2014 جىلى مەملەكەتتىك حاتشى قىزمەتىنەن اۋىسىپ، رەسەيگە ەلشى بولىپ كەتكەندە ساياسي ساراپشىلار مارات ءتاجيننىڭ ساياسي ارەناداعى بەدەلى كۇرت ءوسىپ كەتكەندىكتەن، ونى شەتكە ىسىردى دەپ بولجاعان بولاتىن. ءبىر توبى ول ەندى ءقايتىپ جوعارى قىزمەتكە كەلمەۋى مۇمكىن دەسە، ەندى ءبىر توبى اراعا از ۋاقىت سالىپ قايتا ورالادى دەگەن پىكىرلەرىن ورتاعا سالعان. بۇعان نەگىزگى سەبەپ، ونىڭ مەملەكەتتىك حاتشى بولىپ تۇرعان كەزدەگى اۋقىمدى جوبالارى مەن ساراپتامالىق باياندامالارىنىڭ ەل اراسىندا ايرىقشا تالقىلانۋى ەدى. اسىرەسە، «تاريح تولقىنىندا» اتتى جوباسى ەلدىڭ نازارىنا ىلىگىپ، گازەت-جۋرنال مەن تەلەارنالار ءتاجين باستاعان ءىستى ءىلىپ اكەتكەن-تىن. تەلەارنالاردان ارنايى باعدارلامالار اشىلىپ، گازەتتەردەن وسى تاقىرىپتا ايدارلار جۇمىس ىستەپ، قازاق تاريحىن تۇگەندەۋ جولىنا جۇمىلا كىرىسكەن مەزەتتە ونىڭ بۇل اۋقىمدى باستاماسى بەلگىلى ءبىر تۇلعالارعا ۇناماي قالدى دەپ تە تۇجىرىم جاساعان. كوپ وتپەي بۇل باعدارلاما ءۇزىلىپ، ءتاجيننىڭ ءوزى رەسەيگە ەلشى بولىپ كەتتى.
مارات ءتاجين تۋرالى ءسوز بولعاندا، ونىڭ ساياسي اناليتيك رەتىندە ءوزىن وتە ساق ءارى شيراق ۇستايتىنىن ايتاتىندار كوپ. كەيبىر لاۋازىم يەلەرى «قازاقستان – 2030» ستراتەگياسىنىڭ نەگىزگى تۇجىرىمىن وزگە ەمەس، ءدال وسى مارات ءتاجين مەن مارقۇم التىنبەك سارسەنبايەۆ بىرىگىپ جاساعان دەپ جاتادى. قازاقستاننىڭ بۇگىنگى ساياسي باعىت-باعدارىنىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى وسى ءتاجين دەپ قارايتىندار دا جەتەرلىك.
مارات ءتاجين ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك سالاسىندا ۇزاق جىلدىق تاجىريبەسى بار ساياساتكەر. ول قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى قىزمەتىن بىرنەشە مارتە اتقارعا جالعىز ادام. سونداي-اق، پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى، ءبىرىنشى ورىنباسارى بولىپ تا بىرنەشە مارتە قىزمەت ەتتى.
ونى بيلىكتەگى ەڭ ينتەللكتۋال ساياساتكەر رەتىندە باعالايتىن توپ، مارات مۇحانبەتقازى ۇلى ءالى دە بولسا ءوز مۇمكىندىگىن تولىق كورسەتە الماي ءجۇر دەپ قارايدى. بۇعان بىزدەگى ساياسي ەليتانىڭ قاساڭدىعى مەن تەك ءبىر ادامعا عانا «باس شۇلعۋ» ءپرينسيپىن ايرىقشا مارتەبە كورەتىن، الدا-جالدا وزگەشە ويلاي باستايتىندار شىقسا، قاتاڭ سىنعا ۇشىراۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرتۋدى ۇمىتپايتىن «پرەزيدەنتكە ادال ءارى سوزدەرى ءوتىمدى» ارنايى توپ بارلىعىمەن تۇسىندىرەدى.
ءتاجين وسى ۋاقىتقا دەيىن پرەزيدەنت نازاربايەۆتىڭ كارىنە ىلىكپەگەن، ءبىراق كەي ساتتەرى «ىقپالدى توپتىڭ» ىعىستىرۋىنا شاراسىز كونگەن ساناۋلى ءتىپتى جالعىز ساياساتكەر رەتىندە دە اتالىپ قالادى. بۇعان 2001 جىلعى «ساياسي بۇلعاق» - "جاس تۇركىلەردىڭ" ەكپىندى تالابى – «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» قوزعالىسى كەزىندە وزىمەن جاقسى سىيلاس توپپەن ەرمەگەندىگىن مىسال ەتەتىندەر كەزىگەدى. ەگەر سول كەزدە جاستارى 30 بەن 40-تىڭ اراسىنداعى قالتالى ءارى پارمەندى توپقا ىلەسكەن بولسا، وندا ءتاجيننىڭ دە بۇگىنگى بيلىك ساپىندا ءجۇرۋى نەعايبىل ەدى. ايتپاقشى، ءدال سول 2001 جىلى مارات ءتاجين ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىن ءبىر جىلعا جەتەر-جەتپەس ۋاقىت باسقاردى. كوپ وتپەي پرەزيدەنت نازاربايەۆ ونى ءوز قاسىنا – پرەزيدەنت اپپاراتىنا شاقىرىپ الدى. مۇنىڭ دا بىزگە بەيمالىم سىرى بولۋى ابدەن مۇمكىن دەيدى ساراپشىلار.
