«رەسەي مەن اقش-تاعى وقيعالاردى قازاقستاندىقتار قالت جىبەرمەي قاداعالايدى...»، – دەيدى ول.
ونىڭ ايتۋىنشا، توقايەۆ ءقازىر ەكى كەمەنىڭ باسىن قاتار ۇستاۋعا تىرىسىپ ءجۇر. ءبىر سوزىندە ماسكەۋدى جاقتايتىنداي كورىنسە، ەندىگى ءبىر مالىمدەمەسىندە باتىستىڭ جولىمەن جۇرۋگە ۇندەۋدە.
«توقايەۆتىڭ سوڭعى مالىمدەمەسىن قۇلاق قويىپ تىڭداساڭىز قازاقستاننىڭ قاي تاراپقا جاقتاسارىن بىلمەي، ءارى-سارى كۇيدە جۇرگەنىن اڭعاراسىز. رەسەيدىڭ ءسوزىن سويلەي مە؟ الدە باتىستىڭ پوزيسياسىن ۇستانا ما؟ تۇسىنىكسىز.
ەل ىشىندەگى احۋال دا ەكىۇشتى. توقايەۆ ءبىر سوزىندە ەكونوميكاداعى مەملەكەتتىڭ ءرولىن السىرەتۋ تۋرالى ايتسا، ەندى بىردە مەمباعدارلامالاردى ترانسفورماسيالاۋعا ءوتىپ كەتەدى»، – دەيدى سۆويك.
ساياساتكەردىڭ پىكىرىنشە، مىنا دۇنيەنى ترانسۇلتتىق كورپوراسيالار بيلەپ-توستەپ وتىر. ەڭ ىقپالدى دەگەن ەلدەردىڭ ءوزى الگىندەي كومپانيالاردىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەي ورىندايدى.
سۆويك كاپيتاليستىك جۇيە وسە كەلە، دامي كەلە ترانسۇلتتىق كومپانيالار كەيپىنە ەنگەنىنە سەنىمدى. ال ولار ءوز كەزەگىندە الەمدى تەڭ ءبولىپ العان.
«ءبىر كەزدەگى يمپەريالار كۆازي-تاۋەلسىز كۆازي-مەملەكەتتەرگە اينالدى. بۇلاردىڭ توبە باسىندا امەريكا تۇر»، – دەگەن ساياساتكەر وسى ارقىلى الەمگە ءامىرىن جۇرگىزىپ وتىرعان اقش-تى اسا قاتتى جاقتىرمايتىنىن اشىق اڭعارتتى.
بۇل سايلاۋ، قاي سايلاۋ؟
امەريكاداعى سايلاۋ قازاقستانداعى سۆويكتى دە بەيجاي قالدىرماپتى. ترامپتى تاقتان تايدىرعان بايدەندى ايىپتايدى ساياساتكەر، وسى ارقىلى ءورىستىلدى اۋديتوريانىڭ قازىرگى كوڭىل-كۇيىنەن حابار بەرە كەتەدى.
«بايدەن باستاعان دەموكراتتار امەريكانى قايتادان ۇلى مەملەكەتكە اينالدىرا المايدى. ترانسۇلتتىق كومپانيالار اقش-تىڭ پرەزيدەنتىن ايتقانىنا كوندىرىپ، ايداۋىنا جۇرگىزەدى. ولار ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە كورپوراسيانىڭ باعىتى مەن باعدارى ماڭىزدى.
بۇلارعا كىم يەلىك ەتەدى؟ بۇلار كىمگە باسشىلىق جاسايدى؟ قازىرگى ەڭ وزەكتى ساۋال وسى»، – دەيدى ول.
ايتۋىنشا، ەۋرووداق الدەقاشان امەريكانىڭ قۇلىنا اينالعان. بۇل وزىندىك پىكىرى جوق، اركەزدە اقش-قا عانا ارقاسۇيەيتىن شالاجانسار ۇيىم.
«ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ساياساتى ترانسۇلتتىق كورپوراسيالاردىڭ سويىلىن سوعۋعا نەگىزدەلگەن. باتىستاعى ءبىرقاتار ەلدەر وسىنداي كورپوراسيالاردىڭ نەگىزىندە ۇلتتىق مۇددەسىنىڭ ۇگىت-ناسيحاتىن جاسايدى»، – دەيدى ول.
