شىمكەنتە يپپودرومعا قاتىستى داۋ ءورشىپ تۇر. يپپودروم ورنىنا جاڭا ءتۇرعىن-ۇي كەشەنى تۇسكەنىن ءبىر جاق ءتۇرلى ارگۋمەنتتەردى العا تارتا وتىرىپ قولداسا، ەكىنشى جاق ءوز دالەلىمەن قارسى ءۋاج ايتادى. يپپودرومعا قاتىستى وزەكتى سۇراقتاردى جيناقتاپ، شىمكەنت قالاسى اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى شىڭعىس مۇقانعا قويدىق.

ايتەنوۆتى "ساۋداگەر" دەۋ ەشقانداي قيسىنعا كەلمەيدى 

– ايتەنوۆتى جۇرت «تورگاچ» دەپ سىناپ ءجۇر. نەگە يپپودرومدى ساتىپ جىبەردى؟

– يپپودرومدى ەشكىم ساتقان جوق. ماسەلە مىنادا. باسىندا جۇرگەن سوڭ ايتايىن. BI group اكىمگە بىرنەشە جەرگە ءۇي سالام دەپ كەلدى. سونىڭ ىشىندە يپپودرومنىڭ جەرى دە بار. سوسىن اكىم: «وسىدان ەكى جىل بۇرىن قالالىق ءماسليحات يپپودرومدى قالانىڭ سىرتىنا كوشىرۋ تۋرالى شەشىم شىعارعان. سول يپپودرومدى تەگىن سالىپ بەرەسىڭدەر»، – دەدى.

جاڭا يپپودرومعا 2 ملرد تەڭگەنىڭ ۇستىندە اقشا كەرەك. ولار ويلانايىق دەپ كەتتى. ءبىر اينالىپ قايتىپ كەلدى. «جاقسى، سالىپ بەرەمىز» دەدى. اكىم: «ءۇي سالعان جەرگە مەكتەپ پەن ەمحانا كەرەك. BI group وعان دا كەلىستى. سوسىن اكىم: «تەك ءۇي سالىپ قويمايسىزدار، بۇل جەر قالادا وزىندىك ورنى بار اۋماققا اينالۋى ءتيىس. ارعى جاعى شىمسيتيگە جالعاسىپ كەتەتىن پرومەناد، بەرگى جاعى دەندروپارككە دەيىن وتەتىن جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان ۆەلوكوپىر سالاسىزدار»، – دەدى.

«پرومەناد» – استاناداعى اقوردا مەن حان-شاتىردىڭ اراسىنداعى ۇلكەن اللەيا. بىرنەشە جەردە فونتاندارى بار. رەكرەاسيالىق زونا. وعان دا كەلىستى. ادەتتە قالانىڭ بيۋدجەتىنەن، ياعني ءبىزدىڭ، سالىقتولەۋشىلەردىڭ قالتاسىنان شىعاتىن شىعىندى BI group ءوزى موينىنا الىپ تۇرعان سوڭ، يپپودرومنىڭ 36 گەكتار جەرىن تەگىن بەرىپ جىبەرۋگە بولاتىن ەدى.

كوپتەگەن وبلىستار ينۆەستور كەلسە، جەرى مەن ينفراقۇرىلىمىن ونسىز دا تەگىن بەرىپ جاتىر. جوق، اكىم ونى دا 3،5 ملرد تەڭگەگە ساتىپ الاسىڭدار دەپ تالاپ قويدى. بۇل قارجى مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە تۇسەدى.

كومپانيانىڭ وڭتۇستىك بويىنشا ديۆيزيونىن اشتىرىپ، 10 ملرد تەڭگەدەن استام سالىعىن دا شىمكەنتتىڭ بيۋدجەتىنە تۇسىرەتىن بولدى. ول سالىقتان اكىمدىك مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەرگە ايلىق بەرەدى، باسقا دا الەۋمەتتىك ماسەلەنى شەشەدى. وسىنداي ايلارعا سوزىلعان، ءبىراق مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنە شەشىلگەن كەلىسسوزدەن كەيىن «ساۋداگەر» دەۋ ەشقانداي قيسىنعا كەلمەيدى. اكىم ينۆەستورمەن ساۋدالاسقان بولار، ءبىراق ءوز مۇددەسى ءۇشىن ەمەس، مەملەكەتتىڭ مۇددەسى ءۇشىن ساۋدالاستى.

