كونستيتۋسيالىق رەفورما - جاڭا قازاقستاننىڭ جارقىن بولاشاعىنا جاسالىپ وتىرعان بەتبۇرىس، قوعامدا دەموكراتيا قاعيداتتارىن ورنىقتىرۋعا جاسالعان قارىمدى قادام دەپ ايتۋىمىزعا تولىق نەگىز بار.
اتا زاڭىمىزدىڭ العاشقى سۇلباسى 1995 جىلى بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمدا قابىلداندى. سودان بەرگى 27 جىل ىشىندە وعان پارلامەنتتىڭ زاڭ شىعارۋشىلىق قۇقىعىمەن بىرنەشە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى.
ءقازىر الەم كۇن ساناپ وزگەرىپ جاتىر. حالىقتىڭ تالاپ-تىلەكتەرى مەن سۇرانىسىنىڭ دا سيپاتى وزگەرۋدە. جاھاندانۋ پروسەستەرى قوعامدىق قاتىناستاردىڭ جاڭا فورماتىن قالىپتاستىرىپ وتىر. سول سەبەپتەن دە، پرەزيدەنت ەلىمىزدىڭ ساياسي جاڭعىرۋىن، بيلىك تارماقتارى اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناستاردىڭ وڭتايلى بالانسىن، سونىمەن قاتار مەملەكەت پەن قوعامنىڭ ءتيىمدى ديالوگىن قالىپتاستىرۋدى كوزدەيتىن ساياسي رەفورمالار باعدارلاماسىن ۇسىنىپ وتىر. وسى ورايدا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ حالىققا ارناعان بەينەۇندەۋىندە: «ءبىز ءبارىمىز ءبىر ەل بولىپ جاڭا قازاقستاندى، ءادىل قازاقستاندى قۇرامىز. ءاربىر ازاماتتىڭ قۇقىعى قورعالاتىن مەملەكەت بولامىز... ءبىز مەملەكەتتىك جۇيەنى جەتىلدىرىپ، قوعام مەن بيلىكتىڭ ءتيىمدى ديالوگىن ورناتامىز. وسىلايشا، ەكىنشى رەسپۋبليكانى قالىپتاستىرامىز. كونستيتۋسيالىق رەفورما مۇنىڭ ءبارىن تابىستى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قاجەت»، - دەدى.
قازىرگى اتا زاڭىمىزدا 98 باپ بار بولسا، ونىڭ 33-ىنە وزگەرىس ەنگىزىلەتىن بولادى. بۇل كونستيتۋسيانىڭ 3/1 بولىگى وزگەرەدى دەگەن ءسوز. بۇل رەتتە، كونستيتۋسيالىق رەفورما تىكەلەي بۇكىلحالىقتىق داۋىس بەرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى، بۇل ونىڭ جالپىۇلتتىق سيپاتىن كورسەتەدى.
كونستيتۋسيالىق رەفورمانىڭ نەگىزگى باعىتى رەتىندە بيلىكتىڭ بارلىق تارماقتارى اراسىنداعى وكىلەتتىكتەر مەن قۇزىرەتتەردىڭ بارىنشا وڭتايلى تەپە-تەڭدىگىن قالىپتاستىرۋدى ايتۋىمىزعا بولادى. پرەزيدەنت اعىمداعى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا جاساعان جولداۋىندا سۋپەرپرەزيدەنتتىك باسقارۋ فورماسىنان قۋاتتى پارلامەنتى، ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەتى بار پرەزيدەنتتىك باسقارۋ مودەلىنە كوشۋ قاجەتتىگىنە باسا نازار اۋدارعان بولاتىن. سول سەبەپتەن دە، كونستيتۋسيالىق رەفورمانىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى – پرەزيدەنتتىڭ ءبىرقاتار وكىلەتتىكتەرىن قىسقارتۋ بولىپ تابىلادى. ماسەلەن، كونستيتۋسياعا ق ر پرەزيدەنتىنىڭ ءوز وكىلەتتىگى كەزەڭىندە ساياسي پارتياعا مۇشە بولماۋى تۋرالى نورما ەنگىزىلەتىن بولادى. كوپتەگەن شەت مەملەكەتتەردە پرەزيدەنتتىڭ كانديداتۋراسىن بەلگىلى ءبىر پارتيا ۇسىنۋى مۇمكىن، ال وسى كانديداتۋرا پرەزيدەنت بولعاننان سوڭ ءوز وكىلەتتىگى كەزەڭىندە ساياسي پارتياعا مۇشە بولا المايدى. بۇل ونىڭ ءوزىن ۇسىنعان پارتياعا باسىمدىقتار بەرمەۋىن، ساياسي بەتاراپتىعىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قولدانىلاتىن شارا بولىپ تابىلادى.
