باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ جانىبەك اۋدانىندا تۋعان. بالا كەزىنەن مۇسىلمانشا، ورىسشا ءبىلىم الدى. اكەسى وتەمىس ەلگە ىقپالدى بي بولعان. 1824-1828 جىلدارى ورىنبور قالاسىندا جاڭگىر حاننىڭ ۇلى زۇلقارنايىننىڭ قاسىندا بولدى. 1829 جىلى ماحامبەت ىشكى ورداعا جايىقتان جاسىرىن ءوتتى دەگەن ايىپپەن ۇستالىپ، كالمىكوۆ بەكەتىندەگى اباقتىعا 2 جىلداي قامالدى. 1831 جىلى تۇرمەدەن قاشىپ شىقتى، ءبىراق ارتىنشا اقتالدى. 1834 جىلى يساتاي باتىرمەن بىرىكتى. وسى جىلى ماۋسىمنىڭ 9-ىندا جاڭگىر حان ماحامبەتتى ءوز جاعىنا تارتۋ ماقساتىندا ستارشىن لاۋازىمىن ۇسىندى.
جەر ماسەلەسى، جايىلىمنىڭ تارلىعى، ورىس يمپەرياسىنىڭ قازاق حاندىعىن جويۋ ماقساتىنداعى ءىس-قيمىلدارى، سونداي-اق جاڭگىر حاننىڭ جەردى تۋعان-تۋىستارىنا ءبولىپ بەرۋى مەن ەل بيلىگىندە قايىن اتاسى قاراۋىلقوجاعا ۇستەمدىك بەرگەن استامشىلىق ارەكەتتەرى كوتەرىلىستىڭ تۋۋىنا سەبەپشى بولدى. قاراۋىلقوجا مەن يساتاي-ماحامبەت اراسىنداعى تارتىس ءورشىپ، نارازىلىق ۇلكەن قوزعالىسقا اينالدى. يساتاي اتىنان جازىلعان «ءاي، ماحامبەت، جولداسىم!» اتتى اقىن تولعاۋى، ونداعى «حان بالاسى جىلادى-اي، جانىمدى قي دەپ سۇرادى-اي» دەگەن جولدار حان ورداسىن قورشاۋعا العان سوعىس كۇندەرىنىڭ شىندىعىن سيپاتتايدى. وسى جىلدىڭ قاراشا ايىندا كوتەرىلىسشىلەر بەكەتاي قۇمىندا وزدەرىنەن كۇشى الدەقايدا باسىم گەككە اسكەرىمەن سوعىسىپ، جەڭىلىس تاپتى. بۇل وقيعالار اقىننىڭ «سوعىس» جىرىندا بەينەلەنسە، «جابىعۋ»، «ەرەۋلى اتقا ەر سالماي» تۋىندىلارىندا جەڭىلىستىڭ كۇيزەلىستى كۇيى شەرتىلەدى.
1838 جىلى شىلدەنىڭ 12-ىندە اقبۇلاق بويىنداعى شايقاستا يساتاي قازاعا ۇشىراپ، ماحامبەت حيۋا جاقتا 2 جىلداي جاساق جيناۋعا ارەكەت جاسادى. بۇل نيەتىنەن ناتيجە شىقپاعان سوڭ بوكەي ورداسىنا جاسىرىن ءوتىپ، ەل ءىشىن پانالادى. اقىن ومىرىندەگى اۋىر دا سۇرگىندى جىلدار جالعاسىپ، 1841 جىلى ناۋرىزدىڭ 4-ىندە بەلگىسىز بىرەۋلەردىڭ كورسەتۋىمەن تىلەكوۆ دەگەن قازاقتىڭ ۇيىندە وتىرعان جەرىندە قولعا ءتۇستى. ورال اسكەرىنىڭ 40 ادامنان قۇرالعان جاساعى ءۇي يەسى مەن ماحامبەتتى تۇتقىنداپ، كالمىكوۆ بەكەتىندە 2 اپتا تۇرمەدە ۇستادى، كەيىن ورىنبورعا ايدادى. ورىنبور گەنەرال-گۋبەرناتورى ماحامبەت ءىسىن اسكەري سوتتىڭ قاراۋىنا تاپسىردى. سوت 1841 جىلى شىلدەنىڭ 7-ىندە «بۇلىنشىلىككە» تاعى ارالاسسا، قاتاڭ جازالاناسىڭ دەگەن ۇكىممەن تۇتقىننان بوساتىپ، شەكارادان وتپەۋدى قاتاڭ ەسكەرتتى.
