جالپى، قارجى پيراميداسىنىڭ انىقتاماسى قانداي؟ پيراميدانىڭ ءبىرىنشى قاتىسۋشىلارىنىڭ تابىسى كەيىنگى ينۆەستورلاردىڭ قاراجاتى ەسەبىنەن تولەنەتىن الاياقتىق جۇيەنىڭ ءبىر ءتۇرى. قارجى پيراميداسىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلار ينۆەستورلارعا ۇزاق ۋاقىت بويى ساقتالۋى مۇمكىن ەمەس جوعارى تابىسقا ۋادە بەرەدى. بۇل رەتتە پيراميدانىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارى الدىنداعى مىندەتتەمەلەرىن وتەۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنى انىق. اشىق اقپارات كوزدەرىنە سۇيەنسەك، بۇل پيراميدانى ويلاپ تاپقان – يتالياندىق-امەريكاندىق چارلز پونسي. ول ينۆەستورلارعا پوشتا ماركالارى بويىنشا الىپساتارلىق ارقىلى تابىس وسەتىنىنە ۋادە بەرىپ، بيزنەس اشقان.
ەندى قازىرگى احۋالدى زەردەلەپ كورسەك، قارجى پيراميداسىنا قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىرىنىڭ وتكەنىنەن حاباردارمىز. ول ەلىمىزدەگى شاعىن قالالاردىڭ بىرىندە تۋعان، وسكەن، ەر جەتكەن. جۇمىس ىزدەپ ەلورداعا كەلگەن ول الدىمەن جالدامالى پاتەر تاۋىپ، ەڭبەك ەتە باستايدى. اتا-اناسىن وسىندا كوشىرىپ الۋدى دا ارماندايتىن. ءبىراق جالدامالى جۇمىس پەن تولىق ەمەس جۇمىس كۇنى وعان قىسقا مەرزىمدە قالاعان نارسەسىنە قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرمەدى.
«مەن كوپ جۇمىس ىستەدىم، ءبىراق مەنىڭ تابىسىم ءالى ءۇي ساتىپ الۋعا دا جەتپەيتىن. ال جاس كەزىڭدە ءبارىنىڭ بىردەن بولا قالعانىن قالايسىڭ: پاتەر، جاڭا كولىك جانە دوستارمەن كافەگە بارۋ، قىدىرۋ... بىردە ارىپتەسىم مەنى بولجانعان ينۆەستيسيالىق كومپانياعا قارجى سالۋعا كوندىردى. شىندىعىندا، بۇل كادىمگى قارجىلىق پيراميدا بولىپ شىقتى. مەن بارلىق تاۋەكەلدەردى ءتۇسىندىم، ءبىراق ونىڭ جاقسى جانە جامان جاقتارىن ولشەپ كورگەننەن كەيىن مەن بار اقشامدى سالۋعا شەشىم قابىلدادىم»، - دەدى ەر ادام.
استانا تۇرعىنىنىڭ ايتۋىنشا، ول ءبىر جىلدىڭ ىشىندە جاقسى تابىس تاپقان. سالوننان ەسكى كولىگىن كروسسوۆەرگە اۋىستىرادى، قىمبات كيىم دۇكەندەرى مەن مەيرامحانالاردى ارالاۋعا شاماسى جەتەدى. ومىرىندەگى وزگەرىستەردى كورگەن ونىڭ دوستارى مەن تۋىستارى دا قارجى پيراميداسىنا اقشا سالۋدى ۇيعارعان.
