تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى قازاق ونەرى دەگەندە كىمدەردىڭ ەسىمىن اتاۋعا بولادى. ءدال ءبىر وسى ءولىارا شاقتا كىمدەر ونەرگە قىزمەت ەتىپ، قيىندىققا شىدادى؟ راس، توقىراۋ جىلدارى كينو مەن تەاتر جۇمىس ىستەۋىن تولىقتاي توقتاتقان جوق. ءبىراق ولار حالىقتىڭ مەيىرىمىن قاندىراتىنداي بۇقارالىق سيپات الا الماعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. تەاتر مەن «قازاقفيلم» ىلدەبايلاپ ءومىر سۇرگەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. تەك قانا قازاق ەستراداسىنىڭ ورەندەرى عانا قازاق ونەرىنىڭ وتىن وشىرمەدى.

 

ءولىارا كەزەڭنىڭ جۇلدىزدارى

بۇل كەزەڭدە ونەردىڭ ىستىعىنا كۇيىپ، ايازىنا ارقاسىن توسقان ساۋساقپەن سانارلىق انشىلەرىمىز بار. ولار – مەيرامبەك بەسپايەۆ، سايات مەدەۋوۆ، توقتار سەرىكوۆ، ساكەن مايعازييەۆ، ءقىدىرالى بولمانوۆ جانە مەدەۋ ارىنبايەۆ.

بۇگىندە بىزدەر وسى اتى اتالعان ازاماتتاردىڭ قازاق ءان ونەرىندەگى بۋىن جالعاستىعىن ساقتاپ قالۋداعى ەڭبەگىن ءوز دەڭگەيىندە باعالاي الماي ءجۇرمىز. ولاردىڭ ەڭبەگىن باعالاۋ ءۇشىن سوناۋ توقسانىنشى جىلدارداعى قيىندىقتاردى ەسكە الساق جەتىپ جاتىر.

قازىرگى تاڭدا مەيرامبەكتى بارشا قازاق تانيدى. ءبارىمىز ونى توبەمىزگە كوتەرەمىز. مەيرامبەك وعان تولىقتاي لايىقتى ازامات.

بىزدەر مەيرامبەك التىنبەك قورازبايەۆتىڭ قامقورلىعىندا بولعانىن بىلەمىز. ءيا، التەكەڭ مەيرامبەكتىڭ كوپشىلىككە كورىنۋىنە كومەك جاسادى. ءوز كەزەگىندە مەيرامبەك تە التىنبەك اعامىزدىڭ حالىق اراسىنا كەڭىنەن تانىلۋىنا جول اشقانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ەگەر «بوزتورعاي» ءانىن بالا مەيرامبەك ورىنداماعاندا، قورازبايەۆ قازىرگىدەي تانىمالدىققا يە بولماس ەدى.

 

«ازيا داۋسى» كىمگە قىزمەت ەتتى؟

توقسانىنشى جىلدارى مەيرامبەك، توقتار، سايات ءان سالىپ، ونەردەگى جولىن باستاعاندا ءان ايتۋ پايدانىڭ كوزى بولمادى. ءبىر تويدا ءان ايتىپ، قالتانى اقشاعا تولتىرىپ شىعۋ دەگەن اتىمەن جوق بولاتىن. ءان ايتقاننان گورى بازارعا شىعىپ، ساۋدا-ساتتىقپەن اينالىسقان پايدالى ەدى. ونىڭ ىشىندە قازاق تىلىندە ءان سالۋ – زەينەتىنەن گورى بەينەتى كوپ ءىس بولعانى جاسىرىن ەمەس.

توقسانىنشى جىلدارى قازاق ءانىن تەلەراديودان حالىققا ناسيحاتتاۋ مەحنات تىرلىككە تولى شارۋا بولاتىن. ال ورىس تىلىندە ءان سالعان قازاق انشىلەرى مۇنداي قيىنشىلىقپەن بەتپە-بەت كەلمەدى. قازاق، ورىس تىلدەرىندە قاتار ءان سالاتىن انشىلەر جۇرتشىلىققا تانىلىپ، امالداپ ءومىر سۇرگەنىن بىلەمىز.

سونى تۇسىنگەن ءقىدىرالى، مەدەۋ جانە ەرلاندار سول كەزدە «ابك» توبىنىڭ قۇرامىندا ورىسشا دا ءان سالعانىن كوزىمىز كوردى. كەيىننەن «ابك» تارقاپ، ەرلان كوكەيەۆ ورىسشا اۋديتورياعا تۇبەگەيلى بەتبۇردى. ال ءقىدىرالى مەن مەدەۋ قازاقشا ءان ايتۋلارىن جالعاستىردى.

