قالا مەن اۋىل حالقىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى بىزدە بىردەي مە؟ بىردەي بولماسا، ايىرماسى نەدە؟ كونستيتۋسياداعى ەل ازاماتتارىنا كەپىل بەرىلەتىن تەڭ جاعداي بۇل ارادا قانشالىقتى "جۇمىس ىستەيدى"؟ بۇل ساۋالدار توڭىرەگىندە ماماندار جۋىردا شاعىن زەرتتەۋ جاريالادى. وندا دا قازاقستاننىڭ باس قالاسى - استانا مەن سقو-داعى شەكارا ماڭىنداعى شاعىن قالا - ءماملۇتتى سالىستىرىپ كورىپتى. ونىڭ ناتيجەسىمەن Dalanews.kz سايتىنان تانىسىپ، بىلە وتىرىڭىزدار.
Ranking.kz جاريالاعان زەرتتەۋدە ساراپشىلار استانا مەن سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ءماملۇت قالاسى تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن سالىستىرىپ، زەرتتەپ كورەدى. ءماملۇت فورمالدى تۇردە كىشىگىرىم قالا مارتەبەسىنە يە بولعانىمەن، ناقتى دامۋ كورسەتكىشتەرى بويىنشا قالا دەڭگەيىنە جەتپەيدى، سوندىقتان ونى ۇلكەن اۋىل دەپ اتاسا دا بولادى. ق ر "اكىمشىلىك-اۋماقتىق قۇرىلىمى تۋرالى" زاڭىنا سايكەس، قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى كەمىندە 10 مىڭ ادام بولۋى ءتيىس، ال ماملۇتتە نەبارى 6،8 مىڭ ادام تۇرادى. دەگەنمەن رەسمي مارتەبەسى ارقاسىندا ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ ەسەپتەرىندە ءماملۇت تۋرالى جەكە دەرەكتەر بەرىلگەن. سەبەبى بيۋرو تەك قالالار مەن اۋداندار بويىنشا ەگجەي-تەگجەيلى اقپارات بەرەدى، ال اۋىلدارعا قاتىستى مۇنداي تولىق اقپارات جوق.
زەرتتەۋ اۆتورلارى ەكى ەلدىمەكەننىڭ ەكونوميكالىق دامۋ كورسەتكىشىن سالىستىرۋدى ءجون دەپ تاپپاعان، سەبەبى ولاردىڭ اراسىنداعى ايىرما جەر مەن كوكتەي. استانا – دامۋى قارقىندى ءىرى قالا بولسا، ءماملۇت – شەكارا ماڭىنداعى شاعىن ەلدىمەكەن، وندا تەك ءبىر ەڭ ۇلكەن كاسىپورىن – ۇن شىعاراتىن كومبينات بار. سوندىقتان بۇل ارادا تەك الەۋمەتتىك كورسەتكىشتەرگە باسىمدىق بەرىلەدى.
"2025 جىلدىڭ العاشقى توقسانىندا ءماملۇتتىڭ 6،8 مىڭ تۇرعىنىنىڭ 1،7 مىڭى جالدامالى قىزمەتكەرلەر بولىپ تىركەلگەن. ولاردىڭ ورتاشا نومينالدى جالاقىسى – 253،8 مىڭ تەڭگە. ال ءدال وسى كەزەڭدە استانا تۇرعىندارىنىڭ ورتاشا ايلىق جالاقىسى ماملۇتتەن 2،2 ەسە جوعارى ەكەن – 563،3 مىڭ تەڭگە. استانادا جالاقىنىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتى ءبىر جىلدا 1،4%-عا وسسە، ماملۇتتە كەرىسىنشە، 4%-عا تومەندەگەن"، دەلىنگەن زەرتتەۋدە.
قوس قالانىڭ تۇرمىستىق جاعدايى ءۇي شارۋاشىلىقتارىن ىرىكتەۋ ارقىلى زەرتتەلىپ، سالىستىرىلادى.