– بۇل جەر پاركتىڭ جەرى عوي. ونسىز دا قالادا اعاش ازايىپ بارا جاتىر...

– بىرىنشىدەن، بۇل پاركتىڭ جەرى ەمەس. رەكرەاسيالىق ايماق – پارك ايماعى ەمەس. رەكرەاسيالىق ايماق دەگەنىمىز، دەمالىس ايماعى، ياعني بالالاردىڭ ويىن الاڭىن سالساڭ دا، ۆەلوسيپەدپەن جۇرەتىن جولاق سالساڭ دا، ول رەكرەاسيالىق ايماق بولىپ ەسەپتەلەدى. ول جەردە ەشقانداي اعاشتىڭ باسىنان جاپىراق تۇسپەيدى. سۋرەتتە كورىپ تۇرعانداي بايدىبەك بابانىڭ ەسكەرتكىشى تۇرعان قىردان بەرى قۇلايتىن جاسىل-جەبەك قاز قالپىندا قالادى. شاڭى شىعىپ، ونشاقتى جىل قارالماي قالعان، جىلدار بويى جارىس وتپەگەن يپپودرومنىڭ ورتاسى مەن جارتىلاي قيراعان اتقورالاردىڭ ورنىنا سالىنادى.

اكىمدى تابيعاتتىڭ قاس جاۋى ەتىپ كورسەتەتىن ادامداردى تۇسىنبەي وتىرمىن. شىمكەنتتە 6 ملن اعاش بار. ءار شىمكەنتتىككە 6 اعاشتان كەلەدى. ال الماتىدا ءار ادامعا 13 اعاشتان كەلەدى. وسىعان بايلانىستى مۇرات دۇيسەنبەك ۇلى 2025 جىلعا دەيىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن 5،5 ميلليون اعاش ەگىپ، جاسىل بەلدەۋ جاساۋ جوسپارىن بەكىتتى. ەندى پايدالانىلماي جاتقان جەكەدەگى جەرلەردى مەملەكەتكە قايتارىپ، جاسىل-جەلەك ەگىلەدى. مىڭداعان گەكتارعا! جاس-جەلەك قورى ەكى ەسەگە جۋىق ارتپاق. جاسىل بەلدەۋ – بۇل نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ جاسىل بەلدەۋى سياقتى مىڭداعان گەكتار جاسىل-جەلەك.

ءبىر نارسەنى ءتۇسىنۋ كەرەك. التى مىڭ اعاشتى بەس كۇندە ەگىپ تاستاۋعا بولادى. ول قيىن ەمەس. ال التى مىڭ پاتەردى سالۋعا جىلدار قاجەت. يپپودرومنىڭ ورنىنا پارك سالسىن، دەمالىس ايماققا اينالدىرسىن دەپ جاتىر.

سول جاعىندا 107 گەكتار دەندروپارك، ورتاسىندا 29 گەكتار زووباق (ول دا پارك ىسپەتتى)، وڭ جاعىندا 76 گەكتار «قازىنا» ساياباعى بار. ول جەرگە تاعى 30 گەكتارعا اعاش ەككەنمەن ەشنارسە وزگەرمەيدى. بىلايىنشا ايتقاندا، ءۇش پارك قاتار تۇرعان جەرگە قىستىرىپ ءتورتىنشى پاركتى سالعاندا نە وزگەرەدى؟ سول پاركتەرگە كۇندەلىكتى جاياۋ كەلەتىندەي تۇرعىن ۇيلەر بولماسا، ول پاركتەرگە كىم بارادى؟

