ءازىربايجان ساراپشىسى انار ۆالييەۆ وسى جونىندە كەڭىنەن وي ءوربىتىپ، باكۋدىڭ بۇگىنگى بەتالىسى مەن ساياسي ۇستانىمى جونىندە ءسوز قوزعادى دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
90-جىلداردىڭ توپالاڭىندا تاۋلى قاراباقتان ايىرىلىپ، تەك وتىز جىل وتكەسىن عانا تۋعان توپىراققا تابانى تيگەن ءازىربايجاندار ۋكراينانىڭ تۋ-تالاقايىن شىعارۋدى كوزدەيتىن كرەملدى قارعاپ-سىلەپ وتىر.
حالىقتىڭ 90 پايىزى ۋكراين قوعامىنىڭ جان جاراسىن جاقسى تۇسىنەدى. جۇرگەن جەرىندە سەپاراتيستىك سانانىڭ دانەگىن سەۋىپ، بوگدە ەلدىڭ تەرريتورياسىن جاۋكەمدەگىسى كەلەتىن رەسەيدەن الىستاي تۇسكەندى قالايدى.
ۋكراينانىڭ قازىرگى كۇيىن ءازىربايجان حالقى سوناۋ 1988 جىلدان كۇنى كەشەگە دەيىن باستان وتكەرىپ كەلدى. وتىز جىل بويى ىشتەن تىنۋعا، ماسكەۋدىڭ قاباعىنا قارايلاۋعا ءماجبۇر بولدى. بۇل ىسكە تۇركيا كيلىكپەگەندە تاۋلى قاراباقتىڭ اتاجۇرتىنا ورالۋى دا نەعايبىل ەدى...
ءسوي دەگەن انار ۆالييەۆ «رەسمي باكۋ ۋكراين جەرىندەگى كۆازيقۇرىلىمداردىڭ ەشبىرىن مويىندامايدى. كورشى ەلدىڭ اۋماعىنا اۋىز سالعان رەسەيدىڭ ساياساتىن قۇپتامايدى» دەيدى.
سويتە تۇرا، ءازىربايجان بيلىگى ءالى دە بولسا، وسى ويىن كرەملگە اشىق ايتاتىن دەڭگەيگە جەتە قويعان جوق. باكۋ ماسكەۋمەن اراداعى سىيلاستىققا سىزات تۇسكەنىن قالامايدى. دەسە دە، قوعامنىڭ كوڭىل كۇيى بەلگىلى.
«رەسەي تاۋلى قاراباقتى قايتارۋ جولىندا ءتۇرلى تاسىلگە بارعان، قانتوگىستەن باس تارتىپ، اتاقونىستى ديپلوماتيالىق جولمەن قايتارۋعا تىرىسقان ءازىربايجاننىڭ بۇتكىل ارەكەتىن ەش كەتىرىپ وتىردى.
وتكەن وتىز جىل بويىنا ماسكەۋ ەريەۆاننىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركۋمەن كەلدى. ماسكەۋگە بۇل كيكىلجىڭنىڭ اسقىنا تۇسكەنى، سوزىلا تۇسكەنى ءتيىمدى ەدى. ارمياننىڭ ارتىندا ورىس تۇردى. وسى سەبەپتى ۇزاق جىل بويى تۋعان توپىراعىمىزعا ورالا المادىق. ءازىربايجانداردىڭ 90-95 پايىزى ۋكراينانى قولدايدى»، – دەيدى ساراپشى.
...
رەسەيگە قاتىستى باكۋدىڭ ساياساتى وسى كۇنگە دەيىن كرەملدىڭ شامىنا تيەتىن شەكتەن شىققان ەمەس. انتيرەسەيلىك ساياساتتىڭ سالدارى مەملەكەتتىڭ شاڭىراعىن شايقالتىپ، جەرىنەن ايىرىلاتىن جاعدايعا جەتكىزەدى. باكۋ مۇنى 1992-1993 جىلدارى باستان وتكەرگەن.
«ول تۇستاعى ءازىربايجان ۇكىمەتىندە ۇلتشىلداردىڭ ۇلەسى باسىم ەدى. ءابىلفاز ەلشىبەي جەتەكشىلىك ەتكەن ەل ۇكىمەتى «ءبىز باتىسقا بەت الامىز، رەسەيدىڭ كەرەگى شامالى، ورىستىڭ قۇندىلىقتارىن سىپىرىپ-سيىرىپ كۇرەسىنگە تاستايمىز» دەگەن ۇران كوتەردى.