«اقشانىڭ ءدامىن سەزىنگەندىكتەن، مەن ودان دا كوپ پايدا تاپقىم كەلدى. قولما-قول اقشا جينادىم، سونىمەن قاتار اتا-انامنان جالعىز باسپانالارىنىڭ كەپىلىنە نەسيە الۋدى ءوتىندىم. ول جاقتان كەلگەن بارلىق قاراجاتتى قارجى پيراميداسىنا سالدىم. بۇل اقشانى اينالدىرۋعا تولىقتاي سەنگەن بولاتىنمىن. بار ارمانىم – ليۋكس تۇرعىن ءۇي كەشەنىنەن ءۇش بولمەلى پاتەر ساتىپ الۋ ەدى. ءبىراق ءبىر اپتادان كەيىن مەن كومپانيانىڭ قىزمەتىن قىسقارتقانىن ءبىلدىم. ياعني، نەسيە اقشاسىن شىعارىپ ۇلگەرمەي جاتىپ پيراميدا قۇلاپ قالدى. سونىڭ سالدارىنان ءبىراز قارىزعا دا باتىپ قالعانمىن. سونىمەن قاتار كەيبىر دوستارىم مەن تۋىستارىم دا نەسيە سۇراپ، اقشا سالىپ ۇلگەرگەن-دى، ولار ماعان تەلەفون سوعىپ، اقشالارىن قايتارۋدى تالاپ ەتە باستادى»، - دەپ ءبولىستى قارجى پيراميداسىنىڭ قۇربانى.
نەسيەلەرىنىڭ ءبىر بولىگىن جابۋ ءۇشىن ول كولىگىن ساتادى. ەندى ءقازىر بانكتەردىڭ پايىزىن تولەۋ ءۇشىن ءۇش جۇمىس ىستەيدى. بانككە كەپىلگە قويعان اتا-اناسىنىڭ پاتەرىنە الاڭداعاندىقتان، ەر ادامنىڭ دەنساۋلىعىندا قيىن پروبلەمالار تۋىنداي باستادى. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، قارجىلىق پيراميداعا ينۆەستيسيا سالۋ كازينودا ويناعانمەن تەڭ: ساتتىلىك نەمەسە جوق. ول ءوزىن باقىتسىز دەپ سانايدى.
نەلىكتەن ادامدار قارجىلىق پيراميدالاردىڭ قاقپانىنا تۇسەدى؟ ساراپشىلاردىڭ پىكىرىمەن ساناسىپ كورسەك، اندرەي چەبوتاريەۆتىڭ ايتۋىنشا، الدىمەن ول جەرگە كىم جانە نە ءۇشىن اقشا سالىپ جاتقانىن انىقتاۋ كەرەك.
«ءبىرىنشى ساناتتاعى ادامدار بۇل پيراميدا ەكەنىن بىلە تۇرا ينۆەستيسيا سالادى. ءبىراق ولار اقشانى قۇلدىراماي تۇرىپ الۋعا ۇمىتتەنەدى. ال سحەمانىڭ ابسۋردتىلىعى - ول شىنىمەن دە جۇمىس ىستەيدى، ءبىراق باسىندا عانا. ياعني، سولارعا تولەمدەر بۇيىرادى. بۇرىن كەلگەندەر پيراميدانىڭ وسۋىنە بايلانىستى پايداعا كەنەلەدى. پيراميدا جاڭا قاراجات اكەلمەي ءوسۋىن توقتاتقاندا، ول قۇلايدى. سوندىقتان كوپتەگەن ادامدار ونى شىعارىپ الۋعا ۋاقىت تابامىن دەگەن ۇمىتپەن اقشا سالادى. ءبىراق بۇل – وتە ءقاۋىپتى ينۆەستيسيا ءتۇرى، بۇعان تولىق سەنىمدىمىن.
ەكىنشى تيپتەگى ادامدار – تەز بايىپ كەتكىسى كەلەتىندەر. مەنىڭ جەكە پىكىرىمشە، بۇل تيپتەگى ادامدار پيراميدالىق سحەمانى تاڭداۋدان گورى بانكتىك دەپوزيتتى تاڭداۋدا ۇقىپتىلىق تانىتادى. ياعني، 15 پايىزدىق تابىس ءۇشىن ولار بانك مەنەدجەرىنە سەنىمدىلىك پەن كەپىلدىكتەر تۋرالى كوپتەگەن سۇراقتار قويۋعا دايىن. ءبىراق ولار 200-400 پايىز پايدا ۋادە ەتكەندە نەگە ەكەنى بەلگىسىز، سەنەدى»، - دەيدى مامان.
