كەزدەسۋ تاڭەرتەڭ 9:30 شاماسىندا، الدىمەن، ءمينيستردىڭ كومەكشىسىمەن، سودان سوڭ ورتا ءبىلىم دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى جاڭىل الپامىسقىزىمەن كەزدەستىك. سوڭعى ءبىر جارىم ساعات ۋاقىت مينيسترمەن اشىق ديالوگ بولدى. مەنىڭ نە ايتقانىمدى ەمەس، الدىمەن ءمينيستردىڭ نە ايتقانىن بايانداي كەتەيىن.

سونىمەن، نە تالقىلادىق، قانداي قورىتىندىعا كەلدىك، سوعان توقتالايىن.

ءۇش تۇعىرلى ءتىل ماسەلەسى

باستاۋىش سىنىپتاردان باستاپ، ءۇش ءتىل بىردەي وقىتىلادى، باستاۋىشتا ءار پانگە باعىتتالعان جاڭا پاندەر دە ەنگىزىلەدى.

بۇۇ – نىڭ جۇرگىزگەن زەرتتەۋى بويىنشا، بىزدەگى 8 – سىنىپ وقۋشىلارى دامىعان ەلدەردىڭ 8 – سىنىپ وقۋشىلارىنان كەمىندە 2،5 جىلعا ارتتا قالىپ قويعان.

قانداي پاندەر اعىلشىن تىلىندە وقىتىلادى؟

پاندەردى ءۇش تىلدە وقىتۋ تەك 10 – 11 سىنىپتا جۇرگىزىلەدى.  نەگىزگى مەكتەپ، ياعني، 1 – 9 – سىنىپتاردا بۇرىنعىداي قازاق نەمەسە ورىس تىلىندە جۇرگىزىلەدى. ال، 10 – 11 سىنىپتان باستاپ، اعىلشىن تىلىندە وتىلەتىن پاندەر: ينفورماتيكا، حيميا، بيولوگيا جانە فيزيكا. قازاق تىلىندە وتىلەتىن پاندەر: قازاق ءتىلى، قازاق ادەبيەتى، قازاقستان تاريحى. ورىس تىلىندە ­– ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى (ەكەۋىن بىرىكتىرۋ جوسپارلانۋدا) جانە دۇنيە ءجۇزى تاريحى. ورىس ادەبيەتى دەگەن بولەك ءپان بولمايتىن كورىنەدى. ورىس تىلىندە دۇنيە ءجۇزى تاريحى ءپانى وقىتىلماق ەكەن. بۇل ستاندارت، مەيلى قازاق ءتىلدى بولسىن، مەيلى ورىس ءتىلدى بولسىن، بارلىق مەكتەپتە وسىلاي بولماق.

ءمۇعالىم ماسەلەسى قالاي شەشىلەدى؟

مۇعالىمدەرگە باستاپقىدا اعىلشىندى «سۋپەر» دەڭگەيدە ءبىلۋ شارت ەمەس، ولار ءپاندى ءوز تىلىندە (قازاق نەمەسە ورىس تىلدەرىندە) تۇسىندىرە بەرەدى. باستىسى، كىتاپ اعىلشىنشا بولسا بولدى. دەگەنمەن، ۇستازدار بىرتە – بىرتە اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنە بەرەدى. ول ءتۇرلى بىلىكتىلىكتى جوعارىلاتۋ كۋرستارى، اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋدىڭ ءتيىمدى ءموبيلدى قوسىمشالارى (مىسالى، dualingua)، جازعى مەكتەپتەر جانە ت.ب.

ۇستازداردى ونلاين – وقىتۋ جۇيەسى جۇزەگە اساتىنىن مالىمدەدى. ول ءۇشىن قازىرگى تاڭدا 5000 مەكتەپتى ينتەرنەتپەن جابدىقتاۋ كوزدەلىپ وتىر. بۇل سالادا بۇگىندە ەكونوميكاسى الدەقايدا الدا كەتكەن سينگاپۋر، مالايزيا ەلدەرىنىڭ مول تاجىريبەسى ەسكەرىلگەن. ءۇش ءتىلدى مەكتەپ جاساقتاماي، كەرى كەتكەنىمىز كەتكەن. ونسىز دا ءقازىر ءبىزدىڭ 8 – سىنىپتىڭ وقۋشىسىنىڭ ءبىلىمى رەسەيدىڭ 7، ال باتىس ەلدەرىنىڭ 6 – سىنىپ وقۋشىسىنىڭ بىلىمىمەن تەڭەسىپ، تومەن ءتۇسىپتى. دەمەك، وقۋشىلار 2 جىلعا ءبىلىم دەڭگەيىمەن قالىپ قويىپتى. تەك ماتەماتيكالىق ءبىلىم دەڭگەيىندە قازاقستاندىق وقۋشىلار كۇللى الەم ەلدەرى ىشىندە 49 ورىندا ەكەن.