– بۇل اسانباي اسقاروۆتان قالعان مۇراعا قول سۇعۋ ەمەس پە؟ 

– بۇل جەردە اكىمدىكتى اسقاروۆتىڭ مۇراسىنا قارسى ەتىپ سۋرەتتەۋ – ابەستىك. ەگەر اكىمدىك قارسى بولسا، ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسىن شىعارىپ، دەندروپارككە اسانباي اسقاروۆتىڭ اتىنا الىپ بەرەر مە ەدى؟ يپپودرومنىڭ ءدال قازىرگى كۇيى اسانباي اتامىزدىڭ ءارۋاعىن رازى قىلا قويماس. قالا اكىمى قايتا سول كىسىنىڭ سالعان يپپودرومىن ودان ءارى جاڭعىرتىپ، بيىك جاقسى جەرگە كوشىرىپ جاتىر. ءتىپتى ەسكى يپپودرومنىڭ تاسىن پايدالانىپ، ەلەمەنتتەرىن الۋعا بولادى. جاڭا يپپودرومنىڭ قابىرعاسىنا «شىمكەنت يپپودرومى 1979 جىلى اسانباي اسقاروۆتىڭ باستاماسىمەن سالىنىپ، 2021 جىلى بوزارىققا قايتا جاڭعىرا كوشىرىلدى» دەپ جازىلادى.

«شىمكەنتتىڭ بولاشاعى ينۆەستيسياعا بايلانىستى»

شىمكەنتكە ينۆەستيسيا كەلسە، ول جانە عيمارات بولىپ قالسا، ونى ەشكىم الىپ كەتپەيدى

– اكىمدىك حالىقپەن ساناسپايدى دەپ جاتىر. نەگە؟

– ەگەر اكىمدىك حالىقپەن ساناسپاسا، قوعامدىق تىڭداۋ وتكىزبەس ەدى. قالا جەرىن كوممەرسيالىق قۇرىلىسقا بەرەيىن دەپ جاتقان العاشقى اكىم ايتەنوۆ ەمەس. بيزنەسكە بۇعان دەيىن دە بەرىلەدى، بۇدان كەيىن دە بەرىلەدى. قاي ۋاقىتتا قوعامدىق تىڭداۋ ءوتىپ ەدى؟ ارينە، اكىمنىڭ باستى مىندەتى – بيۋدجەت قارجىسىن ۇلعايتۋ جانە تۇرعىنداردى جۇمىسپەن قامتۋ. ول ءۇشىن ينۆەستيسيا كەرەك. پرەزيدەنتىمىزدىڭ ءوزى ينۆەستور تارتىڭدار دەپ تاپسىرىپ وتىر. اكىمدىككە ينۆەستورلار قانشا كەرەك بولعانىمەن، اكىمدىك حالىقتىڭ سوزىنە قۇلاق اسادى. تالاي تالقىلانىپ، ءيىنى قانىپ، 19 اقپاندا حالىق الدىندا ورتاق شەشىم قابىلدانادى.

– ينۆەستيسيا اكەلدى دەيسىزدەر. BI group سالعان ءۇيىن ساتىپ، شاش ەتەكتەن پايدا تاپپاي ما؟

– كەڭەس كەزىندە باسشى بولعان ءبىر اعامىز: «ولار ۇيلەرىن قىمباتقا ساتادى» دەپ ايتادى. ءۇيدى ساتادى ەكەن دەپ ەشنارسە سالماي وتىرامىز با؟ ەكونوميكا باكالاۆرى رەتىندە ايتار بولسام، ينۆەستيسيانى، بەينەلەپ ايتسام، سۋعا تەڭەر ەدىم. قايدا قۇيىلسا، سول جەرگە ءشوپ شىعادى، تال وسەدى. سول سياقتى شىمكەنتكە ينۆەستيسيا كەلسە، ول جانە عيمارات بولىپ قالسا، ونى ەشكىم الىپ كەتپەيدى. وسى جەردە قالادى.