تاۋلى قاراباقتان وسى تۇستا ايىرىلدىق. ءانتيازىربايجان ساياساتىن ۇستانعان رەسەي ەريەۆاندى قولداپ، ءبىزدىڭ اسكەر قاراباق ءۇشىن شايقاستا كەرى شەگىندى، ەڭ قىمبات قازىنامىز – جەرىمىزدەن ايىرىلدىق.
كەيىنگى باسشىلار ەلشىبەيدىڭ قاتەلىگىنەن تاعىلىم الىپ، انتيرەسەيلىك ۇگىت-ناسيحاتتان باس تارتتى. رەسەيدەن جىلىستاۋ پروسەسى باپپەن، باياۋ جۇرگىزىلدى»، – دەيدى ۆالييەۆ.
...
بۇگىنگى كۇنى باكۋ ماسكەۋگە جالتاقتامايدى. سەبەبى ونىڭ تۇركيا دەيتىن تىرەگى بار. تۇرىكتەر تامىرلاس ۇلتتى رەسەي مەن يراننان تونگەن قاۋىپ-قاتەردەن قورعاۋعا ساقاداي-ساي.
تۇرىك فاكتورى – باكۋدىڭ ادىمىن اشتىرىپ، شىنايى ساياسي دەربەستىككە جەتۋىنە جاردەمدەسكەن.
ءازىربايجان رەسەيگە قاتىستى ەشبىر سانكسياعا قوسىلماسا دا، ۋكراينانىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قولدايتىنىن باتىل مالىمدەي الادى. ماسكەۋدىڭ باكۋدى قورقىتىپ-ۇركىتەرلىك قاۋقارى بولعانمەن دە، ونىڭ تاساسىنداعى تۇركيامەن ءدۇرداراز بولعاندى قالامايدى.
ال تاۋلى قاراباق تاقىرىبىندا بىربەتكەي، قاتقىل پوزيسيا ۇستانادى. باكۋ بۇل تۇرعىدا ماسكەۋدىڭ بوپسالاۋىنا كونبەيتىنىن اشىق اڭعارتقان.
ءسوي دەگەن انار ۆالييەۆ: «اتىشۋلى سولوۆيەۆتىڭ ءوزى ءازىربايجانعا قارسى كەلۋگە قايمىعادى. قاراباق ماسەلەسىن تالقىلاعان كرەملدىڭ قولشوقپارلارىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت باسىپ تاستادىق»، – دەيدى.
«تۇنەۋكۇنى رەسەيدىڭ «ريا-نوۆوستي» اگەنتتىگى وسى تاقىرىپتى قايتا قوپسىتىپ، تاۋلى قاراباقتى ەريەۆانعا قايتارۋدى كوكسەيتىن الدەبىرەۋدىڭ سۇحباتىن جاريالادى. الگى ءازىربايجان تۋرالى اۋىر ءسوز ايتىپتى. سەپاراتيستەردى سايراتىپ قويعان «ريا-نوۆوستيگە» سول كۇنى سازايىن بەردىك. اگەنتتىكتىڭ ارەكەتى ارانداتۋ دەپ باعالانىپ، ءازىربايجان اۋماعىندا اقپارات تاراتۋى تولىقتاي بۇعاتتالدى»، – دەيدى ساراپشى.
...
ەستەرىڭىزدە بولسا، قاڭتار جانە اقپان وقيعاسىنا دەيىن ەكس-پرەزيدەنت نازاربايەۆ ءازىربايجاندى ەۋرازيالىق وداقتىڭ قاتارىنا وتۋگە ۇگىتتەگەن بولاتىن، باكۋدى ۇيىمنىڭ تولىققاندى مۇشەسى بولماسا دا، باقىلاۋشى رەتىندە اتسالىسۋعا شاقىرعان.
انار ۆالييەۆتىڭ ايتۋىنشا، نازاربايەۆتىڭ ۇسىنىسىن ماسكەۋ ءىلىپ اكەتىپ، ءازىربايجاننىڭ ۇيىم قاتارىنا ءوتۋىن تارازىعا تارتقان قىزۋ تالقىلاۋ جۇرگەن.
«ءبىز انتيرەسەيلىك ۇستانىمداعى ۇيىمداردىڭ قاتارىنا قوسىلمايمىز، سونىمەن قاتار «ورىس الەمىنىڭ» ءورىسىن كەڭەيتۋدى كوكسەيتىن كۇماندى قۇرىلىمداردان اۋاشا جۇرەمىز.