قارجى ساراپشىسىنىڭ سوزىنە قاراعاندا، مۇنداي پايدانى قور نارىعىندا جانە كريپتوۆاليۋتا نارىعىندا شىنىمەن تابۋعا بولادى.
«مىنانى ءتۇسىنىپ الۋ كەرەك، كىرىستىلىك نەعۇرلىم جوعارى بولسا، تاۋەكەل سوعۇرلىم جوعارى بولادى. ەگەر كىرىستىلىك جۇزدەگەن پايىزبەن ولشەنسە، وندا ءسىز ءبارىن جوعالتىپ، ءالى دە قارىز بولىپ قالۋ ءقاۋپى بار. وعان قوسا، بۇل كازينو ەمەس. اكسيا نارىعى تاجىريبە مەن ءبىلىمدى تالاپ ەتەدى. سونىمەن قاتار مەن وسىنداي جولمەن ينۆەستيسيا سالا الاتىن كوپتەگەن ادامداردى بىلەمىن، ويتكەنى ولاردىڭ تاجىريبەسى مەن ءبىلىمى بار. ءبىراق سونىمەن بىرگە ولاردىڭ پورتفوليوسىنىڭ ورتاشا تابىستىلىعى ءالى دە سونشالىقتى جوعارى ەمەس»، - دەدى اندرەي چەبوتاريەۆ.
پسيحولوگ ولگا سولونەنكو بولسا، الەۋمەتتىك ينفانتيليزمنەن زارداپ شەگەتىن جانە كوبىنەسە ءوزىن يدەالداندىراتىن ادامدار قارجىلىق پيراميدالاردىڭ قاقپانىنا ءجيى تۇسەدى دەپ سانايدى.
«مۇنداي ادامداردىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىگى بىرنەشە قاسيەتتەردەن تۇرادى. بۇل سەنىم، تاۋەكەلشىل جانە الەۋمەتتىك ينفانتيليزم، ياعني ءوزىنىڭ جانە وتباسىنىڭ الدىنداعى ماتەريالدىق جاۋاپكەرشىلىكتىڭ تومەن دەڭگەيىن بىلدىرەدى. مۇنداي ادامدار وزدەرىنىڭ پروبلەمالارىمەن بەتپە-بەت كەلگەن كەزدە سىني باعالاۋدى قولدانبايدى. بايۋدىڭ وزىندىك فانتازياسىنا كىرىپ كەتكەن. ولاردىڭ وزىنە دەگەن سىندارلى كوزقاراسى دامىماعان. ولار ءوزىن، جولىن، تابىسقا قالاي جەتۋگە بولاتىنى تۋرالى جالعان يدەيالاردى ءسىڭىرىپ العان. ولار از شىعىنمەن تەز ناتيجەگە جەتۋدى قالايدى. ياعني، باي بولۋ ءۇشىن ەڭ از كۇش-قۋاتىن جۇمساۋعا ءازىر»، – دەپ ءتۇسىندىردى مامان.
پسيحولوگ ماريا اراپوۆا قارجىلىق پيراميدالارعا قاتىسۋشىلاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ باستارىندا قولايسىز ومىرلىك سەناريي بولۋى مۇمكىن دەگەن پايىمدا.
«ەريك بەرننىڭ قاعيداسىنا سايكەس، ومىرلىك سەنارييلەردىڭ ءۇش سيپاتتاماسى بار بار: جەڭىمپاز، جەڭىمپاز ەمەس جانە جەڭىلگەن. ال جەڭىلگەن سەنارييى بار ادامدار كوبىنەسە ومىردە كونەتىن نەمەسە جەڭىلەتىن جاعدايلاردى تاڭدايدى. مىسالى، بالا كەزىندە اتا-اناسى «جەتىستىككە جەتە المايسىڭ» دەپ ايتقان بالالار ەسەيگەندە جەڭىلمەيتىندىكتەرىن دالەلدەۋ ءۇشىن ءبارىن جاساي الادى. نەمەسە ادامنىڭ تەوريالىق ويلاۋى بولماسا، ول دا قارجىلىق قيىن جاعدايعا تۇسەدى. ادەتتە بۇل مەكتەپتە ءبىلىم الماعان ادامدار توبىنان بولۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار ۇزدىك وقيتىندار دا بار، مىسالى، باعا قۋىپ، اقپاراتتىڭ ماعىناسىن تۇسىنبەي، جاي عانا قيىندىققا تاپ بولىپ قالدى»، - دەپ قورىتىندىلادى ساراپشى.
