ماسەلەن بۇل ەلگە باسشى تۇراقتامايدى. بىزدەگى تانىم-پايىمعا سالعاندا كرەسلونىڭ “قىزىعىن” كورىپ ۇلگەرمەيدى. ەرتە كەزدە قالىپتاسقان ساياسي جۇيەنىڭ تالاپ-ەرەجەسىنە ساي ءبىر جىل وتەر-وتپەستە ورىنتاعىن بوساتادى.
ەشبىر زاڭ حالىقتىڭ قالاۋىنسىز قابىلدانبايدى. قوعامدىق-ساياسي سالماعى، زاڭدىق كۇشى بار كەز-كەلگەن قۇجات الدىمەن حالىقتىڭ الدىنان وتەدى. ال حالىق قالاۋلىلارىنىڭ جالاقىسى تۇرعىنداردىڭ ورتاشا تابىسىمەن پارا-پار.
بۇل ەلدە دە ءدال بىزدەگىدەي پارلامەنت سايلاۋى وتەدى. بۇل ناۋقان ءار ءتورت جىل قايتالانىپ وتىرادى. پارلامەنتكە وتكەندەر جيىنى 7 ادامنان تۇراتىن فەدەرالدى ءماجىلىستى (ۇكىمەتتى، رەد) جاساقتايدى.
ءال-ازىر شۆەيساريا ۇكىمەتىندە ەلدەگى ەڭ ءىرى دەگەن ءتورت پارتيانىڭ وكىلدەرى وتىر. پرەزيدەنت؟ پرەزيدەنتتىڭ قۇزىرەتى مەن قىزمەتىن وسى ۇكىمەتتىڭ مۇشەلەرى الما-كەزەك اتقارادى.
ءبىر جىل. پرەزيدەنتتىك مەرزىم تۇپ-تۋرا ءبىر جىلعا سوزىلادى. 1 قاڭتاردا كۇشىنە ەنىپ، 31 جەلتوقساندا مارەسىنە جەتەدى. جاڭا جىلدا تىزگىندى ۇكىمەت ساپىنداعى كەلەسى كانديداتقا تاپسىرادى. رەفەرەندۋم وتكىزۋ، اتا زاڭدى اتتاپ ءوتۋ، دەپۋتاتتار، انشى-ارتىستەر، يگى جاقسىلاردىڭ اۋزىمەن ءوز اتىنا ماقتاۋ-ماداق ايتقىزىپ، بيلىكتە تىم قۇرىعاندا تاعى ءبىر جىل ايالداي تۇرۋ ويىنا دا كىرمەيدى.
پرەزيدەنت دەگەن دارداي اتاعى بولعانمەن، زاتىندا ەل قاتارلى كۇن كەشەدى. باسشى بولعانىن بۇلدامايدى، قوسىمشا جەڭىلدىك تالاپ ەتپەيدى، وعان زاڭ بويىنشا قۇقى دا جوق. سەبەبى بيلىگى شەكتەۋلى. شۆەيساريادا پرەزيدەنت قوناق كۇتەتىن ادامنىڭ ءرولىن سومدايدى. وعان جۇكتەلگەن نەگىزگى مىندەتتىڭ ءبىرى ەلگە ساپارلاپ كەلگەن وزگە ەلدىڭ باسشىلارىن قارسى الۋ، كەزدەسۋ، تىلدەسۋ، كەلگەندەگى بۇيىمتايىن سۇراۋ.
شۆەيساريا ءبىر ادامنىڭ ساليقالى، سالماقتى ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە ءوسىپ، وركەندەپ جاتىر دەسەك، وتىرىك سويلەگەنىمىز. بۇل ەلدى ءوزارا تەڭ قۇقىلى 7 ادامنان تۇراتىن فەدەرالدى ءماجىلىس باسقارادى. ەلدىڭ باسشىسى دا، ۇكىمەتى دە وسى جەتەۋ.
...
تۋرا دەموكراتيا دەيتىن تۇسىنىكتىڭ ءتۇپ-تامىرى شۆەيساريادان باستاۋ الادى.
“ازاماتتار زاڭ جوباسىن ازىرلەۋگە اتسالىسا الادى. رەفەرەندۋم وتكىزىپ، سول ارقىلى مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى دەڭگەيدەگى زاڭنىڭ قابىلدانىپ-قابىلدانباۋىنا ىقپال ەتەدى. مۇنداي باسقارۋ ۇلگىسى بىزگە عانا ءتان، باسقا بىردە-بىر ەلدە مۇنداي ءۇردىس جوق”، – دەيدى ساياساتتانۋشى كلوە يانس.
