كوپبالالى وتباسى – بەرەكە-بىرلىكتىڭ ۇيلەسكەن جەرى. بۇرىن كوپبالالى وتباسىنا قۋانىشپەن قاراسا، بۇگىندە تاڭداي قاعىپ تاڭعالامىز. ونىڭ ءبارىن قالاي اسىرايدى دەگەن كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرەتىن ساۋال. تاعدىر تاۋقىمەتىن تارتىپ، بالالارىمەن ءبىر بولمەلى باسپاناعا زار بولىپ جۇرگەن انالار دا جەتەرلىك.

ادام ومىرىندەگى ەڭ يگى ىستەردىڭ ءبىرى – مۇقتاج جاندارعا قامقورلىق جاساۋ. سول يگى ءىس جاساۋدا الماتى وبلىسىنىڭ كاسىپكەرلەرى  بەلسەندىلىك تانىتۋدا.

جالپى، الماتى وبلىسىندا ءتورت جانە ودان دا كوپ بالا تاربيەلەپ وتىرعان 40 مىڭعا جۋىق وتباسى بار. جىل باسىنان اۋدان، قالا كاسىپكەرلەرى باتىر انالارعا 30-عا جۋىق ءۇي الىپ بەرگەن.

 

الماتى وبلىسىنىڭ اتىمتاي جومارتتارى كىمدەر؟

اقپان ايىندا وڭىرگە تانىمال «الىشەر» شارۋا قوجالىعىنىڭ جەتەكشىسى اسقار سۇلەيمەنوۆ الماتى وبلىسى، تالعار اۋدانىنىڭ گۇلدالا اۋىلىندا مۇقتاج وتباسىنا باسپانا ساتىپ الىپ بەردى.

جانبولاتوۆتار اۋلەتى بۇعان دەيىن اۋىلداعى مونشا ءۇشىن سالىنعان عيماراتتى پانالاپ كەلگەن ەكەن. وسى باسپانا ءۇشىن ولار اي سايىن 17 مىڭ تەڭگە تولەپ وتىرعان.

جاس كوپبالالى وتباسى قۋانىش پەن ماقپال جانبولاتوۆ ۇيعىر اۋدانىنىڭ تۋماسى، ەكەۋى بەس بالا تاربيەلەپ وتىر. وتاعاسى قۋانىش – بالالار ءۇيىنىڭ تاربيەلەنۋشىسى، سونداي-اق جاراقات العان سوڭ، ونىڭ ءبىر كوزى كورمەي قالعان. ءبىراق قيىندىقتارعا قاراماستان، ول ۇيىنە جاقىن ورنالاسقان بازاردا ءارتۇرلى جۇمىس ىستەيدى.

ال كەربۇلاق اۋدانى، قىزىلجار اۋىلىنىڭ تۇرعىنى جۇماعىز مەدەتوۆاعا ءالى سالىنىپ بىتپەگەن  سەمەنت زاۋىتىنىڭ باسشىسى ءتورت بولمەلى ءۇيدى ۇسىندى.

جۇماعىز مەدەتوۆا ءۇش قىزىمەن پاتەردەن-پاتەرگە كوشىپ، تۋىستارىن جاعالاپ جۇرگەنىنە 5 جىلدان اسىپتى.

قوعالى اۋىلىنىڭ ازاماتى، ءماسليحات دەپۋتاتى، جەكە كاسىپكەر قايرات بەكييەۆ التى بالانىڭ اناسى ايگۇل ەشپايەۆاعا ءۇي سىيلاپ، قۋانىشقا كەنەلتسە، تالدىبۇلاق  اۋىلىنىڭ ازاماتى كالەن تۇرسىنبايەۆ التى بالامەن ءۇيسىز جۇرگەن نادەجدا لەمەشكوعا وسى اۋىلدان جايلى باسپانا الىپ بەردى.