قارجى پيراميداسىنا قالاي تۇسپەۋگە بولادى؟ قارجى تالداۋشىسى اندرەي چەبوتاريەۆ قارجىلىق پيراميدا بار ەكەنىن تۇسىنۋگە بولاتىن ءۇش نەگىزگى بەلگىنى اتادى.
«بىرىنشىدەن، بۇل ليسەنزيانىڭ بولۋى. ءسىزدىڭ اقشاڭىزدى تارتاتىن كومپانيانىڭ ليسەنزياسى بولۋى كەرەك. ەگەر ول بولماسا، بۇل ونىڭ الاياق ەكەنى تۋرالى ويلاۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك. ليسەنزيانى ءارقاشان قايتا تەكسەرۋ كەرەك. ءدال وسى قاعازدى شىعارعان قارجى رەتتەۋشىسىنىڭ ۆەب-سايتىنا ءۇڭىلىڭىز، فوتوسۋرەتتەرگە، سكرينشوتتارعا سەنبەڭىز. سايتقا كىرىپ، تەكسەرگەنىڭىز دۇرىس. ەگەر كومپانيا ينۆەستيسيالىق كومپانيا بولسا، وندا ليسەنزيا ارنايى قاراجات تارتۋعا ارنالعان بولۋى ءتيىس.
ەكىنشىدەن، ەگەر كومپانيا سىزگە ساۋدا-ساتتىققا، قور نارىعىنا، اكسيالارعا، وبليگاسيالارعا، التىنعا، كريپتوۆاليۋتالارعا – كەز كەلگەن نارسەگە قاتىستى قۇرالداردا تابىستىلىققا كەپىلدىك بەرسە، وندا ول انىق الاياقتار. بۇل نارىقتا كەپىلدىكتەر جوق جانە ەشقاشان بولمايدى. نارىق 500 پايىزعا كوتەرىلۋى نەمەسە قۇلدىراۋى مۇمكىن جانە ەشكىم سىزگە تۇراقتى پايدا كەپىلدىگىن بەرە المايدى.
ۇشىنشىدەن، ەگەر ولار ءسىزدىڭ ينۆەستيسياڭىزدى كارتاداعى ءۇشىنشى تۇلعالارعا نەسيەلەۋدى سۇراسا، باسىڭىزدى الا قاشىڭىز. مىسالى، باسقا بانكتەگى جەكە شوتقا اۋدارىم جاساۋدى ۇسىنۋى مۇمكىن. ينۆەستيسيالىق كومپانيا سىزدەن ەشقاشان قولما-قول اقشا نەمەسە كريپتو الىپ كەلۋىڭىزدى سۇرامايدى. ولار سىزگە ءوز شوتتارىن اشادى، سوندا ءسىز ءوزىڭىز اقشا اۋداراسىز. ايتپاقشى، كريپتومەن بۇل قىزىق، ويتكەنى ول تەك الاياقتاردى قورعايدى. ولار كريپت بەرۋ ارقىلى سىزگە اقشا ۇستاتپايدى. ال قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى بويىنشا كريپت تولەم قۇرالى بولىپ تابىلمايدى. سوندىقتان ولارعا ءسىز وزىڭىزدەن اقشا ۇرلاعانىن دا دالەلدەي المايسىز»، - دەدى قارجى ساراپشىسى.
قارجى مونيتورينگى اگەنتتىگى كومپانيادا قارجىلىق پيراميدا بەلگىلەرىن تەكسەرۋگە كومەكتەسەتىن Telegram بوتىن ازىرلەگەن. وندا كىرۋ ارقىلى كەز كەلگەن كومپانيانىڭ قۇجاتتارىن تەكسەرۋگە بولادى.