1841-1845 جىلدار ارالىعىنداعى ماحامبەت ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر تىم از. 1845 جىلى ول بالاسى نۇرسۇلتاندى وقۋعا ورنالاستىرماق نيەتپەن ورىنبوردا بولدى. شەكارادان وتۋىنە بايلانىستى گەنەرال-گۋبەرناتور ءىستى قايتا قوزعاسا، كىشى ءجۇزدىڭ باتىس بولىگىنىڭ اكىمى ب.ايشۋاقوۆ تا اقىندى قۋدالاۋىن قويمادى. ول اقىننىڭ باسىنا 1000 سوم تىگىپ، ونى ۇستاۋ ءۇشىن ارنايى ادامداردان قۇرالعان قارۋلى جاساق جىبەردى. ماحامبەت حورۋنجيي تۇرىم ۇلىنىڭ قولىنان قازا تاپتى.
ماحامبەت شىعارمالارى — بۇقارا ءومىرىنىڭ رۋحاني-پوەتيكالىق شەجىرەسى، شارۋالار قوزعالىسىنىڭ شىنايى بەينەسى. ول جىراۋلىق پوەزيانىڭ كوركەمدىك الەمىن بايىتىپ، شىعارمالارىندا ۇلت-ازاتتىق يدەيالارىن كوتەردى، ەلدىكتى ساقتاپ قالۋعا شاقىردى. «مۇنار كۇن» جىرىندا ەل باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتى اشىنا ايتتى. «ۇلى ارمان»، «جايىقتىڭ بويى كوك شالعىن»، «اتادان تۋعان ارداقتى ەر» جىرلارىندا اقىن الداعى كۇندەرىنە ۇمىتپەن، زور سەنىممەن قارادى. «بىرتىندەپ ساداق اسىنباي»، «ارعىماقتىڭ بالاسى»، «قارا نار كەرەك ءبىزدىڭ بۇل ىسكە»، «ەمەننىڭ ءتۇبى — سارى بال»، «جالعان دۇنيە»، «ەرىسكەدەي ەر بولسا»، ت.ب. شىعارمالارىندا ۇلت-ازاتتىق قوزعالىس رۋحى، ەل تاعدىرى مەن ارمان-مۇددەسى تەرەڭ ءارى شىنايى سۋرەتتەلگەن. «حالىق قوزعالسا، حان تۇرمايدى تاعىندا» دەيدى ول وتتى جىرلارىندا.
اقىن ولەڭدەرىنىڭ باستى قاھارمانى — يساتاي تايمان ۇلى. «يساتاي دەگەن اعام بار»، «يساتاي ءسوزى»، «ارعىماققا وق ءتيدى»، «تارلانىم»، ت.ب. ولەڭدەرىندە يساتاي باتىردىڭ كوركەم تۇلعاسى، ادامگەرشىلىك، قايسارلىق، تاپقىرلىق قاسيەتتەرى جان-جاقتى سيپاتتالدى.
ونىڭ «جاڭگىرگە»، «بايماعامبەت سۇلتانعا» ارنالعان ولەڭدەرى پاتشانىڭ جەرگىلىكتى بيلەۋشى وكىلدەرى — حان-سۇلتاندارعا قارسى جازىلعان، ولاردىڭ بەت پەردەسىن اشاتىن جىرلار بولدى.
