان جوق، تايىپ تۇردى. مەن سەكىلدى كارى-قۇرتاڭ كادرلار سۇلدەرىن سۇيرەتىپ ءجۇر. ءبىزدىڭ دە شيپامىز تاۋسىلادى ءبىر كۇنى…”، – دەيدى بايكوۆ.
وزبەكستاننىڭ ءبىلىم مينيسترلىگى ءورىستىلدى مامانداردى دايىنداۋدى دوعاردى دەگەن اڭگىمە دايەكسىز، دەسە دە بايكوۆ ولاردىڭ دەڭگەيىن مىسە تۇتپاي وتىر. ورىسشاسى ورتاقول، مەكتەپتە ءبىلىم بەرەتىن دارەجەدە ەمەس دەيدى.
ال ورىس سىنىبىنا بارار بالا جوق. ءمۇعالىم ءتىپتى قات. ماتەماتيكا، بيولوگيا، گەوگرافيا سىندى پاندەردى ورىسشا وقىتاتىن ۇستازدار تابىلمايدى. تابىلعان كۇننىڭ وزىندە ورىسشاسىن ۇعىپ بولمايسىڭ.
“ورىس ءتىلىن اپتاسىنا ءار كەتسە ءۇش ساعات وقىتادى. ورىس ادەبيەتى ەكى ساعاتقا دەيىن كەمىدى. كەزىندە بۇدان ەكى ەسە كوپ-تىن. بۇرىندارى باستاۋىش سىنىپتاعى ورىس ءتىلىنىڭ ۇلەسى بەس ساعات-تىن، ءقازىر ەكى ساعاتقا ازايدى. تاشكەنت، فەرعانا، سامارقان سەكىلدى ءىرى قالاداعى احۋال وسىنداي، اۋىلداعى جاعداي ءتىپتى مۇشكىل. قىشلىقتاردا ءورىستىلدى مۇعالىمدەر اتىمەن جوق”.
ءسوي دەگەن بايكوۆ وزبەكستانداعى ورىس ءتىلىنىڭ ءورىسى تارىلىپ جاتقانىن ايتىپ، كرەملگە سالەم جولداپتى. ال مۇنىڭ استارىنا ۇڭىلۋگە تىرىسپاعان سىڭايلى.
وزبەكتەندىرۋ ءۇردىسى وزدىگىنەن جۇزەگە اسىپ، قوعامنىڭ باتىسقا بەت بۇرۋىن بايكوۆ الدەبىر سىرت كۇشتەردەن كورەتىندەي. سولاردىڭ سۇعاناق ساياساتى وزبەكستانداعى ورىس ءتىلىنىڭ تۇبىنە جەتپەك…
“ورىس ءتىلى مۇنشالىقتى ءمۇساپىر كۇيگە تۇسەدى دەپ ويلامادىم. مۇنىڭ سەبەبىن سۇراپ، وسى كۇنگە دەيىن تالاي وزبەكپەن تىلدەستىم دە. “ورىس ءتىلىنىڭ نە قاجەتى بار؟ ورىس تىلىندە قانداي قۇندىلىق قالدى؟ ودان دا اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنبەيمىن بە؟ باتىسقا، اقش-قا اپارار جول اشىلادى…” دەگەن جاۋاپ الامىن.
امەريكا تاۋەلسىزدىك تۇسىندا ومىرگە كەلگەن بۋىندى “دۋالاپ” تاستاعان. امەريكانى اۋزىنان تاستامايدى. جاقسىلىقتى دا، مولشىلىقتى دا سول جاقتان ىزدەيدى”، – دەيدى بايكوۆ.
…
وزبەكستاننىڭ “ورىس الەمىنەن” جىراقتاي باستاۋى كرەملدىڭ ىقپالىنداعى اقپارات قۇرالدارىنىڭ نازارىنا ىلىگىپتى. ورتا ازيانى الىسقا ۇزاتقىسى جوق ماسكەۋ ادەپكى ادەتىنە باسىپ، پروپاگاندانى قارشا بوراتۋدا.
