جەلتوقساندا قازاقستانداعى تۇتىنۋشىلىق سەنىم يندەكسى قاراشاداعى قۇلدىراۋدان كەيىن 104،8 پۋنكتتى قۇراپ، ايتارلىقتاي قالپىنا كەلگەنىن كورسەتتى، بۇل زەرتتەۋدىڭ بۇكىل ۋاقىتىنداعى ەكىنشى ەڭ جوعارى كورسەتكىش بولدى. رەسپوندەنتتەردىڭ كوڭىل-كۇيى بارلىق بەس قوسالقى يندەكس بويىنشا جاقسارعان. ايتا كەتەيىك، 2024 جىلى تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋشىلىق سەنىمى 0،1 پۋنكتە عانا ارتىپ، بار-جوعى 0،1 پۋنكتكە عانا وسۋمەن (2023 جىلعى جەلتوقسانداعى كورسەتكىشكە قاتىستى 2024 ج. جەلتوقسان كورسەتكىشى) وزگەرگەن جوق دەۋگە بولادى. تۇتاستاي العاندا، قازاقستاندىقتار جەكە ماتەريالدىق جاعداي ماسەلەسىندە پەسسيميستىك كوڭىل-كۇيگە اۋدى، ءبىراق بۇل ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن قولايلى جاعدايلاردى باعالاۋدىڭ جاقسارۋىمەن وتەلدى.
كەلەسى 12 ايدىڭ كوكجيەگىندە جەكە ماتەريالدىق جاعدايدىڭ وزگەرۋى بولجامىنىڭ قوسالقى يندەكسى 4،5 پۋنكتكە قالپىنا كەلىپ، 132،5 پۋنكت بولعان قازان دەڭگەيىنە قايتا ورالدى. ماتەريالدىق جاعدايىمىز جاقسارادى دەپ سانايتىنداردىڭ ۇلەسى قاراشاداعى 47،2% -دان جەلتوقساندا 50،8% -عا دەيىن ءوستى. ءبىراق 2023 جىلدىڭ سوڭىمەن سالىستىرعاندا بۇل كورسەتكىش ايتارلىقتاي تومەن بولىپ شىقتى. وسىدان ءبىر جىل بۇرىن وپتيميستەردىڭ ۇلەسى 53% -دى قۇراعان بولاتىن.
وڭىرلىك جوسپاردا جەكە ماتەريالدىق جاعدايداعى وزگەرىستەردىڭ بولجامى بويىنشا ءوپتيميزمنىڭ ەڭ كوپ ۇلعايۋى قىزىلوردا جانە باتىس قازاقستان وبلىستارىندا بايقالادى، وندا وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى تيىسىنشە 13 جانە 11 پ.پ. ءوستى. ناتيجەسىندە ءدال وسى وڭتۇستىك وبلىستىڭ وكىلدەرى جەلتوقسان ايىندا ەڭ جاقسى ناتيجە كورسەتتى. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ تۇرعىندارى ەڭ ناشار دەپ جاۋاپ بەردى، وندا تاياۋداعى 12 ايدا جەكە ماتەريالدىق جاعدايدى جاقسارتۋدى بولجايتىنداردىڭ ۇلەسى 37،6% -دى عانا قۇرادى. بۇل رەتتە كورسەتكىش قاراشا ايىمەن سالىستىرعاندا 8،3 پ.پ. تومەندەدى.
ءىرى ساتىپ الۋلاردىڭ قولايلىلىعىن باعالاۋدىڭ قوسالقى يندەكسى قاراشامەن سالىستىرعاندا 4،1 پۋنكتكە قالپىنا كەلىپ، 74 پۋنكتكە جەتتى. بۇل ناتيجە سوڭعى 4 ايدا ۇزدىك بولىپ شىقتى جانە 2023 جىلدىڭ سوڭىنداعى كورسەتكىشتەن 3،3 پۋنكتكە اسىپ ءتۇستى. ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن اعىمداعى جاعدايلاردى قولايلى دەپ سانايتىن قازاقستاندىقتاردىڭ ۇلەسى 30-دان 31،8%-عا دەيىن ءوستى. بۇل رەتتە ءبىر جىل بۇرىن بۇل كورسەتكىش 29،3%-عا عانا جەتكەن بولاتىن.