"ءبىراق ستاتيستيكا بيۋروسى بۇل دەرەكتەردى تەك وبلىستار بويىنشا ۇسىنادى، سوندىقتان ءبىز استانا قالاسى مەن تۇتاس سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىن سالىستىرامىز. ماسەلەن، سقو بويىنشا وتباسىلاردىڭ جارتىسىنان كوبى (53،5%) ۇيلەرىن كومىرمەن جىلىتادى، 30،7%-ىنىڭ مونشاسى، ال 21،1%-ىنىڭ اۋلاسىندا دارەتحاناسى بار. ءماملۇت اۋدانىندا بۇل جاعداي، ءتىپتى وبلىستاعىدان دا ناشار بولۋى ابدەن مۇمكىن. ال ەلوردادا تۇرمىس دەڭگەيى تومەن ۇيلەر سانى 1%-دان اسپايدى"، - دەيدى ساواپشىلار.
ازىق-تۇلىك ينفلياسياسى ءماملۇت اۋدانىنا قاراعاندا (10،6%)، ەلوردادا جوعارىراق – 13،8%. ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنشە، الەۋمەتتىك ماڭىزدى ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنىڭ ءبىرازى استانادا قىمباتتىراق. استانا مەن ءماملۇت اۋدانى اراسىنداعى باعانى سالىستىرۋ ءۇشىن ستاتيستيكالىق بيۋرودان 13 ازىق-تۇلىك باعاسى الىپ قاراستىرىلدى. اسىرەسە، سيىر ەتى، تاۋىق ەتى، شۇجىق ونىمدەرى استانادا ايتارلىقتاي قىمبات ەكەنى بايقالعان. ال كارتوپ، نان، ماي، كۇرىش، قانت سەكىلدى ونىمدەر ءماملۇت اۋدانىندا، كەرىسىنشە استانادان قاراعاندا قىمباتتىراق بولىپ شىقتى.
"وسىنداي ونىمدەردىڭ جيىنتىق باعاسى 2025 جىلدىڭ ساۋىرىندە استانادا – 13،8 مىڭ تەڭگە بولسا، سقو اۋدانىندا – 11،5 مىڭ تەڭگەنى قۇراعان. باعاداعى ايىرماشىلىق از بولعانىمەن، جالاقىداعى ايىرماشىلىق ۇلكەن ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، ءماملۇت تۇرعىندارىنىڭ تاماققا جۇمسايتىن اقشاسىنىڭ ۇلەسى استانالىقتاردان قاراعاندا الدەقايدا جوعارى دەپ ايتۋعا بولادى"، - دەلىنەدى زەرتتەۋدە.
الەۋمەتتىك يگىلىكتەردىڭ تومەن دەڭگەيى مەن جۇمىسسىزدىقتىڭ سالدارىنان ءماملۇت پەن جاقىن ماڭداعى اۋىلداردان جىل سايىن جۇزدەگەن ادام كوشىپ كەتىپ جاتىر. ولاردىڭ نەگىزگى بولىگى پەتروپاۆلعا، استاناعا جانە اقمولا وبلىسىنا قونىس اۋدارۋدا. رەسەيگە كوشۋ قارقىنى اسا جوعارى ەمەس – بىلتىر كورشى ەلگە 390 ادام كەتسە، بيىلعى بۇل كورسەتكىش – 29 ادام. كوشىپ جاتقاندار، نەگىزىنەن، ەڭبەككە قابىلەتتى ازاماتتار. وسى كوشى-قون مەن تابيعي دەموگرافيالىق كورسەتكىشتىڭ كەمۋى سالدارىنان سوڭعى 25 جىلدا ءماملۇت حالقى 24،7%-عا قىسقارعان. جالپى، بۇل سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا ءتان قۇبىلىس. 2000 جىلدان بەرى بيىلعا دەيىن وبلىس حالقى 713،6 مىڭنان 522،2 مىڭ ادامعا، ياعني 26،8%-عا كەمىگەن.
ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى ساراپشىسى شىنار تولەشوۆانىڭ ايتۋىنشا، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى ەلىمىزدىڭ سولتۇستىگىندەگى ەڭ اۋىر دەموگرافيالىق جاعدايعا تاپ بولىپ وتىرعان ايماقتاردىڭ ءبىرى. مۇندا حالىق سانىنىڭ تابيعي تۇردە ازايۋى، ەڭبەككە قابىلەتتى ادامداردىڭ كەمۋى، قارتتار ۇلەسىنىڭ ءوسىمى بايقالادى. جاستاردىڭ كوشۋىنەن بالا تۋۋ دەڭگەيى تومەندەپ كەتكەن.