كرەمل يدەولوگتارى ادەتتەگىدەي ەردوعاندى ايىپتاۋدا.
“ميرزيايەۆ بيلىگى تۇركيانى تەجەپ وتىرعان جوق. وسى ەلدىڭ بيزنەس وكىلدەرىنەن سىرت، ءعىلىم-بىلىم سالاسىنداعى ارىپتەستىكتى نىقتاپ قولعا العان. تاشكەنتتە ىقپالداستىق جونىندەگى تىكا تۇرىك اگەنتتىگىنىڭ اشىلۋى تۇركيا مەن وزبەكستان اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ جاڭا بەلەسكە شىققانىنىڭ بەلگىسى. ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە تۇرىك تىلىندە ءتالىم بەرەتىن ورتالىقتار قۇرىلىپ جاتىر. مۇنىڭ ءبارى تەگىن ەمەس. تۇركيانىڭ تۇپكى ماقساتى كرەملدى ورتا ازيادان تىقسىرىپ شىعارۋ”، – دەيدى رەسەيلىك پروپاگاندا.
…
ماسكەۋدىڭ وزبەكستانداعى “اقپاراتتىق دەسانتى” رەسەيشىل، ءپۋتينشىل اۋديتوريانى ىزدەپ تاۋىپ، كرەملدىڭ كوكەيىندەگى دۇنيەنى الگىلەردىڭ اۋزىمەن ايتقىزۋدا.
ماسەلەن، وكتاتون-مەدياعا سۇحبات بەرگەن ءورىستىلدى وزبەك ءاتىن-جونىن ايتۋدان باس تارقانمەن، باتىستى جامانداۋعا كەلگەندە الدىنا جان سالماپتى.
رەسەيلىك پروپاگاندانىڭ جوقتان بار جاسايتىنىن ەسكەرسەك، الگى وزبەكتىڭ ءوزىن دە، ءسوزىن دە ويدان قۇراۋى ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان سالاقۇلاش پىكىردى شولتيتىپ بەرۋىمىزگە تۋرا كەلدى.
“بيلىك ءبىرجولاتا باتىسقا بەت بۇرسا، وزبەكستانداعى ءورىستىلدى اۋديتوريا جاپا شەگەدى. مەن كسرو تۇسىندا ومىرگە كەلگەن ۇرپاقتىڭ وكىلىمىن. تانىمىم، نانىم-سەنىمىم سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ “قۇندىلىقتارىمەن” ۇندەس. “سوۆەتتىك” اداممىن. قازىرگىشە ايتقاندا رەسەيشىلمىن.
ال باتىستىڭ قۇندىلىقتارىن قابىلداي المايمىن. ەرتەڭ اقش-پەن اۋىز جالاسساق مەن سەكىلدى ءورىستىلدى وزبەكتەر دەپرەسسياعا تۇسەدى. ولاردى “ورىس الەمىن” ۇلىقتاعانى ءۇشىن قۋدالايتىن بولادى”، – دەيدى “ءورىستىلدى وزبەك”.
رەسەيلىك پروپاگاندا وزبەكستانداعى جەر-سۋ اتاۋىنىڭ وزگەرىپ جاتقانىن دا وسى “ءورىستىلدى وزبەكتىڭ” اۋزىمەن ايتقىزىپتى.
تاشكەنتەگى گاگارين كوشەسى، پۋشكين ەسكەرتكىش عانا «ساۋ قالدى» دەمەسەڭىز، وسى وتىز جىلدا سوۆەت ۇكىمەتىنەن كەلە جاتقان جەر-سۋ اتاۋى تۇگەلدەي وزگەرگەن.
كرەملدىڭ اقپارات قۇرالدارى ويدان شىعارعان “ءورىستىلدى وزبەك” وسى جايتقا قىنجىلىس ءبىلدىرىپتى.
ورتا ازيانى ۋىسىنان شىعارعىسى جوق ماسكەۋ ايماقتىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىن رەسەيشىل ماندەگى كونتەنتپەن تولتىرۋعا تىرىسۋدا.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