وڭىرلىك بولىنىستە ەڭ ايتارلىقتاي جاقسارۋدى باتىس قازاقستان وبلىسى كورسەتتى، وندا وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 19،7%-دان 37%-عا دەيىن ءوستى. دەگەنمەن، جەلتوقساندا ماڭعىستاۋ وبلىسى 39،6% كورسەتكىشپەن كوش باستادى، بۇل قاراشا ايىنا قاراعاندا 11%-عا جوعارى. سونداي-اق، ايتارلىقتاي ايلىق جاقسارۋ قوستاناي، اتىراۋ جانە اباي وبلىستارىندا تىركەلەدى، وندا وپتيميستەردىڭ وسىنداي ۇلەسىنىڭ ءوسۋى 6-8 پ.پ. قۇرادى. ەكىنشى جاعىنان، ەڭ ناشار ناتيجەنى جەتىسۋ وبلىسىنىڭ رەسپوندەنتتەرى كورسەتتى، وندا وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 22،4% -دى عانا قۇرادى، بۇل ورتاشا رەسپۋبليكالىق كورسەتكىشتەن ايتارلىقتاي تومەن.
ەكىنشى اي قاتارىنان قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ ينفلياسيالىق باعاسى ءوسىمدى كورسەتىپ وتىر. وتكەن ايدىڭ كوكجيەگىندە رەسپوندەنتتەردىڭ 42،6% (قاراشادا – 40،9%) باعانىڭ كۇشتى ءوسۋىن كورسەتتى. ال جىل كوكجيەگىندە باعانىڭ تەز ءوسۋىن بايقاعانداردىڭ ۇلەسى وسىعان ۇقساس قارقىنمەن ءوستى: قاراشاداعى 49،9%-دان سوڭعى دەرەكتەردى جيناۋ ساتىندە 52،4% -عا دەيىن. دەگەنمەن وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا ينفلياسيا ءبىرشاما جوعارى بولعان كەزدە بۇل كورسەتكىشتەر 5-6 پ.پ. تومەندەدى.
ال قازاقستاندىقتاردىڭ ينفلياسيالىق بولجامدارى قاراشاداعى جىلدىق ماكسيمۋمداردان كەيىنگى باعالاۋلارعا قاراعاندا تومەندەگەنىن كورسەتتى. ءبىر ايدىڭ كوكجيەگىندە باعانىڭ كۇشتى ءوسۋىن كۇتەتىن ادامداردىڭ ۇلەسى 30،6%-دان 24،7%-عا دەيىن كۇرت تومەندەدى، ال كەلەسى 12 ايدىڭ كوكجيەگىندە باعانىڭ ءوسۋىن كۇتەتىندەردىڭ ۇلەسى قاراشا ايىنداعى 27،5% -دان سوڭعى پىكىرتەرىم ساتىندەگى 25،6%-عا دەيىن تومەندەدى.
ق ر ۇلتتىق بانكىنىڭ ينفلياسيالىق باعالاۋ جانە كۇتۋلەر بويىنشا وسىنداي زەرتتەۋى كۇتۋلەر ماسەلەسىندە ەمەس، باعالاۋ ماسەلەسىندە ۇقساس ديناميكانى كورسەتتى. ۇسىنىلعان دەرەكتەرگە سايكەس باعانىڭ كۇشتى ءوسۋىن كۇتەتىندەردىڭ ۇلەسى ءبىر جىل ىشىندە 22%-دان 30،2%-عا دەيىن كۇرت ارتتى. ال ءبىر ايدىڭ كوكجيەگىندە وسىعان ۇقساس كورسەتكىش 27،1%-دان 32،8%-عا دەيىن ءوستى. بۇل كورسەتكىشتىڭ ەكەۋى دە 2022 جىلدىڭ جەلتوقسانىنان بەرى ەڭ جوعارى كورسەتكىش بولىپ وتىر. ينفلياسيالىق باعالار دا اناعۇرلىم ايتارلىقتاي ءوسىمدى كورسەتتى. ەگەر باعانىڭ ءوسۋىن باعالاۋ بويىنشا سوڭعى ايدا رەسپوندەنتتەر ۇلەسى 32،4%-دان 37،8%-عا دەيىن وسكەن بولسا، باعانىڭ جىلدام ءوسۋىن كورسەتەتىندەردىڭ ۇلەسى الدىڭعى 12 ايدا 40،2%-دان 45%-عا دەيىن ءوستى.
