جالىنىپ تۇرىپ ايتتى، وسى ءۇش تىلدىكتى اسىقپايىقشى دەپ، قازاق ءتىلى مەن قازاق ادەبيەتىن ازىرشە قوسپايىقشى، تۇرا تۇرايىق دەپ. الدىمەن فيلولوگيانى رەتتەپ الايىق. ادەبيەتتى... ءبىر ساعات ەكەۋى ەكى جاقتان (اۆت – مىرزاتاي مەن نۇرلان اعالاردى ايتادى) جالىندى. جوق، قويماي، ەندىگى اپتادا زاڭ قابىلدايمىن، سۇيتەم-بۇيتەم دەدى. ءقازىر ەندى كورىپ تۇرسىزدار، ەلباسى ءۇش تىلدىكتى دە توقتاتتى»، – دەگەن بولاتىن. ءمينيستردىڭ سول ايتقانى جارتىلاي جالعان بولىپ شىقتى. بىرىنشىدەن، ەلباسىنىڭ ۇشتىلدىلىكتى توقتاتقانى تۋرالى رەسمي اقپارات جوق. ەلباسى تەك: «ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ءۇش ءتىلدى وقىتۋ مەن وقۋ جىلىن ۇزارتۋعا قاتىستى ادامداردىڭ سۇراقتارى كوپ ەكەنىن بىلەمەن. وسىعان بايلانىستى ۇكىمەتكە قوعامدىق پىكىردى جان-جاقتى زەردەلەپ شىعىپ، تامىز كەڭەسىن وسى ماسەلەنى تالقىلاۋ الاڭى رەتىندە پايدالانۋدى تاپسىرامىن» دەگەن بولاتىن. دەمەك، ءالى ويلاستىرىلادى، تالقىلانادى دەگەن ءسوز. ەكىنشىدەن، ارىستانبەك مىرزا ايتقان ول «جيىنعا» ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى قاتىسپاعان. مۇنى ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلىنىڭ ءوزى مويىنداپ: «ەندى، مەن ول جەردە، بىلايشا ايتقاندا، قاتەلىك جىبەردىم... جوق، ونى نەعىپ تۇرعانىم، بىزدە ۇلكەن جينالىس بولدى. بىزگە وتىر دەپ ايتتى. ەندى ۇلكەن زال، قاراعان جوقپىز. نەگىزى، ءبىزدىڭ اكادەميكتەرىمىزدىڭ سونداي ۇسىنىستارى بولدى. قازىرگى كەزدە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتتى بىرىكتىرمەيىك دەگەن... نۇرلان ورازالين، مىرزاتاي جولداسبەكوۆ وسى جەردە... سۇراساڭىزدار بولادى»، – دەپ قۇبىلىپ شىعا كەلدى.
سونىمەن بۇل نە جيىن؟ ول جەردە كىم قانداي ماسەلە كوتەرگەن؟ بۇل جايىندا مىرزاتاي جولداسبەكوۆتىڭ وزىنەن سۇراعان بولاتىنبىز.
– ءمينيستردىڭ قاي جيىن تۋرالى ايتقانىن بىلمەدىم، مەن ۇشتىلدىلىككە قاتىستى ۇسىنىستارىمدى كوميسسيا وتىرىسىندا ايتقانمىن. بالانىڭ بويىنا الدىمەن انا ءتىلىن ءسىڭىرۋىمىز كەرەك. ەكىنشىدەن، ونىڭ ساناسىنا وتانىنىڭ، اتا-باباسىنىڭ تاريحىن ءسىڭىرۋىمىز قاجەت. ءقازىر وسىعان بايلانىستى ءبىرقاتار پىكىرتالاستار ءجۇرىپ جاتىر.