كەزىندە استانانىڭ قۇرىلىسىنا دا قارجى سالىندى. قارسى شىققاندار دا بولدى. ءبىراق ءقازىر استانا سالعان قارجىسىن ەسەلەپ قايتارىپ جاتىر. سۋ قۇيساڭ اعاش وسەدى، بىرنەشە جىلدان سوڭ جەمىسىن بەرەدى. قالادا سالىناتىن قۇرىلىس تا سولاي. 

ءقازىر ەشكىم تەگىن ءۇي سالىپ بەرمەيدى. بىزدە 40 مىڭ ادام باسپانا كەزەگىندە تۇر. ونى ءبىز بيۋدجەتتەن، ياعني ءسىز بەن ءبىزدىڭ سالىعىمىزدىڭ ەسەبىنەن سالىپ جاتىرمىز. ءبىراق كەزەگى كەلگەندەرگە تۇرۋعا بەرسەك تە، ءۇي ولاردىڭ اتىنا وتپەيدى، مەملەكەتتىڭ ەسەبىندە بولادى. كەزەككە تۇرىپ ءۇي العان ادام ساتىپ العىسى كەلسە، سوعان كەتكەن شىعىندى مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە وتەيدى. جالپى، مەملەكەتتىڭ ەسەبىنەن ءۇي سالۋ قيىن ەمەس. بيۋدجەتتە اقشا بولسا، سالا بەر. ەڭ قيىنى – كوممەرسيالىق تۇرعىن ءۇي سالۋ. سەبەبى جەكە كومپانيا ءوز اقشاسىنا سالادى، ءوزى ساتادى، بارلىق تاۋەكەلدى ءوز موينىنا الادى.

سوندىقتان كوممەرسيالىق تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن قولداۋىمىز كەرەك. ءقازىر نۇر-سۇلتاندا قۇرىلىستىڭ 80% – كوممەرسيالىق تۇرعىن ءۇي. ال شىمكەنتتە تەك 25% كوممەرسيالىق تۇرعىن ءۇي، قالعانىن اكىمدىك بيۋدجەت ەسەبىنەن سالىپ جاتىر. باسەكەلەستىك ۇلعايعان سايىن قۇرىلىس نارىعى داميدى.  بۇل جەردە تەك ينۆەستيسيا عانا ماڭىزدى ەمەس، BI group، Bazis، Highvill سياقتى كومپانيالار قۇرىلىس مادەنيەتىن اكەلەدى.

وتكەندە شىمكەنتتىڭ ءبىر قۇرىلىس كومپانياسى سىرتىن قورشاماي، ءۇي سالار ورىننىڭ كوتلاۆانىن قازا باستاۋى ۇلكەن شۋ بولدى. كورشىلەردىڭ ءۋاجى دۇرىس. بالالار ويناپ ءجۇرىپ ءتۇسىپ كەتۋى مۇمكىن. وعان ۇلكەن ايپپۇل تولەتتىك. اتى اتالعان ۇلگىلى كومپانيالار ويتپەيدى. ءتىپتى قۇرىلىس الاڭىنا كىرىپ-شىققان جۇك كولىكتەرىنىڭ دوڭگەلەگىن جۋادى، بالشىق-بالشىق بولىپ، قالانىڭ كوشەلەرىن بىلعامايدى. بىردەي فورما كيىپ، كاسكا تاعىپ ءجۇرۋ، ەكىنشى قاباتتان جوعارى شىقسا، مىندەتتى تۇردە ارقان بايلاپ ءجۇرۋ – مۇنىڭ بارلىعى قۇرىلىس مادەنيەتى، قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسى.