جەكەلەگەن تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ ىشىندە قازاقستاندىقتاردىڭ كوبىسىن ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ ايتارلىقتاي ءوسۋىن الاڭداتۋدا. حالىقتىڭ پىكىرىنشە، ەڭ كوپ قىمباتتاعان توپ-4 تاۋار قاتارىنان ون التىنشى اي بويى وزگەرىسسىز قالىپ وتىر. وعان «ەت جانە قۇس»، «ءسۇت جانە ءسۇت ونىمدەرى»، «نان جانە نان-توقاش ونىمدەرى» جانە «كوكونىستەر مەن جەمىستەر» ساناتتارى كىرەدى. جوعارىدا اتالعان بارلىق ونىمدەر باعاسىنىڭ كۇشتى ءوسۋىن بايقاعان ادامداردىڭ ۇلەسى قاراشامەن سالىستىرعاندا ورتا ەسەپپەن 1،9 پايىزدىق پۋنكتكە ءوستى، بۇل ينفلياسيالىق باعالاۋ ساۋالناماسىنا سايكەس كەلەدى. نان جانە نان-توقاش ونىمدەرى باعاسىنىڭ كۇشتى ءوسۋىن اتاپ وتكەندەر ۇلەسى 21،1% - دان 23،6%-عا دەيىن ەداۋىر ءوستى. سوعان قاراماستان ءوسۋ قارقىنىن (4-5 پ.پ.) مىناداي تاۋارلار كورسەتتى: وسىمدىك مايى، ۇن جانە كوفە مەن شاي. رەسمي ستاتيستيكاعا سايكەس نان باعاسى جەلتوقساندا ا/ا 0،2% عانا، ال وسىمدىك مايىنىڭ باعاسى ەلەۋلى ا/ا 2،9%-عا ءوستى. سونىمەن قاتار، كوفە باعاسىنىڭ ەداۋىر ايلىق ءوسىمىن – ا/ا 0،8% اتاپ وتەيىك.
قازاقستاندىقتاردىڭ ديەۆالۆاسيالىق بولجامدارى قاتارىنان ءۇشىنشى اي ءوسىپ كەلەدى جانە ءبىر ايدا دوللار باعامىنىڭ 1،5% -عا ءوسۋى مەن جاڭا ماكسيمۋمدارعا قول جەتكىزۋ اياسىندا زەرتتەۋدىڭ بارلىق ۋاقىتىنداعى رەكوردتىق ماندەرىن جاڭارتتى. ساۋالناما قورىتىندىسى بويىنشا تەڭگەنىڭ السىرەۋىن كۇتىپ وتىرعان قازاقستاندىقتاردىڭ ۇلەسى 60،7-تەن 64،2%-عا دەيىن ءوستى. ال اي كوكجيەگىندە – 44،9-دان 46،1%-عا دەيىن. ايتا كەتەيىك، 2023 جىلعى جەلتوقسانمەن سالىستىرعاندا پەسسيميستەر ۇلەسى ءبىرىنشى سۇراق بويىنشا 12،4 پ.پ.، ەكىنشى سۇراق بويىنشا 15،4 پ.پ. ءوستى.
وسىلايشا، جەلتوقساندا ينفلياسيالىق باعالار مەن كۇتۋلەردىڭ ديناميكاسى قاراشا، قىركۇيەك جانە تامىز ايلارىنان كەيىن بۇكىل ءوڭىر بويىنشا وڭ رەڭكتە بولدى. ايتا كەتەيىك، ينفلياسيالىق كوڭىل-كۇي كەم دەگەندە بۇرىنعى دەڭگەيدە قالدى نەمەسە وڭىردە ءسال جاقساردى. قازاقستاندا قاراشا ايىندا كوپ ايلىق ماكسيمۋمداردان كەيىن ينفلياسيالىق كۇتۋلەر ايتارلىقتاي تومەندەدى. ەكىنشى جاعىنان، ينفلياسيالىق باعالاۋ شامالى تومەندەۋىن جالعاستىردى.