جالپى رەسپۋبليكا بويىنشا سولتۇستىك قازاقستانداعى كوشى-قون جاعدايى اناۋ ايتارلىقتاي دەڭگەيدە ەمەس، كەرىسىنشە، بۇل – جالپى ۋربانيزاسيانىڭ ءبىر كورىنىسى. 2024 جىلى ەلىمىزدە الماتى وبلىسى مەن ءۇش مەگاپوليستى قوسپاعاندا، بارلىق وڭىردە كوشى-قون سالدوسى تەرىس كورسەتكىشكە يە بولعان. سقو-دا بۇل ايىرماشىلىق 5،3 مىڭ ادامدى قۇراعان. ەڭ جوعارى تەرىس كورسەتكىشتەر تۇركىستان (32 مىڭ)، جامبىل (16،7 مىڭ)، جەتىسۋ (10،9 مىڭ) وبلىستارىندا تىركەلدى.
ءىرى قالالارعا جۇمىس، ءبىلىم ىزدەپ جانە جايلى ءومىر ءۇشىن كوشىپ كەلەتىندەر سانى جوعارى. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەگى بويىنشا، سوڭعى بەس جىلدا استاناعا 551،7 مىڭ، الماتىعا 518،7 مىڭ ادام كوشكەن.
ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ 2025–2030 جىلدارعا ارنالعان وڭىرلىك ساياسات تۇجىرىمداماسىندا حالىقتىڭ قاي جەردە تۇرعانىنا قاراماستان، مەملەكەتتىك قىزمەتتەر مەن الەۋمەتتىك يگىلىكتەردىڭ بازالىق دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتۋدى باستى مىندەت رەتىندە بەلگىلەپ وتىر. بۇل ارادا تولىق تەڭدىك ەمەس، ءبىراق ەڭ تومەنگى ايماقتىق ستاندارتتاردى ساقتاۋ ماسەلەسى جايلى ءسوز ەتىلۋدە. ماماندار مەگاپوليستەر مەن ولاردىڭ اينالاسىنداعى ايماقتاردىڭ دامۋى قارقىندى جاقسى دەپ بولجايدى. بۇل تەك الماتى مەن استانانىڭ عانا ەمەس، قاراعاندى جانە اقتوبە وبلىستارىنىڭ اينالىسىنداعى ەلدىمەكەندەر.
مونو جانە شاعىن قالالاردىڭ بولاشاعى الەۋمەتتىك-دەموگرافيالىق ساياساتپەن ايقىندالادى. شارتتى تۇردە ولار ءۇش توپقا بولىنەدى.
- بىرىنشىسىنە "ءارتاراپتاندىرۋ جولىنداعى قالالار" — تەمىرتاۋ، ەكىباستۇز، رۋدنىي، اقسۋ، كەنتاۋ، ستەپنوگورسك كىرەدى.
- ەكىنشىسىنە — "دامۋ الەۋەتى ورتاشا قالالار" - 10 ەلدىمەكەن، ونىڭ ىشىندە جاڭاوزەن، ريددەر جانە شاحتينسك تە بار.
- توقىراپ تۇرعان قالالارعا كۋرچاتوۆ، التاي، قاراجال جانە ءجىتىقارا جاتادى. ال ءماملۇت سياقتى شاعىن ءارى شەكارالىق قالالاردا الەۋمەتتىك دامۋ قارقىنى تومەندەۋ بولماق.
"الداعى بەس جىلدا اۋىل تۇرعىندارىنىڭ الەۋمەتتىك يگىلىكتەرمەن قامتىلۋ دەڭگەيى قالالىقتاردان ايتارلىقتاي قالىس قالا بەرمەك. مىسالى، قالادا قامتۋ دەڭگەيى 96%-عا جەتسە، اۋىلداردا 71%-دان اسپايدى. ءماملۇت اۋدانى تۇرعىندارىنىڭ قامتۋ دەڭگەيى بار بولعانى 67،5%-دى قۇرايدى دەگەن بولجام بار. بۇل – ايقىن تەڭسىزدىكتىڭ دالەلى"، - دەيدى زەرتتەۋ اۆتورلارى.
بۇعان دەيىن سايتىمىزدا "Esentai Mall-دان نەسيەگە الادى": قارجىگەر باي بلوگەرلەردىڭ بىلىعىن اشكەرەلەدى" دەگەن ماتەريال جاريالانعان بولاتىن.