نازاربايەۆ تاقتان تايماي تۇرا، ءازىربايجاندى ەۋرازيالىق وداقتىڭ قاتارىنا كىرۋگە قولقالاعان. مۇشەلىككە ءوتۋ مۇمكىن بولماسا، باقىلاۋشى ستاتۋسىن بەرۋدى سۇراعان. الايدا ءپۋتيننىڭ شاپقىنشىلىعىنان كەيىن الگىندەي اڭگىمەلەر ساپ تىيىلدى.
قازىرگى ءازىربايجان ليدەرى مۇقىم الەم تەرىس اينالعان رەسەيدىڭ ساياسي قۇرالى – ەۋرازيالىق وداققا وتۋگە تالپىنسا، حالىق مۇنى ساتقىندىق دەپ باعالار ەدى. كوپكە ۇزاماي، نازاربايەۆتىڭ سوڭىنان ىلەسىپ، ورىنتاعىنان ايىرىلار ەدى.
باكۋ ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك ۇيىمىنان دا ىرگەسىن اۋلاق سالعاندى ءجون كورەدى. ارمەنيا بۇل قۇرىلىمداردىڭ بەلسەندى مۇشەسى. ەريەۆان مەن باكۋدىڭ ساياسي ۇستانىمى مۇلدە توقايلاسپايتىنى ايدان انىق.
ءازىربايجان قوعامى ەۋرازيالىق وداقتى ءولى تۋعان جوبا دەپ ەسەپتەيدى. بۇل وداققا كىرگەننەن وپا تاپپايمىز. ۇتارىمىزدان، ۇتىلارىمىز كوپ. مۇنى بيلىك تە، حالىق تا ءتۇسىنىپ وتىر. ءپۋتينسىز، ماسكەۋسىز بۇل ۇيىم ەرتەسىنە-اق جان تاپسىرادى.
ەۋرازيالىق وداق جاڭا عاسىرداعى رەسەي وتارشىلدىعىنىڭ سيمۆولى ىسپەتتەس ۇيىم. رەسەي اگرەسسياسى مەن ەكسپانسياسىنىڭ وزگەرگەن ءتۇرى. ءازىربايجان بۇل وداقتان بارىنشا اۋلاق جۇرگەن دۇرىس دەپ سانايدى»، – دەيدى ساراپشى.
...
ۆالييەۆتىڭ پايىمداۋىنشا، ەگەر تۇركيا قول ۇشىن سوزباعاندا ءازىربايجاننىڭ قاراباق قاقتىعىسىندا باسىم ءتۇسۋى نەعايبىل ەدى. انكارانىڭ اسكەري كومەگى اتاقونىستى باسقىنشىلاردان تولىق تازارتىپ، باكۋگە قايتارۋعا مۇمكىندىك بەرگەن.
ايگىلى بايراقتار، تۇرىك اسكەري ەليتاسىنىڭ مايدان دالاسىنداعى تاجىريبەسى، ۇرىس جۇرگىزۋدەگى ماشىعى، كاسىبيلىگى ءازىربايجاننىڭ جەڭىسىنە جول اشقان.
قاراباق قاقتىعىسىنان كەيىن ەكى ەل اراسىنداعى قالىپتاسقان قارىم-قاتىناستار جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلگەن.
كۇنى كەشەگە دەيىن رەسەيدىڭ اسكەري تەحنيكاسىن ساتىپ الىپ، سول ارقىلى ماسكەۋدىڭ كوڭىلىن اۋلاپ كەلگەن باكۋ قاراباق سوعىسىنان كەيىن ورىستىڭ قارۋ-جاراعىنان باس تارتقان.
«ورىستىڭ قارۋ-جاراعى تۇرىك تەحنولوگياسىنىڭ شاڭىنا دا ىلەسە المايدى. تۇرىكتىڭ اسكەري قولباسشىلارى ءازىربايجانعا كەلىپ، اسكەرىمىزدى جاۋىنگەرلىك ونەرگە باۋلۋدا. تۇركيا مەن ءازىربايجاننىڭ اسكەري وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارى ەشكىمدى تاڭعالدىرمايتىن، داعدىلى، قالىپتى دۇنيەگە اينالدى. رەسەيگە قارايلايتىن، جالتاقتايتىن جامان مىنەزدەن ارىلدىق! ناتو ەلدەرىمەن دە اسكەري جيىنداردى ۇزبەي وتكىزۋدەمىز.
ءازىربايجاندار مەن تۇرىكتەر ءبىر ەلدەن ءبىر ەلگە ءتولقۇجاتسىز-اق قاتىناي الادى»، – دەيدى ۆالييەۆ.