ساياساتكەر بۇل ارادا دا رەسەيگە ارنايى توقتالادى. ونىڭ ايتۋىنشا، اقش پەن باتىس ءوز اۋماعىندا پايدا بولعان ترانسۇلتتىق كومپانيالاردىڭ قاباعىنا قاراپ سويلەيدى.
«سىرتقى نارىقتاعى كومپانيالارىنا ءسوزىن وتكىزە الاتىن ءارى ولاردىڭ قىزمەتىنە ىقپال ەتەتىن مەملەكەتتەر رەتىندە جۇڭگو مەن رەسەي فەدەراسياسىن سەنىمدى تۇردە اتاي الامىز. بولدى. بار بولعانى وسى.
ال اقش-تىڭ الداعى تاعدىرى قالاي ءوربيتىنى سىزگە دە، بىزگە دە بەلگىسىز. تۇماندى. تۇيتكىلدى.
ەۋرووداق؟ باتىستىڭ ءوز پىكىرى جوق. ولار الدەقاشان باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان. ال سىرتقى نارىقتا ءوز سۋبەكتىلەرى جوق ەلدەردى شىنايى تاۋەلسىز دەپ ايتا المايمىز. سەبەبى بۇلاردا ۇلكەن ويىننىڭ ءبىر بولشەگى ىسپەتتەس. كەي كەزدەرى سۋبەكتى عانا ەمەس، وبەكتىگە اينالىپ كەتەدى»، – دەيدى ول.
ناۆالنىي؟
ءيا، ناۆالنىي. سۆويكتىڭ اتاپ وتكەنىندەي، رەسەي وپپوزيسيونەرى ليبەرال دا، دەموكرات تا ەمەس. ولارمەن ون قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى.
«ناۆالنىي باتىستىڭ (نەمەسە جاھاندانۋ جاقتاستارىنىڭ) رەسەيدەگى جوباسى ما؟ وسى سۇراققا جاۋاپ ىزدەگەن جۇرت كوپ.
ءيا، بەيجىڭگە كەلگەندە ماسەلەنىڭ باسى اشىق. جۇڭگو «ءالي بابا» مەن «Huaweiء-دىڭ» توبەسىنەن ءتونىپ تۇر. بەيجىڭ بۇلاردى ۋىسىنان شىعارمايدى ءارى ساياسي قۇرال رەتىندە پايدالانۋدان تايىنبايدى.
مۇنى جاقسى بىلەتىن باتىس قىتايدى الەمدىك ساياسي ساحناداعى نەگىزگى وپپونەنتى رەتىندە باعالايدى. جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ اقش-تى باسىپ وزىپ، الەمدە العاشقى ورىنعا شىعۋىنان قاۋىپتەنەدى»، – دەيدى سۆويك.
ءسوي دەگەن ساياساتكەر جاھاندانۋ جاقتاستارىنىڭ رەسەيگە كەلگەندە دە دايىن جوسپارى بارىنا سەنىمدى. ولار بۇل جوسپاردى الەكسەي ناۆالنىيدىڭ كومەگىمەن جۇزەگە اسىرۋدى كوزدەيدى ەكەن. ناۆالنىي ولار ءۇشىن قۇرال. ساياسي قۇرال عانا.
«نەگىزىندە ناۆالنىيدى ليبەرال دەيتىندەر قاتتى قاتەلەسەدى. ول ەشقاشان ليبەرال بولماعانىن، كەرىسىنشە ءبىر توپ ورىس ۇلتشىلدارىنىڭ جىل سايىنعى پارادى «رۋسسكيي مارشتىڭ» ەكس-مۇشەسى ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
ناۆالنىي باتىس قۇندىلىقتارى ءۇشىن كۇرەسىپ جۇرگەن جوق، ورىس حالقى لايىقتى، ورىس حالقىنا «تيەسىلى» شىندىق پەن ادىلەت ىزدەپ ءجۇر. حالىقتىڭ ەسەبىنەن كۇن كورەتىن اكىمشىل-امىرشىل جۇيەنى اشكەرەلەۋ ونىڭ ەڭ باستى مۇراتى.