سونىمەن قاتار قاسپان اۋىلىنىڭ كاسىپكەرلەرى سلامباي توقابايەۆ جانە  ۆيتاليي تاراسەنكو 11 بالانىڭ اناسى گۇلناز شاكەنوۆا مەن الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن 3 بالالى وتباسىن ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتتى.

 

رۋحى ءور، جۇرەگى جومارت حالىقپىز

جالپى، كەربۇلاق اۋدانىندا 2100-دەن استام كوپبالالى وتباسى تىركەلگەن. ءۇي كەزەگىندە تۇرعان انالار سانى 100-گە جۋىق.

قانشاما جىلدار بويى باسپاناسىز جۇرگەن اقسۋ اۋدانى، جانسۇگىروۆ اۋىلىنىڭ تۇرعىنى الماگۇل قۇدياروۆاعا «قارەكەت» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ دەمەۋشىلەرى باسپانا الىپ بەردى. الماگۇلدىڭ وسىدان ءۇش اي بۇرىن جولداسى قايتىس بولعان، ءقازىر ءوزى بەس بالانى اسىراپ وتىر.

«قارەكەت» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ جۇمىس ىستەپ جاتقانىنا 1 جىلدان اسا ۋاقىت بولعان. وسى ۋاقىت ارالىعىندا قانشاما ءۇيسىز جۇرگەن جانۇيالارعا باسپانا الىپ بەرىپ، ساۋاپتى ءىس جاساپ كەلەدى.

الماگۇل قۇدياروۆا اتالعان قور ارقىلى تەگىن باسپاناعا قول جەتكىزگەن 55ء-ىنشى ادام. اتالمىش قور 2018 جىلى ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى 60 ادامنىڭ باسپانالى بولۋىنا سەبەپشى بولعان.

ءبىز رۋحى ءور، جۇرەگى جومارت حالىقپىز. وعان دالەل – وسىنداي اۋزىن اشسا جۇرەگى كورىنەتىن ازاماتتار.

جالعىزباستى اكە نيكولاي ودۋدەنكونىڭ قۋانىشىندا دا شەك جوق. سەبەبى 3 بالاسىن جالعىز ءوزى باعىپ-قاعىپ وتىرعان اكەگە الاكول اۋدانىنىڭ  اكىمى الىبەك جاقانبايەۆ بەسكول اۋىلىنان 2 بولمەلى پاتەر بەردى.

وسى بەسكول اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ «زاگاتزەرنو» اۋىلىندا تۇراتىن كوپبالالى تاعى ءبىر وتباسىنىڭ دا جاعدايى ءماز ەمەس ەدى. الەكساندرا مەلنيكوۆانىڭ 10 بالاسى بار. ول – جالعىزباستى انا. بەسكولدەگى بالىق زاۋىتىندا جۇمىس ىستەيدى. بار تاپقان-تايانعانىن بالالارىنىڭ اۋزىنا توساتىن الەكساندرانىڭ باسپانا الۋعا شاماسى جوق ەدى. اۋدان اكىمدىگىنە جازعان ءوتىنىشى قارالىپ، جاقىندا بۇل اۋلەتكە دە 2 بولمەلى پاتەر بەرىلدى.

قالالىق قايىرىمدىلىق اكسيالارىنىڭ قاتىسۋشىسى، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارعا مەرەكەلىك شارالاردىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى «ستاتۋس» ويىن-ساۋىق كەشەنىنىڭ ديرەكتورى اسقار ءبىلالوۆ تا قۇر قول وتىرماي، تالدىقورعان قالاسىنىڭ تۇرعىنى، سەگىز بالانىڭ اناسى ينديرا قارابەكوۆاعا ءۇش بولمەلى پاتەر سىيلادى. كوپبالالى انا بۇعان دەيىن ساياجايدا جالدامالى ۇيدە تۇرىپ كەلگەن.

سونداي-اق ەكپىندى اۋىلدىق وكرۋگىندە ورنالاسقان «مايقىنوۆ ە» شق باسشىسى مايقىنوۆ ەرمەك سەرىكباي ۇلى «كۇمىس القا» يەگەرى، كوپبالالى انا قاراقات مۇحامەدجانقىزىنا 7 بولمەلى ءۇيدى سىيعا تارتتى.

