سول ساپاردا بىزگە جولداس بولعان شوپىر جىگىت «شىمكەنتتىكتەر بىزگە جىلى لەپ الىپ كەلدى» -دەگەن-دى. سۇرادىق.
سويتسەك، كۇنگەيدەن كوشىپ بارعاندارعا قاراپ جەرگىلىكتى جۇرت ءتۇتىنىن ءتۇزۋ ۇشىرا باستاپتى.
قورا-جايىن قىمتاپ، ەگىن ەگىپ، باۋ-باقشا سالىپ، تىرشىلىگىنە ءوڭ كىرگىزگەن. ويتكەنى، وڭتۇستىكتەن بارعاندار كەز كەلگەن شارۋانى شىر اينالدىرادى. كاسىپتىڭ كوزىن تاۋىپ، مال باعىپ، جەر ەمىپ، ەڭبەكتىڭ يگىلىگىن كورىپ جاتقانداردىڭ كوبى – سولار. ەڭبەك ەتۋدىڭ، قازاقىلىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەندەر دە كۇنگەيدەن كەلگەن اعايىندار.
سول ساپاردىڭ اسەرىنەن ارىلا الماي جۇرگەندە تۇرىسكەيدى قازاقىلاندىرۋعا ايانباي اتسالىسىپ، تۇركىستان وبلىسىنداعى اعايىندى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا كوشىرۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن ناعىز ەڭبەكقور جانمەن تىلدەسۋدىڭ رەتى ءتۇستى.
نۇرجامال تامبەتوۆانىڭ نەگىزگى قىزمەتى – سقو-نىڭ ەڭبەك باعدارلاماسى بويىنشا جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنىڭ باس مامانى. اڭگىمە-سۇحباتىمىز بىلاي باستالدى.
-نۇرجامال حانىم، كۇنگەيدىڭ 40 گرادۋس ىستىعىنان ارقانىڭ 40 گرادۋس ايازىنا قالاي باردىڭىز؟
-سارىارقاعا كەلەتىندەردىڭ كوبى سۇراقتى وسىدان باستايدى. بۇل قاتە. سارىارقا تۇگىلى، ياكۋتيادا دا ادامدار ءومىر سۇرەدى. مەن 2015 جىلى شىمكەنتتەن كەلدىم. قازىعۇرت دەگەن اۋداننىڭ تۋماسىمەن. جامبىل قاپپاروۆ مەكتەپ-ينتەرناتىندا ورىس سىنىپتارىنا تاربيەشى بولىپ جۇمىس ىستەگەنمىن. ونىڭ الدىندا شىمكەنت ۋنيۆەرسيتەتىندە مەڭگەرۋشى بولدىم. ءارتۇرلى جۇمىس ىستەدىم.
-كوشۋ يدەياسى قالاي تۋدى؟ سودان باستاساڭىز.
ء-بىر كۇنى تەلەارنادان «سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا قازاقتاردى كوشىرىپ جاتىر» – دەگەن جاڭالىقتى كوزىم شالىپ قالدى. «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىنەن دە وقىدىم سونداي اقپاراتتى.
سودان باستاپ قۇيىسقانىم كوتەرىلىپ العانى. قالاي كوشۋ كەرەك؟ كىممەن حابارلاسامىن، كىمنەن سۇرايمىن دەپ ىزدەنە باستادىم. اۋدانداردىڭ بىرىنە قوڭىراۋ شالدىم. ولار ءبىر تەلەفون نومەر بەردى. حابارلاستىم.
سويتسەم، الگى كىسىم ماعجان جۇمابايەۆ اۋدانىنىڭ اكىمى بولىپ شىقتى. اڭگىمەلەستىك. اكىم: «ورىسشاعا قالايسىز؟» - دەپ سۇرادى. ورىس مەكتەبىندە، ورىس سىنىپتارىنا قازاق تىلىنەن 10 جىلداي ساباق بەرگەنىم بار عوي.
- ءبىر ادامداي سويلەيمىن - دەدىم.
-وندا بولادى ەكەن - دەدى.
