ءمۇعالىم جانباعىستىڭ كوزى مە؟
ال ءقازىر كوپشىلىك الدىندا ۇستازداردىڭ ءقادىرى تومەندەپ كەتكەنى جاسىرىن ەمەس. بۇگىندە ءمۇعالىم بولۋ – جانباعىستىڭ كوزىنە اينالعان. اۋىلدا تۇراتىن جىگىتتەر قالتاسىندا پەداگوگ دەگەن تاباقتاي ديپلومى بار قىزدى ۋىسىنا تۇسىرۋگە تىرىسادى. اكە-شەشەسى ولارعا ءمۇعالىم قىز الۋدى كۇندىز-تۇنى قۇلاعىنا قۇيىپ وتىرادى.
«مۇعالىمدىك ديپلومى بولسا، بەرەتىنىن بەرىپ، مەكتەپكە تۇرعىزامىز. كۇنىنە ءبىر مەزگىل مەكتەبىنە بارىپ كەلەدى. اي سايىن ايلىعىن الىپ، كۇنىڭدى كورەسىڭ» دەگەن اقىل ايتقان اتا-انانى ءار اۋىلدان كەزدەستىرۋگە بولادى.
«ماتا اتىمەن ءبوز وتەدى، انا اتىمەن قىز وتەدى» دەگەندەي، اۋىلداعى بويجەتكەندەر دە پەداگوگيكالىق ماماندىقتى مەڭگەرىپ، ءمۇعالىم بولۋعا قۇمار. جاستاردىڭ پەداگوگ بولۋعا قۇلشىنىس تانىتۋىن قولدايمىز. ءبىراق ولار وسى ءبىر ۇرپاق تاربيەسىنە جاۋاپتى ماماندىقتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ءبىر كىسىدەي سەزىنۋى كەرەك. بۇگىندە قالتاسىندا ديپلومى بار ءمۇعالىم كوپ، ال ۇستاز دەگەن ارداقتى اتقا يە بولعان جاندار وتە از.
سايلاۋ مەن سەنبىلىك سەبەپ ەمەس
بۇل ماقالامىزدا بىزدەر ۇستاز دەگەن اتقا سىزات تۇسىرگەن بىرنەشە جايتتاردىڭ بەتىن اشىپ كورسەتۋدى ءجون ساناپ وتىرمىز. قازاق قوعامى ءۇشىن ۇستازدىڭ ورنى قاشاندا جوعارى بولعانى داۋسىز.
ۇستاز – الىس اۋىلدارداعى مادەنيەتتىڭ ۇشقىنى، جاڭا زامانعا ۇمتىلعان جاستارعا دەم بەرۋشى بولعانىن ءبارىمىز بىلەمىز. ۇستازدارىمىزعا قاراپ بوي تۇزەپ، سولارداي بولۋدى ارماندادىق. قۇدايعا شۇكىر، ءقازىر دە اۋىلدى جەرلەردە جاڭاشىل، جاستاردىڭ ءاربىر ىسىنە جانى اۋىراتىن ۇستازدار بار.
كەڭەس زامانىندا اۋىل جاستارىنىڭ الماتىعا بارىپ، پەداگوگيكالىق وقۋ ورىنداردى ءبىتىرىپ، ەلگە ورالۋى – مەككەگە بارىپ قايتقانداي ايتۋلى وقيعا ەدى. ال ءقازىر تاياق تاستام جەردە تۇرعان اۋدان ورتالىعىنداعى پەدكوللەدجدى تاۋىسىپ، ۇستاز اتانۋ – تۇككە تۇرمايتىن دۇنيەگە اينالدى.
ادەتتە بىزدەر مۇعالىمدەردىڭ قوعامداعى بەدەلىنىڭ ءتۇسۋىن مەكتەپتەن ىزدەيمىز. ءتىپتى بولماسا، 4-5 جىلدا ءبىر اينالىپ سوعاتىن سايلاۋ مەن ساناق مۇعالىمدەردىڭ بەدەلىن ءتۇسىردى دەپ بۇلقىنىپ قويامىز.
بىردەن ايتايىق، ۇستازدار بەدەلىنىڭ تۇسۋىنە سايلاۋ مەن ساناقتىڭ تۇك تە قاتىسى جوق. بۇلار – قوعامدىق جۇمىس. ءبىر ايعا سوزىلاتىن ناۋقاندىق جۇمىستاردىڭ وزگە ەلدەردە دە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ كۇشىمەن وتەدى. قايتا سايلاۋ جالپى كوپشىلىكتىڭ ساياسي بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىن شارا ەكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. كەڭەس زامانىندا مۇعالىمدەردىڭ ارالاسۋىمەن تالاي سايلاۋ مەن سەنبىلىكتەر ءوتتى عوي. سول كەزدە جۇرت ۇستازدان تەرىس اينالعان جوق.
وقۋ ورىنداردىڭ كىناسى
قازاقستاندا ۇستازدار قاۋىمىنىڭ بەدەلىنىڭ تۇسۋىنە ءجون-جوسىقسىز اشىلعان جوعارى وقۋ ورىندارى قاتتى اسەر ەتكەنىن مويىندايتىن كەز جەتتى. ءبارىمىز بىلەمىز، 90-جىلدارى اۋىلداردا تەك قانا مۇعالىمدەر جۇمىس ىستەپ، جالاقى الدى (كەيبىر اۋىلداردا ءالى كۇنگە دەيىن وسى احۋال ساقتالعان). سونداي قيىن كەزەڭدە مەكتەپ ديرەكتورلارى ءبىر شتاتتى بىرنەشە ادامعا ءبولىپ بەرىپ، اۋىلدى قۇردىمعا كەتىرمەي ساقتاپ قالعانىن ءبارىمىز بىلەمىز. سوندىقتان تۇتاس قازاقستاندى نارىقتىڭ قىسپاعىنان الىپ شىققان مەكتەپتەر دەپ نىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى.