قابانباي اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى، الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن زويا ستارچەنكو مەن كوپبالالى انا، «كۇمىس القا» يەگەرى سۆەتلانا اقشولاقوۆا دا ءدال وسىنداي قۋانىشقا كەنەلدى.

بۇل قۋانىشتىڭ دانەكەرى بولىپ وتىرعان ازاماتتاردىڭ ءبىرى – وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى، «قابانباي جولاۋشى» ءجشس-نىڭ باسشىسى قانات قوجابەكوۆ بولسا، ەكىنشىسى – الاكول اۋدانىنىڭ يمامدارى مەن اۋدان جاماعاتى.

سونىمەن بىرگە «دوستىق تازارتۋ» ءجشس-نىڭ ديرەكتورى شالقار جاقسىبايەۆ قىزىلاششى اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى ءىى جانە ءىىى توپتاعى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ەرلان ەسىمبەكوۆ پەن سامال ورازبەكوۆاعا وسى اۋىلدان جايلى 4 بولمەلى باسپانا الىپ بەردى.

الاكول اۋدانىندا جىل باسىنان 1384 كوپبالالى جانە الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىلار كەلگەن. ولاردىڭ 165ء-ى – ءۇي كەزەگىندە تۇرعاندار.

 

كەربۇلاق اۋدانىنىڭ كاسىپكەرلەرى جاراپ تۇر

سارىبۇلاق اۋىلىنىڭ تۇرعىنى، 7 بالانىڭ اناسى مەيرامگۇل بايسەيىتوۆاعا وسى اۋىلدىڭ شارۋا قوجالىق باسشىلارى 4 بولمەلى ءۇيدى سىيعا تارتتى. «وسى كۇنگە دەيىن 7 بالامەن جالدامالى پاتەردە تۇردىم. ەكى بالام ستۋدەنت. 5 بالام مەكتەپتە وقيدى. جالعىز ءوزىم قولىمنان كەلگەنىنشە تىرمىسىپ، بالالارىمدى جەتكىزىپ كەلەمىن. ەندى ءوزىمىزدىڭ ءۇيىمىز بار. بۇل ءبىز ءۇشىن ۇلكەن كومەك بولدى. قوجالىق باسشىلىعىنا العىسىم شەكسىز»، – دەدى كوپبالالى انا كوزىنە جاس الىپ.

سونىمەن قاتار «التىنەمەل» ۇلتتىق مەملەكەتتىك تابيعي پاركىنىڭ باس ديرەكتورى حالىق وڭعار ۇلى دا جالعىز باستى اناعا توسىنسىي جاسادى. ول سەمباي گۇلسانات ەسىمدى جالعىز باستى اناعا ءۇش بولمەلى ءۇي ساتىپ الىپ بەردى.

قوعالى اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ «اقمارال» جەكە شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى بولات بۇراحانوۆ ءوز اتىنان جومارتتىق تانىتىپ، كوپبالالى انا اينۇر قىستاۋبايەۆاعا 4 بولمەلى ءۇي سىيلادى.

كەربۇلاق اۋدانى، كوكسۋ اۋىلىنىڭ تۇرعىنى، التى بىردەي بالانىڭ اناسى مەرۋەرت دولانبەكوۆانىڭ وتباسى دا باقىتقا كەنەلدى. «ابىحان» جەكە شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى سەرىك ابىحانوۆ 4 بولمەلى ءۇيدى ءوزى ساتىپ الىپ، اناعا سىيعا تارتتى.

«ءبىر قوزى دۇنيەگە كەلسە، ءبىر ءتۇپ جۋسان ارتىق شىعادى» دەگەن بار. تەكتى جۇرتتىڭ بار تىلەگى – ۇرپاعىنىڭ اماندىعى. كاسىپكەرلەردىڭ يگى ىستەرى دە وسى ۇستانىمدا.