ساراپشىنىڭ توپشىلاۋىنشا، مۇنىڭ سوڭى تۇركيا مەن ءازىربايجاننىڭ اسكەري-ساياسي ءھام ەكونوميكالىق وداققا بىرىگۋىمەن اياقتالادى. بۇعان شامامەن 5-7 جىلدان كەيىن كۋا بولامىز.
ەكى ەل اراسىنداعى شەكارا جويىلىپ، ەۋرووداق ىسپەتتى ءبىرتۇتاس ايماق قۇرىلادى.
ەكى ەلدىڭ ەكونوميكاسى، ساياسي جۇيەسى، اسكەري سالاسى ءبىر قازاندا قايناپ، تۇركى وداعىن قۇرۋدىڭ العىشارتى ازىرلەنەدى.
...
تۇرىك پەن ءازىربايجان ءبىر وداققا بىرىگەر بولسا، ورتا ازياداعى باۋىرلاس ەلدەر قايتپەك؟ بالكىم، ولار دا وسى ۇيىمعا كىرۋگە قارەكەت قىلاتىن بولار؟..
«ءاربىر ءازىربايجاننىڭ جۇرەك تۇكپىرىندە ورتا ازياداعى تۇركى ەلدەرىن ءبىر وداققا بىرىكتىرۋ تۋرالى ۇلى مۇرات، اسىل ارمان بار. تۇركى وداعى – تۇركى وركەنيەتىنىڭ كەڭىستىگىن كەڭەيتىپ، «ورىس الەمىن» تەجەيتىن ايبىندى كۇش بولار ەدى.
الايدا، قازىرگى جاعدايعا شىنايى باعا بەرۋگە ءتيىسپىز. ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ دەرلىگى رەسەيدىڭ اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا وتىر. تۇركىمەنستان مەن وزبەكستان سەكىلدى مەملەكەتتەر بۇل وداققا وتۋگە قۇلىقتى ەمەستەي كورىنەدى. تاشكەنتتىڭ مۇنداي ۇيىم قۇرۋعا ىقىلاس تانىتقانىن ەستىگەن دە، كورگەن دە ەمەسپىز.
قازاقستان مەن قىرعىزستان كرەملدىڭ ۋىسىندا، ەۋرازيالىق وداقتىڭ تالاپ-شارتتارى اقوردا مەن بىشكەكتى شىرماپ تاستاعان.
انىعى، ءازىربايجاننان وزگە ەشبىر ەل بۇل وداقتى قۇرۋدا اقىرىنا دەيىن كۇرەسۋگە ءازىر ەمەس. مۇنى انكارا دا تۇسىنەدى. تۇرىكتەرگە شامالى ۋاقىت بەرۋ قاجەت. اسىعىستىق تانىتار بولساق، ماسكەۋ ورتا ازيادا الاساپىران ورناتادى»، – دەيدى ساراپشى.
ۋاقىت وتە كەلە تۇرىك بيلىگى رەسەيدى قوس وكپەدەن قىسىپ، ورتا ازيادان تىقسىرا باستايدى. الايدا ءدال ءقازىر تولىققاندى تۇركى وداعى تۋرالى اڭگىمە قوزعاۋعا تىم ەرتە دەپ پايىمدايدى ءازىربايجان ساياساتتانۋشىسى.
...
ساراپشىنىڭ ءسوزىن تۇيىندەر بولساق، باكۋ ماسكەۋدىڭ ىقپالىنان بىرتىندەپ قۇتىلۋدى كوزدەيدى. ساياسي، ەكونوميكالىق تۇرعىدا كرەملگە تەلمىرگەندى قالامايدى. ءالى كۇنگە دەيىن وتارشىل سانادان ارىلماعان رەسەيمەن الىستان ارالاسىپ، يمپەرلىك پيعىلدان ادا تۇركيامەن وداق قۇرۋدى ارماندايدى.
«تۇركيامەن اسكەري-ساياسي وداق قۇرارلىق دەڭگەيدە جەتسەك، ساياسات پەن ەكونوميكاداعى دەربەستىگىمىزدى ساقتار ەدىك، ۇلتتىق يدەنتىلىگىمىز بەن بولمىسىمىزدى بىرەۋ-مىرەۋ وتارلايدى دەگەن قاۋىپتەن دە ءبىرجولاتا ارىلار ەدىك»، – دەيدى ءازىربايجان ساراپشىسى.
ازىرلەگەن دۋمان بىقاي