ناۆالنىي بۇگىنگى زاماننىڭ «ستەپان ءرازينى». رازين مەن ناۆالنىيدىڭ لوزۋنگتارى بىر-بىرىنەن اينىمايدى. تەك بۇگىنگى جاعدايدا الاڭعا قولىنا سمارتفون ۇستاعان بۋىن شىعۋدا.
پوليتتەحنولوگيالىق تۇرعىدان بارلىعى ساۋاتتى جاسالعان. رەسەي بيلىگى شىنىمەن دە، جەمقورلىققا بوككەن، حالقى قايىرشى، ۇنەمى دەپرەسسيادا ءومىر سۇرەدى. ناۆالنىي مۇنىڭ ءبارى كاپيتالىن باتىسقا تاسىعان كرەملدىڭ قۇرامىنداعى باتىسشىل-ليبەرالدى شەنەۋنىكتەردىڭ تويىمسىزدىعى مەن ساۋاتسىز ساياساتى كەسىرىنەن ورىن العانىن جاقسى بىلەدى»، – دەيدى سۆويك مىرزا.
ونىڭ پىكىرىنشە، پۋتين زۇلىم پاتشانىڭ ءرولىن سومداۋدى قابىل العان. ول بۇدان بىلاي بۇل وبرازدان قاشپايتىن بولادى.
«حودوركوۆسكيي قامالدى، پۋتين شەشەنستاننىڭ «شارۋاسىن شەشتى»، ماسكەۋ قىرىمدى قول استىنا قاراتتى. پۋتين ءوزى زۇلىمدىق يمپەرياسىنىڭ ءامىرشىسى ەكەنىن ءقازىر ەشكىمنەن جاسىرمايدى.
باتىستىڭ ءازىر ناۆالنىيدان وزگە ارقالانار ادامى جوق. سودان دا بولار، «بەرليندىك پاسيەنتكە» كەنەشە جابىسىپ العانى. ۋلاۋمەن بايلانىستى وقيعانى وي ەلەگىنەن وتكىزسەڭىز، ودان كەيىن ەلدەن كەتۋ مەن ەلگە ورالۋ بار، قاماۋعا الىنعانى جانە ارتىنشا ءزاۋلىم ساراي تۋرالى ءفيلمنىڭ جارىق كورگەنى: كرەملدىڭ ءوز ىشىندە بۇرىنعى وكپە-رەنىشتى ۇمىتىپ باتىسپەن تاتۋلاسقىسى كەلەتىن توپتاردىڭ بار ەكەنىن ايعاقتايدى»، –دەيدى ول.
تۇسىنىكسىز تۇجىرىم
سۆويكتىڭ پايىمداۋىنشا، قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ تولىققاندى قالىپتاسۋىنا قازاق ۇلتشىلدارى كەدەرگى كەلتىرۋدە ەكەن. «سوندا قالاي بولعانى؟» دەيمىز ءبىز؟ ۇلتشىلدار ۇلتتىڭ يممۋنيتەتى ەمەس پە ەدى؟
سويتسەك سۆويك مىرزا قازاق ۇلتشىلدىعى مەن قازاق مەملەكەتتىلىگىن بولە-جارا قاراستىرادى ەكەن. ۇلتشىلداردىڭ قازاق مەملەكەتىن قۇرۋعا اتسالىسقانىن مۇلدە قالامايدى. ايتكەنمەن وسى تاراپتاعى كەيبىر پىكىرى كوڭىلگە قونىمدى كورىندى.
«مىنا زاماندا ۇلتتىق مەملەكەتتى قالىپتاستىرۋ ءوز اۋماعىندا سىرتقى كۇشتەردىڭ ءجون سىلتەۋىنە باعىنبايتىن دەربەس ساياسات ۇستانۋدى بىلدىرەدى.
سىرتقى ساياساتتا ۇلتتىق مۇددەنى ءبىرىنشى كەزەكتى ەسكەرۋ دە شىنايى ەگەمەندىكتىڭ بەلگىسى. تولىققاندى، تولىسقان ۇلت مەملەكەتتىلىكتىڭ وسىنداي اۋقىمداعى دەڭگەيىن قامتي ءبىلۋى كەرەك.