«پايدالانۋشى تەك كومپانيانىڭ ۆەب-سايتىنا، ۇيىمىنا، Instagram پاراقشاسىنا، ۆكونتاكتە توبىنا نەمەسە Telegram ارناسىنا سىلتەمە ەنگىزۋى كەرەك. ەگەر كومپانيادا قارجىلىق پيراميدا بەلگىلەرى بولسا جانە بۇل سىلتەمە كيبەرقاداعالاۋ جۇيەسى ارقىلى بۇعاتتالعان بولسا، پايدالانۋشىعا بۇل تۋرالى دەرەۋ حابارلانادى ال ەگەر كومپانيا ينۆەستيسيالىق نارىقتىڭ ادال سۋبەكتىسى بولسا، ءتيىستى جاۋاپ تالداۋدان كەيىن جىبەرىلەدى. سونىمەن قاتار، سىزگە تابىس ۇسىناتىن كومپانيانى بسن ارقىلى تەكسەرۋگە بولادى. Telegram مەسسەندجەرىندەگى ءبىر اككاۋنتتان كۇنىنە 5-تەن كوپ ەمەس سۇرانىس جىبەرۋگە بولادى»، - دەپ حابارلادى قارجىلىق مويتورينگ اگەنتتىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى.
پسيحولوگيالىق تۇرعىدان العاندا، قارجىلىق پيراميداعا ءتۇسىپ قالماۋ ءۇشىن ساراپشىلار ءومىر سالتىڭىزدى وزگەرتۋگە، كوپ ادام جينالاتىن ءىس-شارالارعا بارۋدى توقتاتۋعا كەڭەس بەرەدى.
«ەگەر ءسىز وسىنداي كۇماندى كومپانيالارعا ينۆەستيسيا سالۋعا نيەتىڭىز بار ەكەنىن سەزسەڭىز، وندا ءسىزدى سول جەرگە شاقىراتىندارمەن ارالاسۋدى توقتاتىڭىز. باسقالار تۋرالى بەينەلەردى كورۋدى توقتاتۋ ءۇشىن بارلىق الەۋمەتتىك جەلىلەردى جويىڭىز. باسقا ادامداردىڭ ومىرىنە قىزىعۋعا دا جول بەرمەڭىز. ەگەر ادام ءبىر رەت وسىنداي جاعدايعا تاپ بولسا، وندا ول نەنى تۇزەتۋ كەرەكتىگىن ويلاۋى كەرەك. مۇمكىن سىزگە تىلدەردى ۇيرەنىپ، شاحمات ويناپ، سۋرەت سالىپ، كەيبىر عىلىمداردى مەڭگەرۋ كەرەك شىعار»، - دەپ قوستى پسيحولوگ ماريا اراپوۆا.
قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ مالىمەتىنشە، 2022 جىلى 29 قارجى پيراميداسى جويىلعان. جابىرلەنۋشىلەرگە 8،3 ميلليارد تەڭگە شىعىن وتەلدى. 15 ءىس بويىنشا ۇكىم شىعارىلىپ، 23 ادام سوتتالدى.
«ازاماتتاردىڭ الاياقتىق سحەمالارعا تارتىلۋىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ولاردىڭ قىزمەتىن جارنامالايتىن 13 مىڭ ينتەرنەت-سىلتەمەلەر مەن اككاۋنتتار بۇعاتتالدى. ءقازىردىڭ وزىندە تارتىلعان ازاماتتارعا 19 مىڭ ەسكەرتۋ حابارلاماسى جىبەرىلدى، بۇل 15 مىڭ ازاماتتىڭ فينپيراميدالىق شوتتارعا جازىلۋدان باس تارتۋىنا ىقپال ەتتى»، - دەپ حابارلايدى ۆەدومستۆو.
https://dalanews.kz/sadak/89326-turkiiadagy-prezidenttik-saylau-zheng
https://dalanews.kz/news/89318-almatyda-65-myngnan-astam-bala-tegin-uyir
https://dalanews.kz/del-qazir/89338-barlyq-is-aynalyp-kelip-aliiaga-tirele