– قالاي ويلايسىز، بالاعا اعىلشىن ءتىلىن باستاۋىشتان باستاپ وقىتۋ ساناسىنا سالماق تۇسىرمەي مە؟
– ءبىر مىسال كەلتىرەيىن. جاپونيادا بالاعا 12 جاسقا دەيىن ءوزىنىڭ تۋعان تىلىنەن باسقا ءتىلدى وقىتپايدى ەكەن. ءوز باسىم وسىنى دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن. باسقا ءتىل كىشكەنتاي بالانىڭ پسيحيكاسىنا، ساناسىنا ۇلكەن سالماق بولادى. ءبىز دە 12 جاسقا دەيىن قازاقستاندا تىرشىلىك ەتىپ وتىرعان حالىقتىڭ ۇلتىنا قاراماستان بارىنە مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتىپ، سونى ۇيرەتەيىك!
– دەمەك، بالا باسقا ءتىلدى مەڭگەرىپ ۇلگەرەدى دەمەكسىز عوي؟
– ءقازىر نەشە ءتۇرلى ادىستەمەلىك قۇرالدار شىقتى. بالا باسقا ءتىلدى بىلمەي قالادى ەكەن دەپ قورىقپاۋ كەرەك. ءوزىمنىڭ وتباسىمنان مىسال الايىنشى. مەنىڭ نەمەرەلەرىم كەمىندە 5 ءتىلدى تازا بىلەدى. اعىلشىن، يسپان، فرانسۋز، پورتۋگال، ورىس جانە قازاق ءتىلى! ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حالىقارالىق قاتىناستار فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى بولىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن اقبوتا دەگەن نەمەرەم 7 ءتىل بىلەدى. ول سول ءتىلدىڭ ءبارىن مەكتەپتە وقىعان جوق قوي. ءومىر، كەڭىستىك، ورتا ءوزى وسىعان يكەمدەيدى. ادام ءتىلدى ءوزى ۇيرەنەدى! وعان قينالماۋىمىز كەرەك!
– مادەنيەت ءمينيسترى ءوز سوزىندە سىزدەردى «الدىمەن فيلولوگيانى، ادەبيەتتى رەتتەپ الايىق» دەپ ايتتى دەيدى. قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت پاندەرىنىڭ كەيىنگى تاعدىرى قالاي بولماق؟
– بۇل اقىلعا سىيمايتىن نارسە. مەن پرەمەر-مينيستر ىنىمىزگە: «شىراعىم-اۋ، بىت-شىت بولىپ قيراپ، سوعىس ءجۇرىپ جاتقان كەزدە ءتىل بولەك، ادەبيەت بولەك وقىتىلعان» دەگەندى ايتتىم. ەكەۋىن قوسىپ وقىتۋ دەگەن ەكەۋىنىڭ كولەمىن قىسقارتۋ دەگەن ءسوز!
– «قازاقستان تاريحى» ءپانىن دە وزگەرتەدى ەكەن...
– مەن «قازاقستان تاريحى» دەگەننىڭ وزىنە قارسىمىن! قازاق تاريحى بولۋى كەرەك. «قازاقستان» دەگەن بەرىدەگى نارسە. «قازاق تاريحى» دەسەك، كەمىندە مىڭ جارىم جىلدان بەرى قارايعى تاريحتى قامتيمىز. وسىنىڭ ءبارىن ىسىرىپ قويىپ، «قازاقستان تاريحىندا» بۇگىنگى تاريحتى وقىتايىق دەگەن پىكىر شىعىپتى. سوندا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ارعى جاعىندا مەملەكەت بولمادى ما؟ الدە قازاق بولمادى ما؟ بۇل دا ەشبىر اقىلعا قونبايتىن نارسە.
– دەمەك، بۇل تۇرعىداعى حالىقتىڭ الاڭى بەكەر ەمەس بولعانى عوي.
– حالىقپەن ساناسپاۋدىڭ اقىرى نە بولدى كەشە؟ ەلباسى «حالىققا ۇنامايتىن زاڭنىڭ بىزگە نە كەرەگى بار؟» دەدى. بىزدە كوپتەگەن قاتەلەر حالىقپەن ساناسپاۋدان، اقىلداسپاۋدان شىعىپ جاتىر.
دەرەككوزى: "ايقىن" گازەتى