-ونى نە ءۇشىن سۇرادىڭىز؟ – دەدىم.
-بۇل جاقتا ورىس كوپ. قازاقتار دا ورىسشا سويلەيدى. وزىڭىزگە ءوزىڭىز مىقتى بولماساڭىز، مۇندا قيىن – دەپ كۇلدى.
كەيىن ءبىلدىم، اكىمنىڭ ءوزى تۇركىستان وبلىسىنىڭ تۋماسى، ونىڭ ىشىندە قازىعۇرتتىڭ جاڭابازار دەگەن جەرىنىڭ جىگىتى ەكەن. الماتىدا وقىپ، سوندا ءوسىپتى. مەنى ءوزىنىڭ ورىنباسارىنا تاپسىردى.
ءسويتىپ، از ۋاقىتتا دايىندالدىق دا كوشىپ كەتتىك. جولداسىمدى كوندىرۋ قيىن بولدى. ماعان «مەملەكەت بۇل باعدارلامانى نە ءۇشىن شىعارىپ جاتىر؟» دەگەن وي قىزىق بولدى باسىندا.
ءسويتىپ، ءدام تارتقان جەر – سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ماعجان جۇمابايەۆ اۋدانى، بۋلايەۆ قالاسى بولىپ شىقتى.
-وسى ۋاقىتقا دەيىن جالپى تەرىسكەيگە قانشا قازاق قونىس اۋداردى؟
-مەن بۇل جۇمىسقا اۋىسقالى ءۇش اي عانا بولدى. وعان دەيىن، ءبىرىنشى، ەكىنشى جىلدارى مەكتەپتە بولدىم عوي.
وسى ءۇش ايدىڭ ىشىندە مەن وسى كوشى-قون سالاسىن زەرتتەي باستادىم.
بيىلعى جىلعى بەرىلگەن تاپسىرما اۋدانىمىزعا 61 وتباسىن كوشىرىپ اكەلىپ، ورنالاستىرۋ ەكەن. تامىزدىڭ باسىندا وسى جۇمىسقا تۇردىم. ول كەزدە بار بولعانى جيىرما وتباسى عانا كەلىپتى. ونىڭ جارتىسى جالعىزباستىلار. بىردەن جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتىم.
ءۇش ايدىڭ ىشىندە جوسپارداعى 41 وتباسىن تۇگەلدەي كوشىرىپ اكەلدىك. ونىڭ سىرتىندا تاعى ءۇش وتباسىن اكەلدىك. 65 وتباسى بولدى ۇزىن سانى.
بۇعان دەيىن جالپى ءبىزدىڭ اۋدانعا 2015 جىلى 3 وتباسى، 2016-دا 10 وتباسى، 2017-دە 23 وتباسى، 2018-دە 49، بيىلدىققا ىلگەرىدە ايتقانداي 65 وتباسى كوشىپ كەلىپ ورنالاستى.
-كەرى كوشكەندەر بار ما؟
-جەرسىنبەي كوشتى دەپ ايتا المايمىن. ءبىراق قايتادان اۋىلىنا قايتىپ كەتكەندەر بار. ولاردىڭ اۋەل باستاعى ويى مەن جوسپارى دۇرىس بولماعان. كوبى بانككە قارىزعا باتىپ، سودان قۇتىلۋ ءۇشىن وسى جاققا قونىس اۋدارادى. ولارعا مەملەكەت اقشا بەرەدى.
انالار سول اقشامەن قارىز-قۇرىزىنان قۇتىلىپ، ءبىر جىلداي وسى جاقتا تۇرادى دا، كەلەر جىلى جەرسىنبەدىك دەپ كەتىپ قالادى. جەرسىنبەي، قينالىپ، جۇمىس تاپپاي، اش-جالاڭاش قالىپ كوشىپ كەتكەن ەشكىم جوق.
ءقازىر مەن ۇگىت-ناسيحات جۇمىسىن جۇرگىزگەندە بىردەن ايتامىن: «قارىز-قۇرىزىڭنان قۇتىلۋ ءۇشىن كوشەمىن دەسەڭ، مەنى اۋرە قىلما! ول جاقتا دا ءومىر ءسۇرۋ قيىن. ءبىراق جۇرەگىڭ قالاپ تۇرسا، بارعىڭ كەلسە، شىن تاۋەكەل ەتسەڭ بار. ال ولاي بولماسا، اقشادان دامەتپە» -دەپ ايتامىن.
