اڭقاۋ جۇرتىمىز ءبىر كەزدە مەملەكەت كولەمىندە جۇرگىزىلگەن ورىستاندىرۋ ساياساتىنىڭ تۇپكى ماقساتىن تۇسىنبەي، «قازاقشا بىلە جاتادى عوي» دەپ، بالالارىن ورىس مەكتەبىنە ىركىلمەي بەرە باستاعانى بەلگىلى. سول بۋىننىڭ ىشىنەن ورىسشا العان ءبىلىمىن قازاق مۇددەسىمەن ۇشتاستىرىپ، قازاق ءتىلى مەن داستۇرىنەن قول ۇزبەي، ازامات سيپاتىندا تانىلعاندار دا جوق ەمەس.
ءبىراق، ورىس مەكتەبىندە وقىعاننىڭ كوبى ولاي بولمادى. مەكتەپتە دە، جوعارى وقۋ ورنىندا دا قازاق تىلىنەن، تاريحىنان، مادەنيەتىنەن، سالت-ساناسىنان زارەدەي دە ماعلۇمات الماي تاربيەلەنگەندىكتەن، ولار ءتۇرى قازاق، رۋحى بوگدە بولىپ قالىپتاستى. قازاقتىڭ كوپتەگەن ۇلى مەن قىزىنىڭ ۇيدە دە، تۇزدە دە ورىسشا سويلەپ، انا تىلىنەن ماحرۇم قالعانىن كەلە-كەلە ۇيرەنشىكتى نارسەدەي قابىلدايتىن بولدىق.
بالالارىمىزدىڭ ءدۇبارا بولعانىنا نامىستانبادىق، قايتا ءبىر ءتۇرلى ماقتانىش سەزگەندەي بولىپ جۇردىك. اۋرۋ اسقىنىپ كەتسە، ەمدەلۋ قيىن بولاتىنىن ەستەن شىعاردىق.
دۇييەدە باسقا ءتىلدى مەڭگەرمەگەن ەل جوق، ءبىراق، ولاردىڭ ءبىر دە بىرەۋى ءوز ءتىلى مەن مادەنيەتىنەن بەزبەيدى. بالالارى انا ءتىلىن بىلمەگەنگە قورلانبايتىن ۇلت بىرەۋ بولسا، ءبىز سول بولدىق. مىنە، ەندى، ويلانباعاننىڭ ءتۇبى ويران دەگەننىڭ كەبىنە ۇشىراپ وتىرمىز.
سوڭعى جىلداردا وڭاي جولمەن بايىپ العان ءبىر توپ جاس قازاق ىسكەرلەرى كونستيتۋسيادا، پاسپورتتا كازاق دەگەن ءسوز جازىلماسىن، ورىس ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولسىن، جەر ساتىلاتىن بولسىن دەپ شىعا كەلگەندە ءۇي ىشىنەن ءۇي تىككەندەردىڭ بەت پەردەسى سىپىرىلىپ، سۋىق اجارى بىردەن تانىلعانداي بولدى.
شىندىعىندا مۇندايلاردىڭ جاتباۋىر بولىپ ءوسۋى تابيعي. ولار اۋىلدى جەردە اۋىر تىرشىلىك كەشىپ جاتقان قازاق جۇرتشىلىعىنىڭ حال-كۇيىنەن مۇلدە بەيحابار. كوبى تابانى توپىراق باسپاي، اياعىنا تىكەن كىرمەي، جاسىندا بەسىك جىرىن ەستىمەي وسكەندەر، قازاقتىڭ حالىقتىق ءانى مەن كۇيىنەن ءلاززات الماعاندار، ەرتەگى، جىر، اڭىز تىڭداپ كورمەگەندەر، قازاق ادەبيەتى تەڭدەسى جوق باي كوركەمدىك، تانىمدىق، تاعلىمدىق قازىنا ەكەنىن سەزىنبەگەندەر.
حالىقتىڭ تاريحي دامۋ ەرەكشەلىگىنە ءمان بەرمەۋشىلىكتىڭ، وعان استامشىلىكپەن قاراۋدىڭ، اتى جوق، زاتى كوسموپوليتتىك دەرتىنە بوي الدىرۋدىڭ سەبەپتەرى وسى سياقتىلار.
ماڭگۇرت مىنەزدى جاندارعا قازاق تىلىنەن ورىس ءتىلى جاقىن، اتا-بابا داستۇرىنەن اقشا جاقىن، بۇگىنگى كەدەيلەنگەن قازاق قانداسىنان گورى قارجى كوبەيتۋ جولىنداعى ساپتاسى جاقىن.
«جەر ساتىلسىن» دەپ ايقاي كوتەرگەندەر قازاقتىڭ قانداي جەردە تۇرىپ جاتقانىنان حابارى بار ما ەكەن؟ قازاقتىڭ ەڭ سۋلى، شۇرايلى جەرلەرىن رەسەي باسقىنشىلارى سوڭعى بىرەر عاسىردا تارتىپ الىپ، كەلىمسەكتەرگە ءبولىپ بەرگەنىن، جەرگىلىكتى حالىق، نەگىزىنەن العاندا، تىرشىلىككە قولايسىز القاپتارعا قۋىلعانىن، ول جەرلەردىڭ ءوزى ءتۇرلى اسكەري سىناقتار الاڭىنا اينالىپ، ابدەن ۋلانعان، توزعان ازاپ مەكەنى ەكەنىن كەكىرىگى ازعان جاس الپاۋىتتار بىلە مە ەكەن؟ بىلسە، ەلىنە جانى اشىسا، قازاق جەرىن ساتايىق دەۋدەن بۇرىن قازاقتى ءومىر سۇرۋگە لايىق جەرگە ورنالاستىرايىق دەر ەدى عوي.
دەنى دۇرىس ىسكەرلەر بولسا، تۇرمىس تارشىلىعىنا ۇشىراپ، قالت-قۇلت ەتىپ كۇن كەشىپ وتىرعان، ءتيىستى ايلىعىن دا الا الماي، قولداعى مالىن ساتىپ بىتىرۋگە، تەنتىرەپ كەتۋگە جاقىن قالعان جۇرتتى اقىرعى تىرەگىنەن ايىرۋدى كوزدەر مە ەدى؟
حالىقتى ءوزىنىڭ ءتول ەسىمىنەن، تىلىنەن، جەرىنەن جۇرداي ەتكىسى كەلەتىندەردىڭ دەگەنى بولماس. كۇللى قازاقتىڭ دا، ادال نيەتتى بارشا قازاقستاندىقتىڭ دا پىكىرى وسىعان كەلەتىنىنە سەنىمدىمىز. تاعى ءبىر كوز جەتكەن نارسە سول – بۇدان بىلاي جاپپاي ءدۇبارا بولىپ كەتپەۋدىڭ قامىن ويلايتىن كەزەڭگە كەلگەندەيمىز. ويسىز ەلىكتەگىشتىكتەن، جامان ادەتتەردى قابىلداعىشتىقتان، ءوز نەگىزىمىزدى، ءداستۇرىمىزدى اياقاستى ەتۋدەن ءبىر ەل وزسا، ءبىز وزعان بولار ەدىك. ءبىراق، اتا-بابا سالتىن، ءدىن سەنىمىن بۇزعاندىقتان، بورداي توزا جازداعانىمىزدى ەندى تۇسىنە الساق تا، كەش ەمەس.
راحمانقۇل بەردىباي،
«ەل بولامىز دەسەك…» كىتابىنان، 1995