ەندى نەگىزگى اڭگىمەمىزگە قايتا ورالساق، ەلىمىز نارىقتىق كەزەڭگە اياق باسقاندا وبلىستى بىلاي قويىپ، الىس اۋدانداردا پەداگوگ ماماندار دايارلايتىن جوعارى، ورتا بۋىندى وقۋ ورىندارى جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتاپ كەتتى. اۋىلدا ەڭ ءوتىمدى ماماندىق ءمۇعالىم بولعاننان كەيىن جۇرت جاپپاي پەداگوگ بولۋعا ۇمتىلدى. ءتىپتى، كەي جەرلەردە مۇعالىمدىك ديپلوم ەڭ «ءوتىمدى تاۋارعا» اينالعانىن جاسىرىپ قايتەمىز. بۇدان كەيىن پەداگوگتاردىڭ جۇمىسى ءقايتىپ اقسامايدى؟
جولاي، سىرتتاي وقىپ، «ءمۇعالىم» دەگەن ماماندىقتى شالا-پۇلا بىتىرگەن ۇستازدار مەكتەپتەرگە بارىپ، ۇستاز دەگەن مارتەبەلى اتقا سىن كەلتىردى. وسىدان كەيىن تالانتتى وقۋشىلاردىڭ ۇستاز بولۋعا دەگەن ىنتا-ىقىلاسى تومەندەدى.
بۇگىندە قالالى جەردەگى مەكتەپتەردىڭ تۇلەكتەرى ۇستاز بولعىسى كەلمەيدى. ولار قارجىگەر، ەكونوميست، ءىت مامانى بولعاندى ءجون سانايدى. الداعى ۋاقىتتا ۇستازدىڭ مارتەبەسىن قايتارعىمىز كەلسە، الدىمەن ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن ينستيتۋتتارداعى جاعدايدى رەتكە كەلتىرگەن ءجون.
كەزىندە ءمۇعالىم دايىنداعان وبلىستاعى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتار تاۋەلسىزدىك جىلدارى ۋنيۆەرسيتەتكە اينالىپ، قالا بالالارى قۇمارتقان ەكونوميست، زاڭگەر دايىنداۋعا باسا ءمان بەرىپ كەتكەنى جاسىرىن ەمەس. اقشا تابۋدىڭ سوڭىنا تۇسكەن بۇرىنعى پەدينستيتۋتتاردى باستاپقى پروفيلىنە قايتارىپ، ساپالى پەداگوگ ماماندار دايارلاۋعا كوڭىل بولەتىن كەز جەتتى دەپ ەسەپتەيمىز. ال كوممەرسيالىق ماقساتتى كوزدەپ قۇرىلعان وقۋ ورىندارىنا تۇساۋ سالۋ كەرەك. بۇل – ءمۇعالىم مارتەبەسىنىڭ قۇلدىراۋىنا اسەر ەتكەن كوپ سەبەپتىڭ بىرەۋى عانا.
تاۋسىلمايتىن رەفورما
ۇستاز مارتەبەسىنىڭ قۇلدىراۋىنا ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ۇزدىكسىز جۇرگىزىلگەن رەفورما دا كەسىرىن تيگىزگەنىن مويىنداعان ءجون. ءار مينيستر اۋىسقان سايىن مەكتەپ جاڭا رەفورمانى باستان كەشەتىن بولدى. استارلاپ ايتساق، بۇگىندە مۇعالىمدەرىمىز مۇڭ قۇبىلاتىن «حامەلەونعا» اينالىپ بارا جاتىر ما دەپ قالاسىڭ.
كۇنى كەشە عانا ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى بولعان ەرلان ساعادييەۆ كەيبىر جاراتىلىستانۋ پاندەرىن اعىلشىن تىلىندە وقىتۋ كەرەك دەپ باستاما كوتەردى. ءيا، اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ – زاماننىڭ تالابى. ءمينيستردىڭ سوزىندە لوگيكا بار. ءبىراق سول قيسىنى بار ءىس شىنايى ومىرىمىزبەن قانشالىقتى سايكەسەدى. مۇنى ويلاعان جان بار ما ەكەن؟ جاسى كەلگەن فيزيكا مەن ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرى اعىلشىن تىلىندە قالاي ساباق وتكىزەدى؟
اعىلشىندى بىلاي قويىپ، ورىس تىلىندە ساباق وتكىزۋدىڭ ءوزى مۇعالىمدەرگە مۇڭعا اينالايىن دەپ تۇر. بۇدان كەيىن ۇستازدار قايتەدى. ارينە، «ءبارىن قاتىردىق، ءتيىستى ساباقتاردىڭ ءبارىن اعىلشىن تىلىندە وتكىزدىك» دەپ قاعاز جۇزىندە جوعارىعا ەسەپ تاپسىراتىنى بەلگىلى. ال بۇدان كەيىن ءمۇعالىمنىڭ مارتەبەسى وسە مە، جوق الدە وشە مە؟ سوندىقتان باتىستان وقىپ كەلگەن وزىق ويلى ازاماتتاردىڭ مۇعالىمدەرگە «تاجىريبە جاساۋىن» توقتاتۋ كەرەك.
نۇرلان اۋباكىر