ول تۋرالى ايتقاندا، 2006 جىلى قاستاندىقپەن مەرت بولعان مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى التىنبەك سارسەنبايەۆتىڭ ەسىمى قوسا اتالادى. بىلەتىندەر، ءتاجين مەن سارسەنبايەۆتىڭ دوستىعى سوناۋ 1990 جىلداردىڭ باسىندا باستالعانىن، ەكەۋى ءبىرىن-بىرى ساتپاعانىن، قاي كەزدە بولسا دا ءبىر-بىرىن قورعاعانىن ايتادى. التىنبەك سارسەنبايەۆ تۋرالى دەرەكتى فيلمدە بيلىك وكىلدەرى ىشىنەن تەك وسى مارات ءتاجيننىڭ عانا پىكىر بىلدىرۋگە قۇلىق تانىتىپ، دوسىنىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىن جوعارى باعالاپ، ويىن اشىق ايتقانى دا بۇل پىكىردىڭ دۇرىستىعىن كورسەتسە كەرەك.
ول التىنبەك سارسەنبايەۆتى قانشا سىيلاعانىمەن، «اق جول» پارتياسى تۋرالى ناقتى پىكىرىن ايتقان ەمەس. 2004-05 جىلدارى وپپوزيسيالىق پارتيا ءتۇرلى سىن-سىناققا ءتۇسىپ، ءارتۇرلى ارانداتۋشىلىققا تاپ بولعان كەزدە دە م. ءتاجين بۇل ىستەن بويىن اۋلاق ۇستادى. ول سول ۋاقىتتا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارىپ ءجۇردى. بۇل قىزمەت ەلدەگى ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتىڭ سحەماسىن تولىق بىلۋگە ءارى ونى جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بەدەلدى لاۋازىم دەۋگە بولادى. دەمەك، ءتاجين ءوزىن ساياسي ويىنداردىڭ اتقارۋشىسى ەمەس، ونىڭ سالدارى مەن بولاشاعىن بولجاۋشى اناليتيك بولىپ وتىرۋدى قۇپ كورەتىن سەكىلدى.
مۇحانبەتقازى ۇلى ەلگە ورالۋى بيلىك ساپىندا ءبىراز ءاۋىس-تۇيىس بولۋ مۇمكىن ەكەنىن اڭعارتادى دەيتىندەر دە كوپ. اسىرەسە، 2017 جىلى استانادا ەكسپو-نىڭ ءوتۋ بارىسىن قاداعالايتىن بىلىكتى ماماندار كەرەك. شەتەلمەن جۇمىس ىستەۋ تاجىريبەسى بار ءتاجين سەكىلدى ساقا كادرلار بۇل شارانى ويداعىداي اتقارۋعا ىقپال ەتەرى ءسوزسىز. سونىمەن قاتار، پرەزيدەنتتىڭ بيلىكتى ءبولۋ تۋرالى ۇسىنىسى دا جايدان جاي ەمەس. بۇعان سالماقتى ءارى پاراساتتى شەشىم اسا قاجەت. ءتاجيننىڭ ساياسي تەحنولوگ ەكەنىن ەسكە الساق، بۇل جۇمىستى وعان سەنىپ تاپسىرۋعا بولادى.
بيلىككە مارات ءتاجين نە ءۇشىن كەرەك بولدى؟ ونى بۇل قىزمەتكە قايتا اكەلۋدىڭ قانداي سىرى بار؟
بۇل جونىندە ءامىرجان قوسانوۆ مىرزا تومەندەگىدەي وي ءبىلدىردى.
[caption id="attachment_22826" align="alignright" width="233"]
ءا. قوسانوۆ[/caption]
ءامىرجان قوسانوۆ، ساياساتكەر
ءتاجيننىڭ بۇل قايتا ورالۋى جاي ەمەس! استارىندا ءبىراز نارسە جاتىر.
بىرىنشىدەن، ىشكى ساياسات سەكىلدى مەملەكەتتىڭ ەڭ باستى سالاسى بىت-شىت بوپ كەتكەنى راس. ونى پرەزيدەنتتىڭ ءوزى دە تۇسىنگەن بولار. ەل ىشىندە بوپ جاتقان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق وقيعالارعا قوعامدىق-ساياسي تۇرعىدان بازالىق تۇعىرناما جاساۋ، قابىلدانىپ جاتقان سان قيلى زاڭدار مەن شەشىمدەردىڭ سەبەپتەرىنە ءۇڭىلۋ، ولاردىڭ وڭ نە تەرىس سالدارىن بولجاۋ ءىسى ءتىپتى سىن كوتەرمەيتىن دەڭگەيدە!