سول كەزدە «ازيا داۋىسى» ءان بايقاۋىندا قازاق تىلىندە ءان ايتىلعانىمەن، بۇل بايقاۋ قازاق ەستراداسىنىڭ دامۋىنا قىزمەت ەتتى دەپ ايتا المايمىز. قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن مۇرات ەرعالييەۆ ۇيىمداستىرعان سول بايقاۋلاردىڭ ءقازىر ەشكىمنىڭ ەسىندە جوق.

سول بايقاۋدان تۇلەپ ۇشقان مىقتى ءانشى مىناۋ ەدى دەپ كورسەتەتىن ونەر يەسىن دە تاپپايسىڭ. جالپى، «ازيا داۋىسى» مەن «جاس قانات» قازاقستاندا ورىس تىلىندە ءان سالاتىن توپتىڭ امالداي تۇرۋى ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعان شاراسى ەدى. بۇگىنگى «سۋپەر ستار» سياقتى بولماشى دۇنيە بولعانىن مويىندايتىن كەز جەتتى.

قازاق ونەرىنە پايداسى جوق «ازيا داۋىسى» توقتاعان كەزدە وعان ۇلتجاناشىرى يمانعالي تاسماعامبەتوۆتى كىنالاعانىن دا بىلەمىز. بۇل جەردە يمەكەڭنىڭ تۇك قاتىسى جوق.

«ازيا داۋىسىن» قازاق ونەرىنە يكەمدەي الماعان ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ كەسىرىنەن ءان بايقاۋى جۇمىسىن توقتاتتى.

 

ونەر ءۇشىن ءومىر سۇرگەن

ەندى باستاپقى اڭگىمەمىزگە قايتا ورالساق، تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى قيىن كەزەڭدە بۇل بۋىننىڭ جوعارى دەڭگەيدە مۋزىكالىق ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك بولمادى. مەيرامبەكتىڭ تاراز قالاسىنداعى «گلينكا» اتىنداعى مۋزىكالىق مەكتەپتىڭ قوبىز سىنىبىن وقىپ بىتىرگەنىن. 1994-1998 جىلدارى ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى تەاتر اكادەمياسىنىڭ «اكتەر، دراما، كينو» فاكۋلتەتىندە ءبىلىم العانىن بىلەمىز.

ال سايات، توقتاردىڭ قانداي ءبىلىم العانىن بىلمەيمىز. ءبىراق ولار قۇداي بەرگەن تالانتىنىڭ ارقاسىندا قازاق ەستراداسىنىڭ كوشىن ورگە سۇيرەدى، ءالى دە بولسا سۇيرەپ كەلەدى. بۇل ءۇشىن ولاردىڭ الدىنداعى اعالارى سياقتى اتاق تا، سىيلىق تا سۇراعان جوق.

بۇلاردىڭ الدىندا ونەر كوگىندە قالىقتاعان اعالارى باقىتتى. نۇرعيسا تىلەندييەۆ، كەڭەس دۇيسەكەيەۆ، نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ سىندى اعالارى مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىن سەزىندى. ولار باسپاناعا قايتسەم قول جەتكىزەم دەپ باسىن اۋىرتقان جوق. ولاردىڭ ءبىرى تۇتاس وركەستردى تىزگىندەسە، ەندى ءبىرى راديو مەن تەلەارنادا مۋزىكالىق رەداكسيانى باسقارىپ، قىزمەتتىڭ ءدامىن تاتتى. كەرەك دەسەڭىز، حالىق ولاردىڭ ەركەلىگىن دە ءبىر كىسىدەي كوتەردى. سول كەزدە ەل اراسىندا «ونەر ادامى ەركە كەلەدى، ونى تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك» دەگەن ۇعىم-تۇسىنىك قالىپتاستى.

ال مەيرامبەكتەردىڭ بۋىنىن ەشكىم ماڭدايىنان سيپاپ ەركەلەتكەن جوق. ولارعا ەشكىم قىزمەت تە، اتاق تا، سىيلىق تا بەرگەن جوق. ولار دا ەشتەڭە دامەتپەدى. ءانىن سالىپ، انسۇيەر قاۋىمنىڭ قۇلاق قۇرىشىن قاندىرىپ كەلەدى.

 

ولار جاس ەمەس

ءومىرى ونەرگە اينالعان مەيرامبەك بەسپايەۆتى «ءقازاقفيلمنىڭ» رەجيسسەرلەرى نەگە باعالاماي كەلدى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى.

كۇنى كەشە عانا قازاق شوۋ-بيزنەسىندە باتىل ارەكەتكە باراتىن بايان ەسەنتايەۆا «عاشىق جۇرەك» فيلمىندە مەيرامبەكتىڭ ءومىرىن فيلمدە ارقاۋ ەتىپ، تالانتتى ءانشىنىڭ اكتەرلىك شەبەرلىگىن بارشا قازاققا پاش ەتتى.

مادەنيەت مينيسترلىگىنە مەيرامبەك، سايات، توقتار سىندى ازاماتتاردى سايلاۋ كەزىندەگى ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىنا عانا ىزدەيدى. مينيسترلىك ولارعا حالىقتىڭ ىقىلاسى ەرەكشە ەكەنىن جاقسى بىلەدى.