ءبىزدىڭ قازاقستاندا ۇكىمەت پەن پارلامەنت ەلدىڭ مۇناي-گاز سالاسى مەن تاۋ-كەن ءوندىرىسىن يەمدەنىپ العان شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ اۋزىنا ءالى كۇنگە دەيىن قاقپاق قويا الماي وتىر. سىرتقى نارىقتا ماقتان تۇتار سۋبەكتىمىز دە جوقتىڭ قاسى.
مەملەكەت قاراماعىنداعى، مەملەكەتتىڭ اسىراۋىنداعى كومپانيالاردىڭ بىردە-بىرى سىرتقى نارىققا شىعىپ، شىنايى باسەكەگە تۇسكەن ەمەس.
«قازمۇنايگاز-دىڭ» ءىلىپ الارلىق كەن ورىندارى جوق، «قازاتومپروم» وندىرىلگەن شيكى ۋراننىڭ تەڭ جارتىسىن شەتەلدىك كومپانيالارمەن بولىسەدى. كەيبىرەۋ تامسانىپ ايتاتىن سۋپەرحولدينگ «سامۇرىق-قازىنا» قورى ىشكى نارىقتا عانا ويقاستاعان بولادى.
ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ دا قۇنى جوق. تەڭگەنىڭ ەكسپورتتىق-يمپورتتىق الىس-بەرىستەگى ۇلەسى 1-3 پروسەنتتىڭ توڭىرەگىندە عانا.
ساياساتتا اتقارۋشى جانە وكىلەتتى ورگانداردا ەۋرووداق پەن قىتايدىڭ بىردە- ءبىر وكىلى جوق. ال نەگىزىندە، بۇلار ءبىزدىڭ ەڭ نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەسىمىز ەمەس پە؟
قازاقستان ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ساياسي قىرى ءسوز بولا قالسا، باسىن الا قاشادى»، –دەيدى ساراپشى.
ءورىستىلدى اۋديتوريا ەۋرازيالىق ينتەگراسيانىڭ تەرەڭدەي تۇسكەنىن قالاي ما؟
سۆويكتىڭ سوزىنەن سوڭى اڭعارعانداي بولدىق.
ونىڭ سوزىنشە، قازاق ۇلتىنىڭ وكىلدەرىنەن تۇراتىن قازاق مەملەكەتتىلىگى ەۋرازيالىق ينتەگراسيانى اتتاپ كەتە المايدى. وسىعان دەيىن ايقىندالعان قۇزىرەتتەن بولەك، ورتاق وداقتىق شارتتارعا جەر قويناۋىندا قازبا بايلىقتى يگەرۋ ەرەجەسى دەگەن تالاپ ەنگىزىلۋى قاجەت دەيدى ول.
سۆويكتىڭ پىكىرىنشە، قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ شەڭبەرى تار. ەتنيكالىق ەرەكشەلىككە عانا نەگىزدەلگەن.
ال اقش پەن باتىسقا الەم جۇرتىنىڭ ساناسىنا تىقپالاپ ۇلگەرگەن جاھاندانۋ پروسەسىن جەدەلدەتۋ ءۇشىن گوموگەندەنگەن ورتانىڭ قالىپتاسقانى ماڭىزدى. بىلايشا ايتقاندا، ەركەك تە ەمەس، ايەل دە ەمەس، وسى ەكەۋىنىڭ ورتاسىندا تۇراتىن، ءبىر ەمەس، بەس-التى گەندەرلىك ەرەكشەلىگى بار اۋديتوريا.
«ءدال قازىرگى ەۋروپانىڭ ۇلتتىق قۇرامى ەميگرانتتىق ميكستان تۇرادى.
ءبىر مەملەكەتتە ءتىلى بولەك، ءدىنى بولەك، مادەنيەتى بولەك بىرنەشە ەتنوس قويان-قولتىق ارالاسىپ تۇرسا، مۇنداي مەملەكەتكە ىقپال ەتۋ دە وڭاي»، – دەيدى سۆويك ىلگەرىدەگى ءوز سوزىنە ءوزى قارسى شىعىپ.