«تۋرا بيدە تۋعان جوق، تۋعاندى بيدە يمان جوق» دەمەكشى، اتا زاڭىمىزعا ق ر پرەزيدەنتى جاقىن تۋىستارىنىڭ ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەت اتقارۋعا، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەكتىلەرىندە باسشى لاۋازىمىن يەلەنۋ قۇقىقتارىن بولدىرماۋ جونىندەگى نورما ەنگىزىلگەلى وتىر. بۇل ءوز تۇسىندا پرەزيدەنت تۋىستارىنا قانداي دا ءبىر ارتىقشىلىقتار بەرمەۋ، بەلگىلىلى ءبىر مەملەكەتتىك يگىلىكتەردى پايدالانۋدا بارلىق ازاماتتار قۇقىقتارىنىڭ تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جاسالىپ وتىرعان ءادىل قادام دەپ باعالايمىن.
پرەزيدەنت وبلىستاردىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ جانە استانانىڭ اكىمدەرىن ءوڭىر (قالا) ءماسليحاتتارىنىڭ بارلىق دەپۋتاتتارىنىڭ كەلىسىمىن الا وتىرىپ بالامالى نەگىزدە (كەمىندە ەكى كانديداتۋرا ۇسىنۋ ارقىلى) تاعايىندايتىن بولادى. بۇل دا ادىلەتتىلىك پرينسيپتەرىن ورنىقتىرۋ، وسى ساياسي لاۋازىمعا بارىنشا لايىقتى كانديداتۋرانى ىرىكتەپ الۋ ماقساتىندا ەنگىزىلگەلى جاتقان نورما بولىپ تابىلادى جانە ول ءبىلىمى، كاسىبي دايىندىعى مەن ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى جوعارى ماماندارعا ساياسي قىزمەتتىڭ تۇتقاسىن ۇستاۋعا مۇمكىندىك بەرەرى انىق.
پرەزيدەنت قولدانىستاعى كونستيتۋسياعا سايكەس سەناتتىڭ 15 دەپۋتاتىن تاعايىندايتىن بولعان. ءقازىر سەناتتىڭ 10 دەپۋتاتىن، ونىڭ ىشىندە 5-ەۋىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا تاعايىندايتىندىعى تۋرالى نورما ەنگىزىلەتىن بولادى. ءوز تۇسىندا بۇل وزگەرىس پرەزيدەنتتىك ىقپالدى ازايتۋ ماقساتىندا قولدانىلىپ وتىرعان شارالاردىڭ ءبىرى.