تالاي قيىندىققا شىداپ، ونەر جولىنان ءبىر ءسات تە اينىماعان مەيرامبەك بەسپايەۆقا «ءقازاقفيلمدى» باسقارماسا دا، الىپ كينوستۋديانىڭ ءبىر سالاسىن سەنىپ تاپسىرىپ، ونەر ورداسى حالىققا ءبىر تابان جاقىنداي تۇسەر ەدى عوي. مەيرامبەكتىڭ «قازاقفيلمدە» قىزمەت ەتۋى ءبىرىنشى كەزەكتە «قازاقفيلمگە» قاجەت دۇنيە. ال بەسپايەۆ بولسا، قازاق ونەرى ءۇشىن «قازاقفيلمدە» قىزمەت ەتۋدەن قاشپاس ەدى.

كۇنى كەشە عانا «قازاقكونسەرت» ۇجىمى قىسقارتۋعا تۇسكەنىن ءبارىمىز كۋا بولدىق. باستى سەبەپ، مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ بولماعان سوڭ، ونەر ۇجىمى جۇمىس ىستەۋىن توقتاتتى. ىرگەلى ۇجىمدى ۇزاق جىلدار بويى باسقارعان التىنبەك قورازبايەۆتىڭ ءوزى مۇنى مويىندادى. بۇل اقتالۋ ما؟

ءقازىر ءبىز نارىقتىق زاماندا ءومىر سۇرەمىز. سوندىقتان ءاربىر مەكەمە مەملەكەتكە الاقان جايماي ءوز بەتىنشە ءومىر سۇرۋگە بەيىمدەلۋى كەرەك. تاۋەلسىزدىك جىلدارى «قازاقكونسەرتتىڭ» كوپتەگەن كونسەرت وتكىزىپ، قىرۋار اقشا تاپقانىن ەستىمەدىك. ايتەۋىر ىلدەبايلاعان ءومىردى باستان كەشتى. سوندىقتان مەملەكەتكە ارقا سۇيەپ ونەر ۇجىمىن باسقارعان التىنبەك قورازبايەۆتىڭ جاڭا زامانعا بەيىمدەلە الماعاندىقتان جابىلدى دەپ بايلام جاساۋعا بولادى.

مادەنيەت مينيسترلىگى «قازاقكونسەرتتى» كەڭەستىك جۇيەنىڭ پسيحولوگياسىن بويىنا ابدەن سىڭىرگەن ا.قورازبايەۆتىڭ قولىنان الىپ، توقتار سەرىكوۆكە تاپسىرعاندا، ونەر ۇجىمى مۇنداي پۇشايمان كۇيگە تۇسپەس ەدى. ويتكەنى ول – جاڭا زامانعا بەيىمدەلىپ، انشىلەر اراسىندا كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ جۇرگەن بىردەن-بىر ازامات. توقتار «قازاقكونسەرتتى» باسقارسا، مەملەكەتتەن قولداۋ كۇتىپ وتىرا بەرمەي، وزىنشە ارەكەت ەتەر ەدى. امال نە، مادەنيەت مينيسترلىگى توقسانىنشى جىلداردىڭ توقىراۋ كەزەڭىندە ونەر كوگىندە سامعاعان مىقتى جىگىتتەرىمىزگە مۇمكىندىك بەرمەي كەلەدى.

تاياۋدا ەسكەندىر حاسانعالييەۆتىڭ ۇلى ءبىرجان پ.چايكوۆسكيي اتىنداعى مۋزىكا كوللەدجىنىڭ ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالدى. ال مەن بۇل ورىنعا سايات مەدەۋوۆتى لايىق كورەر ەدىم.

مەيرامبەك، توقتار، ساياتتار قازاق ونەرىنىڭ ءورىسىن كەڭەيتىپ جۇرە بەرەتىنى انىق. ولار بۇل ءۇشىن مەملەكەتتەن اتاق تا، قىزمەت تە دامەتپەيدى. ءبىراق تۇتاس قازاق ونەرىنىڭ قازاقى رەڭك بەرەتىن ارىستانداي جىگىتتەردىڭ ىرگەلى ونەر ۇجىمدارىن باسقارىپ، جاڭا قىرىنان تانىلاتىن كەزى كەلدى. ولار قاشانعى ءان ايتىپ، تويلاردا جۇرە بەرەدى. ولار ۇلتتىق مۇددەنىڭ ناعىز جوقتاۋشىلارى ەمەس پە؟

ءيا، ولار ەسكىنىڭ سوڭى، جاڭانىڭ باسى بولىپ تاريحتا قالاتىنى داۋسىز. ءبىراق ولاردىڭ ومىرلىك تاجىريبەلەرىن دە پايدالانۋدى ۇمىتپايىق.

نۇرلان جۇماحان