ديپلومى جوق، ناقتى ماماندىق الماعاندارعا دا بۇل جاقتان جۇمىس تاۋىپ بەرە الامىن. وسى جاقتاعى كۋرستارعا وقىتامىز.
تراكتورشى، اسپازشى، شاشتاراز دەگەن سياقتى كاسىپتىك ءبىلىم بەرەمىز. ءتىپتى «جۇمىس كەرەك ەمەس. مەن مال باعامىن» دەگەندەرگە اكىم تىكەلەي ءوزى بۇيرىق شىعارادى. جەر بەرەدى، مال الاتىن كرەديت بەرەدى.
-مىسالى، مەن كوشىپ باردىم دەيىك. ماعان نە بەرەسىزدەر؟ رەت-رەتىمەن ءتۇسىندىرىڭىزشى.
ء-بىرىنشى كەزەكتە، ءبىز ءسىزدىڭ قولىڭىزداعى ديپلومىڭىز بولسا، جۇمىس تاۋىپ بەرەمىز. سودان كەيىن، بارلىق قۇجاتتارىڭىزدى قابىلداپ، سۋبسيدياعا وتكىزەمىز.
ەكى ءتۇرلى سۋبسيديا بەرىلەدى. بىرەۋى - كوشىپ كەلگەنىڭىز ءۇشىن ءار ادامعا 88 375 تەڭگە ناق اقشا. بۇل قايتارىمسىز اقشا.
ەكىنشى – ءبىر جىلعا تولەيتىن پاتەراقى بەرىلەدى. اۋىلدى جەردە ءبىر ادامعا 454 500 تەڭگە، ەكى ادامنان ءتورت ادامعا دەيىن 554 500 تەڭگە بەرىلەدى. قالالى جەردە بۇدان كوپتەۋ بەرىلەدى. ءبىراق بۇل اقشا ولاردىڭ پاتەرىنە جەتەدى نەمەسە جەتپەيدى دەپ ايتا المايمىن. ويتكەنى، بىرەۋ جاعدايى جاقسى پاتەردە نەمەسە ۇيدە تۇرعىسى كەلەدى. بىرەۋى ارزانىن ىزدەيدى دەگەندەي عوي.
-كوشىپ بارعان وتباسىلاردا شەشىمىن تاپپاي وتىرعان قانداي قيىندىق بار؟
-قازىرگى كۇنى بىزدە بالا باقشاعا ورنالاستىرۋ قيىن بولىپ تۇر. ويتكەنى، مۇنداعى بالا باقشالاردا ورىن جوق. كوشىپ كەلىپ جاتقانداردىڭ كوبى بالالى-شاعالى وتباسىلار عوي. بالا باقشا سالاتىن كاسىپكەر دە تاپپايسىز. «مەملەكەت جانە كاسىپكەر» دەگەن باعدارلاما بار. سول باعدارلامامەن جەكە مەنشىك بالا باقشا سالاتىن ادام تاپپاي وتىرمىز.
ادام تاپساق، سانيتارلىق ەپيدەميا دەگەن «روبوتتار» جۇمىس ىستەيتىن ءبىر مەكەمە بار. ولار «اناۋى جوق، مىناۋى جوق» دەپ رۇقسات بەرمەيدى. قىسقاسى، بىر-بىرىنە كەرەعارلىق باسىم.
-ال مەكتەپ جاعىنان قيىندىق جوق پا؟ جالپى، تەرىسكەيدە قازاق مەكتەبى بار ما؟
-ماسەلەنىڭ ۇلكەنى وسى مەكتەپتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىندە بولىپ تۇر.