ونىڭ اتاپ وتكەنىندەي، قازاق مەملەكەتىندە قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ سانى جەتىپ ارتىلادى. ال شىنايى مەملەكەتشىل تۇلعالار تاپشى ەكەن.
«قازاق مەملەكەتىنىڭ قازىرگى جاعدايىنا كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى تولمايدى. پاتريوتتىق ۇستانىمداعى قاۋىم بيلىكتىڭ يت تەرىسىن باسىنا قاپتاپ، جۇيەنىڭ 30 جىلدا جىبەرگەن قيساپسىز كەمشىلىگىن بەتىنە باسۋدا.
ال بيلىكتەگىلەردىڭ بەتىن تىلسەڭ قان شىقپايدى. جىل سايىن جاڭا رەفورما جاريالاپ جاتقانى. ەسكىلەرى ءۇشىن ەشكىم ەسەپ بەرمەيدى. ەسكى جوبانىڭ قالاي ورىندالعانىنا ەشكىم باس قاتىرمايدى. جاڭا جاقسى، ەسكى جامان.
ءيا، بيلىك تە، وسى بيلىكتى سىنايتىن بەلسەندىلەر دە «ەڭ باستى قۇندىلىق – مەملەكەتتىلىك» دەگەن ۇستانىمعا كەلگەندە ءبىراۋىزدى. الايدا جوعارىداعى ات توبەلىندەي توپ بۇل تۇسىنىكتى ءوز قولايىنا قاراي يكەمدەپ العانى، مەملەكەتشىلدىكتىڭ اتىن جامىلىپ نەبىر جىمىسقى، قۇيتىرقى ارەكەتكە باراتىنى ەشكىمنىڭ قاپەرىنە كىرىپ-شىقپايدى.
ءيا، ءبىزدىڭ ەلدە تاۋەلسىزدىكتى ەڭ باستى قۇندىلىق دەپ قابىلدايتىن، وسى ءبىر ۇعىمدى قاسىق قانى قالعانشا قورعاۋعا ءازىرمىز دەپ اتويلاپ تۇرعان پاتريوتتىق باعىتتاعى پارتيالار مەن قوزعالىستار كوپ-اق. دەموكراتيالىق پرينسيپتەردى جالاۋ ەتكەن ۇيىمدار دا جەتىپ-ارتىلادى.
الايدا سىزدەر بىرنارسەنى ۇمىتتىڭىزدار! ەۋرازيالىق ينتەگراسيا ۋاقىت وتكەن سايىن كۇش الىپ كەلەدى. بۇل ينتەگراسيا قازاقستاندى تىرپ ەتكىزبەسىن ءتۇسىنۋ كەرەك. جىل وتكەن سايىن ەۋرازيالىق وداقتىڭ سان ءتۇرلى سالاداعى بەلسەندىلىگى بايقالىپ وتىر. ۋاقىت وتە كەلە ەۋرازيالىق ينتەگراسيا دەپ اتالاتىن تاعى ءبىر ساياسي باعىت پايدا بولادى»، – دەيدى ساياساتكەر.
سۆويكتىڭ ايتۋىنشا، ازىرگە ءبىزدىڭ ەلدە وسى ۇستانىمدى جالاۋ ەتكەن قانداي دا ءبىر ساياسي كۇش نە بيلىكتە، نە قوعامدا جوق. دەگەنمەن ول ۋاقىت وتە كەلە قازاقستاندا ەۋرازيالىق پارتيا پايدا بولارىنا ءشۇباسىز سەنەدى.
«سول كەزدە اتا زاڭدا قازاقستانداعى وزگە ۇلتتاردان الابوتەن تۇرعان قازاق حالقى قايتەر ەكەن؟
اشىعىن ايتقاندا، ءبىزدىڭ ەل ەۋرازيالىق وداققا باسىبايلى بايلاندى. ەلدىڭ بولاشاعى وسى وداقپەن بايلانىستى ەكەنىن ساياسي ەليتانىڭ الدەقاشان كوزى جەتكەن.
قازاق ۇلتشىلدارى؟ نەگىزىندە، قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەت بولىپ قالىپتاسۋىنا ءدال وسىلار كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر»، – دەيدى سۆويك مىرزا.
ازىرلەگەن روللان مۇحامەتقالي