ەكىنشىدەن، ىشكى ساياساتتىڭ ءوزىنىڭ ءتيىستى ستراتەگياسى جوق، وزگەرىپ جاتقان گەوساياسي احۋالعا لايىقتى جاۋاپ بەرۋ، ەل ىشىندە بوپ جاتقان سونى وقيعالاردىڭ الدىن-الۋ دەگەن جۇمىستى بۇل بيلىك ۇمىتقالى قاشان!
ۇشىنشىدەن، ىشكى ساياسات، مەنىڭ بايقاۋىمشا، كلانارالىق تارتىستىڭ قۇربانى، ال كەي جاعدايدا – قۇرالى بوپ كەتتى. ول – مۇلدەم بولماۋعا ءتيىس جايت! مەملەكەتتىڭ بولاشاعى ءۇشىن اسا ءقاۋىپتى جايت! يدەولوگيا قولدى بوپ كەتسە، مەملەكەت قۇريدى! سىرتقى جانە ىشكى قاۋىپتەر شاش ەتەكتەن!
تورتىنشىدەن، كەشە عانا ەلباسى «بيلىك تارماقتارىنىڭ وكىلەتتىكتەرىن قايتا ءبولۋ» تۋرالى يدەيا تاستاپ، جۇمىس توبىن قۇرىپ جاتىر. بۇل ءوزى ەلدىڭ كونستيتۋسيالىق نەگىزدەرىنە وزگەرىس جاساۋدى قاجەت ەتەتىن شارۋا. وسىنداي اسا ماڭىزدى جۇمىسقا ءبىلىمدى، تاجىريبەلى، جۇيەلى تۇردە، جان-جاقتى ويلاي الاتىن تۇلعانىڭ كەلۋى دە زاڭدى. ءتاجين بولسا، ەسكى گۆارديانىڭ، ورتا تولقىننىڭ جانە جاس ۇرپاقتىڭ ءبارىن بىلەدى. ول وسى سالادا بۇرىن دا بولدى، حاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى بولدى، ۇقك-ن باسقاردى، ياعني ول توپتاردىڭ ىشىندەگى سىرت كوزگە كورىنە بەرمەيتىن ىشكى يىرىمدەردەن حاباردار. ونىڭ ۇستىنە ونى ناقتى ءبىر كلاننىڭ وكىلى دەپ تە ايتۋعا بولماس: ول ءوزىن ەلباسىنىڭ سەنىمدى كومەكشىسى رەتىندە تانىتىپ كەلەدى.
مەنىڭشە، ونىڭ اقوردا عيماراتىنىڭ تورىنە تاعى ءبىر وزۋىنىڭ ءبىر سەبەپتەرى وسى. بۇل اڭگىمەنىڭ ءبىر قۇيتىرقىسى بولۋى دا مۇمكىن. ءتاجين سەكىلدى ساياسي سالماعى اۋىر تۇلعانىڭ پوتەنسيالى ناعىز ءارى ءتيىمدى رەفورمالار ءۇشىن قاجەت بولدى ما الدە ساياسي رەفورما سەكىلدى ماڭىزدى مىندەتتى فورمالدى تۇردە اتقارىپ، ەلدى، قوعامدىق ويدى ۋاقىتشا تىنىشتاندىرىپ، جارتىكەش قادامدار جاساۋ ءۇشىن عانا كەرەك بولدى ما – مىنە، باستى سۇراق سول!
مارات ءتاجين – الەۋمەتتانۋ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى. ول پرەزيدەنت جانە مينيسترلەر كابينەتىندە ىشكى ساياسات ءبولىمى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، مەڭگەرۋشىسى، ق ر پرەزيدەنتى اپپاراتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى، اقپاراتتىق-تالداۋ ورتالىعىنىڭ باسشىسى (1992)، ق ر پرەزيدەنتىنىڭ مەملەكەتتىك كەڭەسشىسى (1994-95)، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى جانە پرەزيدەنت اكىمشىلىگى تالداۋ جانە ستراتەگيالىق زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ باسشىسى (1995-99)، پرەزيدەنتتىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى جونىندەگى كومەكشىسى — قازاقستان رەسپۋبليكاسى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى (1999-2000)، پرەزيدەنتتىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى جونىندەگى كومەكشىسى — قازاقستان رەسپۋبليكاسى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنءىڭ ءتوراعاسى (2001)، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى جونىندەگى پرەزيدەنتتىڭ كومەكشىسى — قازاقستان رەسپۋبليكاسى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى (2002)، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى (2002-06)، مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالدى (2006-09). بۇدان كەيىن پرەزيدەنتتىڭ كومەكشىسى ءارى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى قىزمەتتەرىن اتقاردى. 2013 جىلى ءبىر جىلداي ۋاقىت مەملەكەت حاتشىسى بولدى. 2014 جىلى رەسەيدەگى قازاقستان ەلشىسى بولىپ، قىزمەت اۋىستىرعان.