مۇنىڭ ءمانىسى مىنادا:
ايتالىق، ءسىز “نۇر وتان” نەمەسە باسقا ءبىر پارتياعا داۋىس بەرەردە، وسى ۇيىمنىڭ ساپىنداعى ساياساتكەر ءسىزدىڭ كوكەيىڭىزدەگى ماسەلەلەردى مەمدەڭگەيدە كوتەرەدى، ەلدىڭ مۇڭىن، جۇرتتىڭ قامىن ءسوز ەتەدى دەپ سەنەسىز.
ال شۆەيسارلىقتار مەملەكەتتىك ماڭىزى بار كەز-كەلگەن ماسەلەنى داۋىسقا سالادى.
ماسەلەن ءبىر مەملەكەتپەن حالىقارالىق كەلىسىمشارتقا قول قويۋ كەرەك دەلىك. ونىڭ تاۋەكەلى بار، ءوزىن-وزى اقتاۋى بار، قارسى تاراپتىڭ ايتارى بار تاعىسىن تاعى ايتەۋىر قازبالاۋدى قاجەت ەتەتىن تۇيتكىلدەرى كوپ. مۇنى بيلىكتەگى ات توبەلىندەي توپتىڭ ەنشىسىنە قالدىرمايسىز، بۇل دەڭگەيدە شەشىمدى حالىق قابىلدايدى. كەلىسىمگە قول قويۋ، قول قويماۋدى حالىقتىڭ پاتشا كوڭىلى شەشەدى.
سول سەكىلدى جاڭا جول توسەۋگە قاجەتتى قاراجاتتى قاراستىرۋ ءۇشىن الدىمەن تۇرعىنداردىڭ رۇقساتىن الۋ كەرەك.
تۋرا دەموكراتيا دەگەنىمىز وسى. ساياساتكەرلەر مەن حالىق كەز-كەلگەن شەشىمدى قويىن-قولتىقتاسىپ بىرلەسە قابىلدايدى. ۇكىمەت حالىقتىڭ قاس-قاباعىنا قارايدى، حالىق نە بۇيىرسا، سوعان باعىنادى.
تۋرا دەموكراتيانىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىگى بار. ەگەر زاڭ جوباسى كەم دەگەندە 7 ادامنىڭ كوڭىلىنەن شىقپاسا، ەندەشە بۇلار ءوز ىشىندە باستاماشىل توپ قۇرىپ، الگى زاڭعا قارسى بويكوت جاريالايدى. 50 مىڭ ادامنىڭ باسىن قوساتىن رەفەرەندۋم وتكىزۋ ءۇشىن ەل ارالاپ، قول جينايدى. وسى ماجىلىستە تۇرعىندار الگى زاڭدى تارازىعا تارتىپ، داۋىسقا سالادى.
مۇنداي جيىندار شۆەيساريادا ءار ءۇش سايىن ءوتىپ تۇرادى ەكەن.
“حالىق ۇكىمەت پەن پارلامەنت قابىلداعان كەز-كەلگەن زاڭ جوباسىن جارامسىز دەپ تاني الادى”، – دەيدى كلوە.
ال 50 مىڭنان اسىپ تۇسەرلىك قول جيناعان بولساڭىز ءوزىڭىز ازىرلەگەن زاڭ جوباسىن ۇسىنىپ نە بولماسا قولدانىستاعى زاڭعا وزگەرىس ەنگىزۋ تۋرالى شارت قويا الاسىز.
2017 جىلى شۆەيساريا تۇرعىندارى شيكىلىگى كوپ زەينەتاقىسى رەفورماسى تۋرالى زاڭ جوباسىن ءدال وسىلايشا كەرى قايتارىپ، قابىلداماي تاستادى.
50 مىڭ ادام جينالعان ماجىلىستە بەلسەندىلەر كوتەرگەن بارلىق ۇسىنىستار مەن ماسەلەلەر الدىمەن اقىلدىڭ سارابىنا سالىنادى، كەم-كەتىگى كوپ، كەلەشەگى جوق نەمەسە قۇر بوسقا قاراجات شىعىندايتىن جوبالاردان حالىق سانالى تۇردە باس تارتادى.