مىسالى، ماعجان جۇمابايەۆ اۋدانى بويىنشا جالپى سانى 43 مەكتەپ بار. ونىڭ ەكەۋى عانا قازاق مەكتەبى. بىرەۋى وسى اۋدان ورتالىعى بۋلايەۆ قالاسىندا. قالاداعى جالعىز قازاق مەكتەبى سول. ونىڭ ينتەرناتىنا كوشىپ كەلگەندەردىڭ بالالارى سىيمايدى. ويتكەنى، وندا بار بولعانى 25 ورىن عانا.
بيىلعى كوشىپ كەلگەندەردىڭ كوبى مەكتەپ جاعىنان قاتتى قينالدى. ەكىنشى قازاق مەكتەبى ماعجاننىڭ كىندىك قانى تامعان سارىتومار اۋىلىندا. ودان بولەك، اۋدان بويىنشا 8 ارالاس مەكتەپ بار. ءبىراق ارالاس مەكتەپ دەگەن اتى عانا. ولاردىڭ دا ورىسشاسى باسىم.
جالپى، تەرىسكەيدەگى ەڭ ۇلكەن ماسەلە – وقۋشى سانىنىڭ ازدىعى. ءبىز ءبىر مەكتەپتە 100 بالا بولسا، سوعان جۇرەگىمىز جارىلىپ تۇرىپ قۋانامىز!
ءبىر سىنىپقا 3 بالا كەلسە، سول مەكتەپكە ءبىر سىنىپ اشىلادى. مەن جۇمىس ىستەگەن مەكتەپتە 89 وقۋشى بولدى. ال ولارعا 42 ءمۇعالىم ساباق بەردى.
-بۇل مەملەكەتكە قىپ-قىزىل شىعىن ەمەس پە؟ بىرنەشە مەكتەپتى قوسىپ، نەگە ءبىر مەكتەپكە قىسقارتپاسقا؟
-بۇل جاقتاعى اۋىلداردىڭ اراسى قاشىق. ۋسپەنسكيي، اققايىڭ دەگەن سياقتى اۋىلدىق وكرۋگتەر بار. ولارعا قارايتىن اۋىلداردىڭ اراسى 60-80 شاقىرىم. قىس پەن كوكتەمدە اۋىلدان اتتاپ باسۋ قيىن. اۋىل اراسىنداعى جولداردى جوندەپ، مەكتەپتەردى بىر-بىرىنە قوسىپ، سانىن ازايتۋعا بولار ەدى. بۇرىنعى اكىم سول ماسەلەنى كوتەرگەن.
ونىڭ ماقساتى – مەملەكەتكە تۇسەتىن اۋىرتپالىقتى ازايتۋ بولاتىن. قىستا قار كۇرەيتىن تراكتور شىعارىپ، اۋىلدارداعى مەكتەپتەردى بىر-بىرىنە قوسايىق دەگەن ۇسىنىسى بولعان. «مەملەكەتتەن بولىنگەن اقشانى اۋداننىڭ وزىنە جۇمسايىق» - دەپ ءجۇرۋشى ەدى.
ماعجان جۇمابايەۆ اۋدانىنا بالا باقشا، وقۋشىلار سارايى كەرەك. اقشانى سوعان جۇمسايىق دەگەن. وسىنداي جاقسى باستاما كوتەرگەن اكىمدى ءبىر-اق ساتتە ورنىنان الىپ تاستادى.
مەكتەپ ماسەلەسى دەگەننەن شىعادى، قازاق مەكتەبىن اشۋعا ۇلەس قوسىپ وتىرعان وڭتۇستىكتەر بار. وڭتۇستىكتەن كەلگەن بىرنەشە وتباسى وزدەرىنىڭ بەس بالاسىنىڭ ۇستىنە، تاعى 5 نە 8 بالا اسىراپ الىپ، قازاق مەكتەبىن اشۋعا مۇرىندىق بولدى. ءسويتىپ، اققايىڭ مەن سۇلۋشوق اۋىلىنان ەكى مەكتەپ اشىلدى. سۇلۋشوقتا 9 بالا قالعان ەكەن، ءقازىر كوشىپ بارعانداردىڭ ەسەبىنەن مەكتەپتە 49 بالا وقىپ جاتىر...
وسى ارادا مىنانى ايتا كەتەيىن.