ورتالىق ازيا ەلدەرىندەگى ديەۆالۆاسيالىق كۇتۋلەر قازاقستاننان باسقا، تۇتاستاي العاندا تومەندەگەنىن كورسەتتى، وندا دوللاردىڭ تەڭگەگە قاتىستى باعامىنىڭ جاڭا تاريحي رەكوردتارى اياسىندا ءۇشىنشى اي قاتارىنان اتالعان كۇتۋلەردىڭ ءوسۋى جالعاسۋدا. كورسەتكىشتەر ءبىزدىڭ زەرتتەۋىمىزدىڭ بارلىق ۋاقىتىنداعى رەكوردتاردى جاڭارتتى.
ورتالىق ازيانىڭ ءتورت ەلى حالقىنىڭ تۇتىنۋشىلىق سەنىمىن زەرتتەۋدىڭ ون سەگىزىنشى تولقىنى جالپى العاندا مەملەكەتتەر مەن نەگىزگى ماسەلەلەر بولىنىسىندە سالىستىرمالى تۇردە وڭ ناتيجەلەر كورسەتتى. ەكى ەلدە تۇتىنۋشىلىق سەنىمدىلىكتىڭ بەيتاراپ ديناميكاسى بايقالادى، ال باسقا ەكەۋىندە ءوسۋ دە، تومەندەۋ دە ورىن الۋدا.
وتكەن 2024 جىل ءوڭىر ءۇشىن اسا جاقسى اياقتالمادى، ويتكەنى ەكى ەل تۇتىنۋشىلىق سەنىمنىڭ تومەندەگەنىن كورسەتتى. ەگەر تاجىكستان ناتيجەلەرىنىڭ قۇلدىراۋى اسا كۇرت بولماسا، وزبەكستاندا تۇرعىندار سەنىمىنىڭ تومەندەۋى اناعۇرلىم ايقىن بايقالدى. قىرعىزستاندىقتاردىڭ كوڭىل-كۇيىنىڭ كۇرت جاقسارۋى جاعدايىندا بۇل وزبەكستاننىڭ ەلدەر رەيتينگىندە ەكىنشى ساتىدان ايىرىلۋىنا اكەلدى. ال قازاقستان سوڭعى ورىنعا يە بولا وتىرىپ، جالپى العاندا بەيتاراپ جىلدىق ديناميكانى كورسەتۋدى جالعاستىرۋدا. ايتا كەتەيىك، جالپى العاندا، بارلىق ءتورت ەل جىلدى وڭ ايماقتا اياقتادى، جالپى العاندا، تۇرعىنداردىڭ وڭ جاۋاپتارى بۇل ايىرما ەلەۋسىز بولىپ تابىلاتىن قازاقستاننان باسقا ايتارلىقتاي باسىم. ينفلياسيالىق كوڭىل-كۇيگە كەلەتىن بولساق، ولار جازدىڭ سوڭىندا بۇكىل ايماق بويىنشا ايتارلىقتاي ناشارلادى. اسىرەسە ينفلياسيالىق كۇتۋلەر 2023 جىلمەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي ءوستى. 2024 جىلى ديەۆالۆاسيالىق كۇتۋلەر ورتاشا ەسەپپەن بەيتاراپ ديناميكانى كورسەتتى. ەگەر قازاقستان مەن تاجىكستاندا ءوسىم بايقالسا، وندا باسقا ەكى ەلدە تۇرعىندار 2023 جىلدىڭ سوڭىنا قاراعاندا الدەقايدا وپتيميستىك بولىپ شىقتى.