ماسەلەن بۇعان دەيىن ءدال وسى ماجىلىستە ءىرى قارانىڭ ءمۇيىزىن كەسپەيتىن فەرمەرلەردى سۋبسيديالاۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرگەن ءبىر توپ بەلسەندىنىڭ تالابى ورىندالمادى، حالىق قابىلدامادى.
“ءبىزدىڭ جۇيەنىڭ ءتۇپ وزەگىندە تۋرا دەموكراتيا جاتىر. بۇل حالىق پەن بيلىكتىڭ ورتاق قۇندىلىعى. بيلىكتەگى ازاماتتاردى تۋرا جولدان تايدىرماي، حالىقتىڭ ساياسي-قوعامي ىستەرگە اتسالىسۋىنا جاعداي جاساپ وتىرعان دا وسى - تۋرا دەموكراتيا”، – دەيدى كلوە يانس.
بۇل ەل ديكتاتۋرا اتتى دەرتتى بەسىگىندە تۇنشىقتىرعان. بيلىكتىڭ ءبىر ادامنىڭ قولىندا شوعىرلانۋى شۆەيساريالىقتار ءۇشىن نونسەنس. ەشكىم ورتالىقتان بۇيرىق كۇتىپ وتىرمايدى، جەرگىلىكتى دەڭگەيدەگى كانتوندار (فەدەراسيا سۋبەكتىلەرى) مەن قاۋىمداستىقتارعا مەيلىنشە ەركىندىك بەرىلگەن. عىلىمدا مۇنى كونسوسيوناليزم دەيدى ەكەن. بيلىك تورەلىك ايتۋدى حالىققا تاپسىرادى، سول ارقىلى قوعام پىكىرىنە قۇلاق اسادى، ەڭبەكتەگەن بالانىڭ دا، ەڭكەيگەن قاريانىڭ دا ءۋاجىن تىڭدايدى. بۇعان ۇكىمەتتىڭ ءوزى مۇددەلى. شۆەيساريا سونداي ەل…
...
بۇل ەلدىڭ پارلامەنتى ءدال بىزدەگىدەي قوس پالاتالى. شىركىن دەسەڭشى، ءبىراق ەكى ەلدىڭ ساياسي جۇيەسىندەگى ۇقساستىق وسى ارادا كىلت ءۇزىلىپ، ەكىگە جارىلادى.
شۆەيسارياداعى قوس پالاتادا ەلدەگى ىرىلى-كىشىلى كانتونداردىڭ تۇگەلىنىڭ وكىلى بار. ال حالىق قالاۋلىلارى بىزدەگى سەكىلدى كاسىبي، كانىگى دەپۋتاتتار ەمەس، 80 پايىزىنىڭ دەپۋتاتتىق جۇمىسىنان بولەك تاعى ءبىر كاسىبى بار.
سوندا بۇل كىمگە ءتيىمدى دەسەڭىز، تاعى دا تۇرعىندارعا ءتيىمدى. ەكى جۇمىسى بار حالىق قالاۋلىلىسى كرەسلودا قالعىپ شۇلعىمايدى، “دەپۋتات بولدىم مىنەكەي” دەپ مانداتتى مالدانىپ وتىرمايدى. ەل قاتارلى ەڭبەك ەتۋگە، ەل ىشىندە جۇرۋگە، ەل ىشىنەن تابىلۋعا تىرىسادى.
“ءسويتىپ ەلدىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىسادى. سايلاۋشىلارمەن تىلدەسەدى. تۇرعىندارمەن بىرگە تىرشىلىكتىڭ قازانىندا قايناعان دەپۋاتتىڭ ۇكىمەتكە جولدايتىن ساۋالى دا سويقان، شىنايى شىعادى”، – دەيدى ول.
شۆەيساريا دەپۋتاتىنىڭ ايلىعى دا استا-توك ەمەس. Swissinfo دەرەگىنشە ەلدەگى ورتاشا جالاقىدان ءارى كەتسە 20 پايىزعا عانا كوپ. كلوە يانستىڭ تۇسپالداۋىنشا پارلامەنت دەپۋتاتى جىلىنا 130-150 مىڭ فرانك تابىس تابادى.
“ايلىق جالاقىلارى 9-12 مىڭ فرانكتىڭ توڭىرەگىندە بولۋى كەرەك. شۆەيسارياداعى ورتاشا جالاقى ايىنا 6500 مىڭ فرانكتى قۇرايدى”، – دەيدى ول.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