وسىنداي جوعارى قۇرىلىس ستاندارتتارىن كورىپ ءجۇرىپ ءبىزدىڭ جاس قۇرىلىسشىلار دا ۇيرەنەدى. ودان بولەك، ەگەر بۇل جوبا جۇزەگە اسا قالسا، 2 ملن تەكشە مەتر مونوليت، 250 مىڭ تەكشە مەتر كىرپىش، 1،7 ملن شارشى مەتر ينەرتتى ماتەريالدار، 750 مىڭ تەكشەمەتر ورنەكتاس، 320 مىڭ توننا تەمىر بۇيىمدارى، 460 مىڭ شارشى مەتر تەرەزە، 3 ملن شارشى مەتر ىشكى جۇمىستارعا قاجەت ماتەريالدار، 800 مىڭ شارشى مەتر فاساد.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا شىمكەنتتىڭ قۇرىلىس ماتەريالدار يندۋسترياسىنا بىرنەشە جىل ازىق بولاتىن تاپسىرىس تۇسەدى جانە بۇل سالا دا دامىپ كەتەدى.

ءبىزدىڭ قالا كوپتەن بەرى سۋ كورمەگەن ب ا ق سياقتى

– ول ۇيلەر بيزنەس كلاسس، تەك بايلار ساتىپ الادى ەمەس پە؟

– شىمكەنتتە تەك الەۋمەتتىك توپتار تۇرادى دەپ كىم ايتتى. BI group اكىمدىكتىڭ جانىنان Tamerlan دەگەن تۇرعىن ءۇي كەشەنىن سالعان، بىرنەشە كۇندە ساتىلىپ كەتكەن. ەگەر سۇراعىڭىزعا قاراي جىكتەيتىن بولساق، ميلليون حالقى بار قالادا باي دا، كەدەي دە بار، الەۋمەتتىك توپتارعا مەملەكەت ونسىز دا جىلدا ءۇي سالىپ جاتىر. ءبىراق باعاسى شەكتەۋلى الەۋمەتتىك ۇيلەرمەن قالا سالا المايمىز. قالانىڭ كوركىن اشاتىن ەڭسەلى ءزاۋلىم ۇيلەر. بۇل – ءبىر.

ەكىنشىدەن، تۇرعىن ءۇي – بۇل باسپانا عانا ەمەس، ينۆەستيسيالىق قۇرال، بىلايشا ايتساق، مۇلىك. قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە شىمكەنتتىڭ قىز-جىگىتتەرى جۇمىس ىستەپ ءجۇر.

ولار تاپقان اقشاسىن نۇر-سۇلتان مەن الماتىدان پاتەر ساتىپ الىپ، قارجىسىن سول قالالارعا سالىپ جاتىر. ەگەر شىمكەنتتە سونداي ينۆەستيسيالىق قۇرال بولا الاتىنداي جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعى قالىپتاسسا، سولار قارجىسىن شىمكەنتكە سالادى.

شىنى كەرەك، تۇرعىن ءۇي سالۋدا شىمكەنت ارتتا قالدى، رەسپۋبليكالىق قالا بولعانىمەن. ءدال وسىنداي ميلليوننيكتەر – نۇر-سۇلتان مەن الماتىدا جىلىنا 3 ملن شارشى مەتر ءۇي سالىنادى. ءتىپتى حالقى 200 مىڭ ادامعا جەتپەيتىن اقتاۋدىڭ ءوزى جىلىنا ءبىر ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالادى. ال ميلليون حالىق تۇراتىن شىمكەنتتە قانشا شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىنادى دەپ ويلايسىز؟ جارتى ميلليون شارشى مەتر. جارتى-اق ميلليون! بۇل باياۋ قارقىنمەن قالا دامۋىن تەجەپ تاستايمىز.

ءبىزدىڭ قالا كوپتەن بەرى سۋ كورمەگەن ب ا ق سياقتى. جاپىراعى سارعايىپ، ساباقتارى سولىپ جاتقان. بۇل باققا سۋ كەرەك، ياعني ينۆەستيسيا كەرەك. BI group سياقتى بىرنەشە كومپانيا 100 ميللياردتاپ ينۆەستيسيا سالسا، قالا نۇر-سۇلتان سياقتى كوزدىڭ جاۋىن الار ءزاۋلىم ۇيلەرگە تولىپ، ەڭسەسىن تىكتەپ الار ەدى.

دەرەككوز: Oinet.kz