تەكەلى قالاسىندا 415 كوپبالالى وتباسى بار. ونىڭ ىشىندە 170ء-ى پاتەرگە، تۇرمىستىق جاعدايلارىنا بايلانىستى مۇقتاجدىقتا. جالپى، 55 كوپبالالى وتباسى رەسمي كەزەكتە تۇر.

ءتىپتى ارنايى جاردەم بەرۋ قورى قۇرىلعان. قورعا قاراجات جينالىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندە «اسپمك-519» ج ش س ءوزىنىڭ ەرەكشە ىقىلاسىن تانىتىپ، ءبىر وتباسىن قۋانتىپ وتىر.

«اسپمك-519» ج ش س ۇجىمى قايىرىمدىلىق كومەك رەتىندە جالعىزباستى كوپبالالى انا نازگۇل كۋجيكەيەۆاعا 3،5 ملن تەڭگەگە 4 بولمەلى ءۇي ساتىپ الىپ بەردى. مەكەمە باسشىسىنىڭ ورىنباسارى كونستانتين ۆولوگودسكيي ۇجىمىنداعى ازاماتتارمەن بىرلەسىپ، سالتاناتتى تۇردە ءۇي قۇجاتتارىن دا ەندىگى يەسىنە تاپسىردى. بۇعان دەيىن 7 بالانىڭ اناسى جالدامالى ۇيدە تۇرىپ كەلگەن.

سونداي-اق ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنداعى «بيك service» سەرىكتەستىگىنىڭ ديرەكتورى، كاسىپكەر قۋات سۇلتانعازييەۆ ماساق اۋىلىندا تۇراتىن  قاراقويشييەۆ اۋلەتىنە ءۇي سىيلاعان.

ايتا كەتەيىك، الماتى وبلىسىندا الەۋمەتتىك كارتا جاسالىپ، كوپبالالى جانە الەۋمەتتىك تۇرعىدان از قامتىلعان وتباسىلاردى قولداۋعا 3 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجى ءبولىندى. سايكەسىنشە، وسى باعدارلاما بويىنشا جولاۋشى تاسىمالداۋمەن اينالىساتىن كاسىپورىنداردىڭ شىعىنىن جابۋعا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 200 ملن تەڭگە قارالعان. كوپبالالى انالارعا قالا اۆتوبۋستارىمەن تەگىن قاتىناۋ 1 ساۋىردەن باستالعان بولاتىن. ودان بولەك، ولاردىڭ بالالارىنا جازعى لاگەرلەرگە جولداما بەرۋ كوزدەلىپ وتىر. ىستىق تاماقپەن، مەكتەپ فورماسىمەن قامتۋ ماسەلەسى دە باستى نازاردا.

بۇدان بولەك، «7-20-25» باعدارلاماسى بويىنشا 26 تۇرعىن ءۇي سالاتىن اۋماق انىقتالىپ، وعان 2025 جىلعا دەيىن 4 ملن شارشى مەتر ءۇي سالۋ مىندەتى قويىلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە ايماقتاعى 104 مىڭعا جۋىق وتباسى باسپانالى بولادى. مۇقتاج ادامداردىڭ باسپانالى بولۋى ءۇشىن اتقارۋشى بيلىك العاشقى جارنانى تومەندەتۋ ماقساتىندا تۇرعىن ءۇي سەرتيفيكاتىن بەرىپ جاتىر. بۇل ماقساتقا بيۋدجەتتەن 1 ملرد تەڭگە ءبولىندى.

قايىرىمدىلىق جاساۋعا اسىققان جاندار قاتارى ارتۋدا. ولاي بولسا ەل ىشىندە قولى اشىق، مارتتىكتىڭ بيىگىنە شىققان ادامدار كوپ بولسىن دەگىمىز كەلەدى.

 

 

بالجان جۇمانبەكوۆا، الماتى وبلىسى