بەس كۇندىك وقۋ ماسەلەسى:

ۆيسە – پرەمەر داريعا نازاربايەۆانىڭ: «مۇمكىن وقۋدى شىلدەگە دەيىن سوزارمىز» – دەگەن پىكىرىنەن بۇرىس اقپارات تاراپ كەتتى. نەگىزىندە وقۋ ءبىر ايعا ەمەس، ارى كەتسە 2 اپتاعا سوزىلادى. ەسەسىنە، ءبىز 6 كۇننەن 5 كۇنگە اۋىسىپ جاتىرمىز. الەمدە بىزدەن باسقا (بۇرىنعى كسرو ەلدەرىنەن باسقا) وقۋشىلارى 3 اي دەمالاتىن ەلدەر جوق. زەرتتەۋ ناتيجەسى 3 ايلىق دەمالىستىڭ تىم كوپ ەكەنىن كورسەتكەن. 3 ايدا بالا مەكتەپتە نە ۇيرەنگەنىن ۇمىتىپ، ساباق وقۋدان شىعىپ قالادى. مۇنى جيىنعا كەلگەن ءمۇعالىم – بلوگەرلەر دە راستادى. ونىڭ ۇستىنە بىزدە توقساندىق دەمالىستار بار. سونداي – اق بىزدە مەيرام كۇندەرى كوپ. مۇنىڭ ءبارى وقۋ باعدارلاماسىنىڭ اسىعىس جانە ساپاسىز وتۋىنە اكەلەدى.

وقۋ مەرزىمىنىڭ جازعا دەيىن سوزىلۋىنا قاتىستى مينيستر بۇل جەردە مەرزىم تەك ءارى كەتسە، 2 اپتاعا سوزىلاتىنىن ايتتى. دامىعان باتىس ەلدەرىنىڭ وزىندە دەمالىس تەك 1 اي نەمەسە 1،5 اي بەرىلەدى. «بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ ەلدەرىنىڭ وقۋشىلارى سياقتى 3 اي دەمالاتىن باسقا ەل جوق»، –  دەدى مينيستر.

ءبىرىڭعاي ۇلتتىق تەستىلەۋگە بايلانىستى مينيستر: «بيىل تەك ءبىر رەت قانا قايتا تاپسىرۋعا مۇمكىندىك بەرىلەدى»، – دەدى. ال، كەلەر جىلى قايتا تاپسىرۋعا رۇقسات بەرىلەدى. ءبىرىنشى تاپسىرعان تەستتىڭ ناتيجەسى مەملەكەتتىك گرانتتى ءبولۋ كونكۋرسىنا كەتەدى. ەكىنشى جانە كەيىنگى تاپسىرۋلاردىڭ ناتيجەلەرى كەلەسى جىلعى كونكۋرسقا جولدانادى. قايتا تاپسىرۋ 50 باللعا جەتە الماي قالعاندار ءۇشىن عانا قولجەتىمدى بولماق.
«ۇبت – نى قايتا تاپسىرۋ بويىنشا ۇسىنىستار ەنگىزدىك، قاراستىرىپ جاتىرمىز»، – دەدى ە. ساعادييەۆ.

كەلەسى جىلدان باستاپ، تەست ەكى كەزەڭنەن تۇرادى. ءبىرىنشى كەزەڭ مەكتەپ ءبىتىرۋ ءۇشىن مەكتەپتىڭ وزىندە ونلاين تۇرىندە، ەكىنشىسى ۋنيۆەرسيتەتكە وقۋعا ءتۇسۋ ءۇشىن بولادى.

قازاق ءتىلىن دامىتۋ تۋراسىندا:

كەدەي حالىققا الدىمەن كەرەگى مادەنيەت ەمەس. ەڭ باستىسى – ءبىلىم. الەۋەتتى كوتەرسەك، ءتىل دە، مادەنيەت تە دامىماق. ءبىزدىڭ جاستاردىڭ كارىستەرگە ەلىكتەۋى، جاپون ساكۋراسىنا تامسانۋى، امەريكا ارمانىن قيالدايتىنى – ولاردىڭ ۇلتىنىڭ ۇلىق بولۋىندا ەمەس، ولاردىڭ ءومىر دەڭگەيىنىڭ، ءبىلىمى مەن تەحنولوگياسىنىڭ دامۋىندا.

قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە قاتىستى مينيستر: «وسى كۇنگە دەيىنگى وقىتۋ ادىستەمەلەرى ءتيىمسىز بولعانىن ۋاقىت كورسەتتى. سول سەبەپتەن ءبىز ءقازىر «DuaLingua» اتالعان ادىستەمە بويىنشا ءموبيلدى قوسىمشا ازىرلەپ جاتىرمىز»،- دەدى. وعان قوسا، مەكتەپ باعدارلاماسىنا قازاق ءتىلىنىڭ قوسىمشا ساعاتتارى ەنگىزىلەدى.