بەس بالالى وتباسى بالالارىن قىسقى ماۋسىمعا دايىنداۋدا ازداعان قيىندىق كەزدەسەدى. ويتكەنى ءقازىر بالالاردىڭ كيىمى وتە قىمبات. ونىڭ ۇستىنە، 5 بالانى جالعىز ايلىقپەن اسىراۋ اقىلعا قونىمسىز. سوندىقتان، مەملەكەت وسى جاعىنا كوڭىل بولسە دەيمىن.
ودان بولەك، مەملەكەت كوشىپ كەلۋشىلەرگە تۇراقتى ايلىعى بار جۇمىس قانا بەرىپ قويماي، مال شارۋاشىلىعىمەن، ەگىنشىلىكپەن، قۇس وسىرۋمەن اينالىسۋعا زاڭنىڭ بەلىن باسىپ تۇرىپ كوبىرەك مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك. سوندا عانا تەرىسكەيگە كوشەتىندەر كوبەيەدى.
-جالپى، قانداي ماماندار كوشىپ كەلۋدە؟ ارالارىندا اكىم نەمەسە ديرەكتور بولىپ جاتقاندار بار ما؟
-مۇعالىمدەر، دارىگەرلەر كوشىپ كەلدى. بارىنە اۋىلدىق ەلدىمەكەندەردەن جۇمىس تاۋىپ بەرىپ، سول جاقتارعا ورنالاستىردىق.
باسقا وبلىستاردا اكىم بولعاندار، ديرەكتور بولىپ جاتقاندار بار ەكەن. ماسەلەن، شقو مەن پاۆلودار وبلىسى تۋرالى ەستىگەم.
كەرەكۋدە اۋدان اكىمى، مەكتەپ ديرەكتورى، ونىڭ ورىنباسارى، مادەنيەت ءۇيىنىڭ ديرەكتورى، اۋىل اكىمى بولعاندار كوپ.
ماعجان جۇمابايەۆ اۋدانىنا وقۋ بىتىرگەن، ديپلومى بار ازاماتتار كوشىپ كەلۋگە دايىن. بولاشاقتا بىزدەن دە ديرەكتورلار شىعادى.
مەنىڭ وسى جاققا كوشىپ كەلۋدەگى ەڭ باستى ماقساتىمنىڭ ءبىرى – تەرىسكەيدەگى سىرەسكەن سەڭدى بۇزۋ، قازاقىلاندىرۋ ەدى. سوعان جەتپەي تىنبايمىن.
قازىرگى اكىمىم قايرات وماروۆ تا كۇنگەيدەن بارعان اعايىنعا دەگەن كوزقاراسى جاقسى. وسىنداي ازاماتتار باردا بىزدەن دە ديرەكتورلار شىعادى.
تەرىسكەيدە كەلگەلى بۇل جاقتا ناۋرىز قازاقشا وتەتىن بولدى. قازاقى رەڭ اكەلدىك. اققايىڭداعى ورىستار شىمكەنتتىكتەردىڭ باۋىرماشىلدىعىنا قاتتى ريزا بولىپ، جۇرگەن جەرلەرىندە ايتىپ وتىرادى.
-قۇدالاسىپ جاتقان جوقسىزدار ما؟
-بالالارىمىز ءالى جاس (كۇلدى). بۇل جاقتاعى تاعى ءبىر ماسەلە: جەرگىلىكتى جىگىتتەر وزدەرىنەن 5-7 جاس ۇلكەن قىزدارمەن ۇيلەنىپ جاتادى. سۇراپ بىلسەم، قىز از دەيدى. وزگە ۇلتتان ايەل العىسى كەلمەيدى.
الماتى مەن شىمكەنت جاقتا قازاقتىڭ قانشاما قاراكوز قىزدارى جىگىت تاپپاي ءجۇر؟ سولار وسىندا كەلسە عوي دەپ ويلاپ قويامىن كەيدە.
باعدارلاما دا جىلدان جىلعا تولىعىپ جاتىر. ءبىز كەلگەندە كوشىپ كەلگەنىڭ ءۇشىن عانا سۋبسيديا الاتىنسىڭ. ءقازىر پاتەرگە دە تولەنەدى.