پارلامەنتكە زاڭ شىعارۋ قىزمەتىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ جانە ونى كۇشەيتۋ ماقساتىندا ءبىرقاتار وكىلەتتىكتەر بەرىلەدى. مىسالى، حالىقتىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا، كونستيتۋسيالىق قۇرىلىسقا، قوعامدىق ءتارتىپتى قورعاۋعا، ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەتىن جاعدايلارعا جەدەل دەن قويۋ ماقساتىندا ۇكىمەتتىڭ زاڭ شىعارۋ تارتىبىمەن ەنگىزىلگەن زاڭ جوبالارى پالاتالاردىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا پارلامەنتتىڭ دەرەۋ قاراۋىنا جاتادى. اتالعان زاڭ جوبالارى قارالىپ جاتقاندا ۇكىمەت زاڭ كۇشى بار ۋاقىتشا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر قابىلداۋعا قۇقىلى. سوڭعى كەزدە ورىن العان كوروناۆيرۋس پاندەمياسى، قاڭتار وقيعاسى، ءتۇرلى توتەنشە جاعدايلار وسى جاعدايلارعا جەدەل جاۋاپ قاتۋدى شەكتەيتىن زاڭ قابىلداۋ ىسىندەگى ءبىرقاتار كەمشىلىكتەردىڭ بەتىن اشتى. كونستيتۋسياعا مۇنداي نورمانى ەنگىزۋ زامانىمىزدىڭ ءتۇرلى تاۋەكەلدەرىنە شۇعىل دەن قويۋ قاجەتتىلىگىنەن تۋىنداپ وتىرعان شارا دەۋىمىزگە بولادى.
جالپى اتا زاڭىمىزعا ەنگىزىلگەلى وتىرعان وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار پاكەتىنە زەر سالساق، سايىپ كەلگەندە بارلىق نورمالار سۋپەرپرەزيدەنتتىك باسقارۋدان تۇبەگەيلى باس تارتىپ، پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكا مودەلىنە كوشۋگە، مەملەكەتتىك بيلىك فۋنكسيالارىن مونوپولياسىزداندىرۋعا، حالىقتىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋ ىسىنە ارالاسۋىن كەڭەيتۋگە، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ تەتىكتەرىن كۇشەيتۋگە باعىتتالعان.
رەفەرەندۋمعا قولداۋ كورسەتۋ ماقساتىندا قۇرىلعان وبلىستىق شتاب ءتوراعاسى رەتىندە بۇگىندە كونستيتۋسيالىق رەفورمالاردى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا اۋىل-ايماقتاردىڭ تۇرعىندارىمەن كەزدەسۋلەر وتكىزىپ كەلەمىز. وسىنداي كەزدەسۋلەر ۇستىندە كونستيتۋسياعا ەنگىزىلىپ جاتقان وزگەرىستەردىڭ قالىڭ كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ جاتقاندىعىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. شىن مانىسىندە حالىق وسى كونستيتۋسيالىق رەفورمادان كوپ ءۇمىت كۇتەدى. كوپشىلىك قاۋىم ساياسي ۇستىنىمىزدى وڭتايلاندىرۋ جولىمەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەردى شەشۋگە جاعداي جاسالاتىندىعىنا مول سەنىم ارتۋدا.
وسى تۇستا رەفەرەندۋمعا قولداۋ كورسەتۋ جونىندەگى وبلىستىق شتابتىڭ اتىنان ونىڭ ءتوراعاسى رەتىندە وبلىس تۇرعىندارىنا ۇندەۋ جولداعىم كەلەدى.
قادىرمەندى الەۋمەت! ۇلتىمىز تاعدىرشەشتى ساتتە تۇرعان شاقتا بارشاڭىزدى ەل پرەزيدەنتىنىڭ جانىنا توپتاسىپ، جاڭا قازاقستان، ەكىنشى رەسپۋبليكا قۇرۋ يدەياسىن قولداۋعا شاقىرامىن. بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمعا بەلسەندى قاتىسىپ، ءوز ۇستانىمدارىڭىزدى ءبىلدىرۋ – ازاماتتىق پارىز! ونىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ ەڭبەك ەتۋ – ءاربىرىمىزدىڭ پەرزەنتتىك بورىشىمىز!
قايرات بالابييەۆ، رەفەرەندۋمدى قولداۋ جونىندەگى تۇركىستان وبلىستىق شتابىنىڭ ءتوراعاسى، تۇركىستان وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ حاتشىسى