دانيار ورازبايەۆ، Freedom Finance Global ساراپشىسى:
– 2024 جىلدىڭ سوڭعى ايى ينفلياسيا جانە ۇلتتىق ۆاليۋتالاردىڭ السىرەۋى بويىنشا ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن ورتاشا وڭ بولدى. قازاقستاندا قاراشاداعى تومەندەۋدەن كەيىن تۇتىنۋشىلىق سەنىم يندەكسىنىڭ قالپىنا كەلۋى تىركەلدى. ناتيجەسىندە 2024 جىل قازاقستان ءۇشىن بەيتاراپ اياقتالدى. تۇتىنۋشىلار ءبىر جىل بۇرىنعى جاعدايعا قاراعاندا ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن قولايلى جاعدايعا سەنىمدىلىك تانىتتى. ەكىنشى جاعىنان، 12 ايعا بولجام ءسال ناشارلادى. وزبەكستاندا قاراشا ايىنىڭ السىزدىگىنەن كەيىن ايلىق ديناميكا بەيتاراپ بولدى. جالپى العاندا، 2024 جىلى وزبەكستانداعى تۇتىنۋشىلىق سەنىم ەداۋىر تومەندەپ، قىرعىزستانعا شارتتى رەيتينگتىڭ ەكىنشى پوزيسياسىن بەردى. وزبەكستاندىقتار بارلىق بەس ماسەلە بويىنشا بارلىق جەردە ءوپتيميزمنىڭ ازايعانىن كورسەتتى. ەل تۇرعىندارى الداعى 12 ايدا جەكە ماتەريالدىق جاعدايىنىڭ جاقساراتىنىنا سەنىمدى. جالپى العاندا، ءبىر جىل ىشىندە جەكە ماتەريالدىق جاعدايدىڭ دا، ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ دا ناقتى جاقسارۋىن وڭ باعالايتىن رەسپوندەنتتەردىڭ ۇلەسى ازايدى.
قىرعىزستاندا جەلتوقسان ايىندا CCI قاراشا ايىندا جاقسى وسىمنەن كەيىن بەيتاراپ ديناميكا كورسەتتى. ناتيجەسىندە وتكەن جىل قىرعىزستان ءۇشىن جاعىمدى بولدى، ويتكەنى 2023 جىلعا قاراعاندا تۇرعىندار جوعارى تۇتىنۋشىلىق سەنىم كورسەتىپ وتىر. ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ، سونداي-اق ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن جاعدايلاردىڭ جاقسارعانىن بايقاعان ادامدار سانى دا وتكەن جىلعى كورسەتكىشكە قاراعاندا ەداۋىر جوعارى. جالپى العاندا، قىرعىزستاندىقتاردىڭ كوبىسى جەكە ماتەريالدىق جاعداي بويىنشا دا، ەكونوميكا بويىنشا دا وڭ بولجامدارعا يە. ناتيجەسىندە قىرعىزستان جىلدى ورتالىق ازيادا ەكىنشى ساتىدا اياقتايدى.
CCI بويىنشا ايماقتىق كوشباسشى – تاجىكستاندا جەلتوقسان ايىندا تۇتىنۋشىلىق سەنىم تومەندەدى. جالپى العاندا 2024 جىلى يندەكستىڭ ايتارلىقتاي تومەندەۋى ورىن الدى. دەگەنمەن، تاجىكستاننىڭ جەلتوقسانداعى قۇلدىراۋعا قاراماستان، وزۋى ءالى دە ايتارلىقتاي. ايتا كەتەيىك، ول كەزدە، جالپى وتكەن جىلداعىداي ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن قولايلى جاعداي دەپ ساناعان ەل تۇرعىندارىنىڭ سانى ايتارلىقتاي ازىراق. ونىڭ ۇستىنە ءۇش كورسەتكىشتىڭ جىلدىق ديناميكاسى بىردەن وڭ بولدى، ءبىراق جوعارىدا اتالعان ماسەلە بويىنشا ءوپتيميزمنىڭ كۇشتى جانە كۇرت تومەندەۋى جالپى تۇتىنۋشىلىق سەنىمدى تومەندەتىپ جىبەردى.
قازاقستان مەن وزبەكستاندا ساراپشىلار حالىق سانىنا شامالاس اي سايىن 3 600، قىرعىزستاندا 1 600 جانە تاجىكستاندا 1 200 ساۋالنامادان جينايدى. زەرتتەۋلەر الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە تۇتىنۋشىلىق سەنىمدىلىك يندەكستەرىن الۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىن جانە United Research Technologies Group كومپانياسى جەرگىلىكتى مىندەتتەرگە بەيىمدەلگەن ءادىسناماعا نەگىزدەلەدى. دەرەكتەردى جيناۋ ءادىسى – تەلەفون ارقىلى سۇراۋ. پىكىرتەرىم ساۋالناماسى بەيىمدەندىرىلگەن، زەرتتەۋ رەسپوندەنتتەردىڭ انا تىلىندە جۇرگىزىلەدى.