وڭتۇستىكتەن نەگىزىنەن تۇركىستان وبلىسى مەن جامبىل وبلىسىنان عانا كوشىپ كەلۋدە. قىزىلوردا وبلىسى ءتىپتى بىلمەيدى ەكەن بۇل باعدارلامانى.
تۇركىستان وبلىسىنىڭ سارىاعاش پەن كەلەس اۋدانىنان كوشىپ كەلىپ جاتقاندار كوپ. ءبارى جەرسىنىپ، وسى جاققا ۇيرەنىسىپ كەتتى.
بيىل ورداباسى اۋدانىنان 6 وتباسى كەلدى ارامىزعا. جەتىساي جاقتان دا ءبىر جىگىتتەر كەلىپ، كورىپ كەتتى.
قۇداي قالاسا، كوكتەمدە ماقتارالدان كوش اعىلادى دەپ كۇتىپ وتىرمىز. بيىلدان باستاپ مەملەكەتتەن اقشا ءبولىنىپ جاتىر. ءۇي سالىنىپ جاتىر. وسىلاي جالعاسا بەرسە، كوشىمىز ءالى-اق كولىكتى بولادى.
-تەرىسكەيگە بارعىسى كەلەتىندەر ەگىن ەگىپ، مالمەن اينالىسقىسى كەلەدى عوي. ونداي ەڭبەكقورلارعا قانداي يگىلىك قاراستىرىلعان؟
-مال باعۋمەن، ەگىنشىلىكپەن اينالىسقىسى كەلەتىندەرگە جەر بەرىلەدى. جەر بولعاندا دا بىردەن 5 گەكتار ءبولىنىپ بەرىلەدى.
ال ەگىنشىلىكپەن تۇراقتى اينالىسامىن دەگەندەرگە 180 گەكتار ءبولىنىپ بەرىلەدى. ودان ازى جوق. ول ءۇشىن سول جاققا تۇراقتى كوشىپ بارىپ، سوندا تۇرىپ، سول جاقتىڭ ادامى بولۋىڭىز كەرەك. بارىپ-كەلىپ ىستەيمىن دەگەن پىسىقايلىق جۇرمەيدى.
جالپى، جۇمىسپەن قامتۋ باعدارلاماسىندا 200 مىڭ تەڭگەدەن باستاپ 5 ميللليون تەڭگەگە دەيىن الۋعا، جۇمىس باستاۋعا بولادى. كاسىپ اشامىن دەگەندەرگە جول اشىق. جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنا بارىپ بيزنەس پلانىڭىزدى وتكىزەسىز. سودان كەيىن اقشا بولىنەدى.
بۇل باعدارلامامەن ورالماندار دا بارۋعا بولادى. كەلەر جىلى سقو-عا كوشىپ باراتىن قازاقتارعا اۋىل شارۋاشىلىعىن، مال شارۋاشىلىعىن كوركەيتۋگە 15 ملرد تەڭگە بولىنەدى دەگەندى ەستىپ جاتىرمىز.
«ەشكىمدى الالاماي، سول اقشانى كاسىپتەنەمىن دەگەندەرگە سۋبسيديا، گرانت، كرەديت رەتىندە ءبولىپ بەرەسىڭدەر» - دەپتى. قۇداي قالاسا، ءبارى جاقسى بولادى دەپ ويلايمىن.
جالپى، سولتۇستىككە كوشۋ باعدارلاماسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – جەڭىلدىك بەرۋ ەمەس، مۇمكىندىك بەرۋ. وسىنى جۇرت ءبىلۋى، ءتۇسىنۋى كەرەك.
-اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
Cاۋالداسقان جاراس كەمەلجان
رەداكسيادان:
سولتۇستىككە قونىس اۋدارعىسى كەلەتىن اعايىن نۇرجامال تامبەتوۆانىڭ تەلەفونىنا حابارلاسىپ، اقپارات الۋىڭىزعا بولادى. بايلانىس ءنومىرى: 8 (778) 882 36 43