بۇل جولعى وزگەرىستى اۋىلدان باستالادى. اۋىل بالالارىن قالا مەكتەپتەرىنىڭ دەڭگەيىنە كوتەرۋگە جۇمىس جاسالىنادى. اۋىل مەكتەپتەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك ينتەرنەتپەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ودان كەيىن ەلىمىزدىڭ ۇزدىك مۇعالىمدەرىنىڭ ۆيدەو – ساباقتارى بارلىق بالالارعا كورسەتىلەدى. ال مەكتەپتەگى مۇعالىمدەر اسسيستەنت قىزمەتىن اتقارادى.

سونىمەن بىرگە، سايتتاردا وتە كوپ تاراعان 101 ادام قول قويعان حاتتى مينيسترلىك كورىپ، ول تۋرالى تولىق اقپاراتتانىپ جاتقاندىعىن، باسپاسوزدەگى ءار ماسەلەنى ساراپتاپ وتىراتىنىن كورسەتتى. بۇدان باسقا دا وتە كوپ ماسەلە كوتەرىلدى…

ال مەن نە دەدىم، جۇرت نە دەدى؟

ەلىمىزدە «بلوگەر» اتانىپ جۇرگەن ۇلكەنى ءھام ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى ەسەن ەلەۋكەن اعامىزدان باستاپ، ءار بلوگەر حالىقتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن بارلىق ماسەلەنى جەتكىزۋگە تىرىستى. وتە كوپ ۇسىنىستار جاسالدى. كەزدەسكەن ۇلتتىڭ ەرتەڭى ءۇشىن شىرىلداعان بلوگەر ءىنى – اعالارىما ۇلكەن العىسىمدى بىلدىرەمىن.

ال، ءوز باسىم ۇستاز رەتىندە، وسى سالانى زەرتتەپ، قىر – سىرىنا ءۇڭىلىپ، بالامەن جۇمىس ىستەپ جۇرگەن مامان رەتىندە كوكەيدەگى كوپ ويىمدى جەتكىزدىم. ءوزىم ويلاپ دىتتەپ بارعان ماسەلەلەرىمدى تولىق جەتكىزىپ، ەڭ سوڭىنا دا وزەكتى دەپ، الدىن الا جازىپ بارعان دۇنيەمدى قولىنا اياقتاپ، قوشتاسار ساتتە بۇرىلا بەرە ۇستاتىپ جىبەردىم. ول كىسى دە، ارينە، «ءبىر قاراپ، ءار پىكىرىڭدى ويلانامىن» دەپ قالدى.

وسى جەردە ايتپاسام بولماس، ۇستاز رەتىندە باسا ايتقان ءىسىم ۇستازداردىڭ موينىنداعى اۋىر جۇك پەن ستاتۋسىن كوتەرۋ، زاڭ قابىلداۋ كەرەك دەگەن سەكىلدى ءوتىنىشىمدى كومەكشىسى ەكەۋى دە قۇپتاپ ماسەلەنى جان جاقتىلى قارايمىز دەپ ۋادە ەتتى. ال ءبىر وكىنەرلىگى، قاتارىمىزداعى ءبىر ەكس ءمۇعالىم مۇعالىمدەردىڭ قاعازى مەن ارتىق شارۋاعا جەگىلەتىنىن مۇلدە جوققا شىعارعانى كوڭىلگە كىربەڭ ۇيالاتتى. ءبىراق مينيستر مىرزاعا دالەلمەن ءبىراز نارسەنى ءتۇسىندىردىم.

جالپى ءوز ىستەگەنىمدى ايتپاي – اق قويايىن، ءبىر اۋىز سوبەن ايتقاندا، مەن ازاماتتىق كوزقاراسى بار ازامات رەتىندە، ۇستاز رەتىندە ءوز پوزيسيامدى تولىق اتقارىپ شىقتىم. ءارى وسىنداعى ۇستازداردىڭ ءوتىنىشىن تولىق قاعازعا ءتۇسىرىپ باس مۇعالىمگە ۇسىندىم. ۇسىنىس – بىزدەن، ال، شەشىم – مينيستر مەن ۇكىمەتتەن.

مەنىڭ تۇيگەنىم:

بۇرىنعى مينيسترگە قاراعاندا، باستى ەرەكشەلىك، بۇل مينيستر كەز كەلگەن اداممەن اشىق كەزدەسۋگە دايىن ەكەندىگىن، تولىق پىكىرلەسۋگە، ۇسىنىستاردى سارالاۋعا دايىن ەكەنىن كورسەتتى.

بۇل كەزدەسۋ ايىندا ءبىر مارتە نەمەسە ودان دا ءجيى كەزدەسۋگە ۋادە بەردى. باستىسى، «ۇسىنىستار ىسكە اسسا ەكەن» دەگەن تىلەك قانا.

(اا، ايتپاقشى، ۇستازداردىڭ قۇقىعى ماسەلەسىندە مەنىڭ جۇمىستان شىعۋ جاعدايىمدى ايتىپ ءبىر كۇلىپ الدىق)

اياتجان احمەتجان،

kazbilim.kz