– وتكەن جىلى عانا ءبىز قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن اتاپ وتتىك. وسى تۇستا وتكەنىمىزدى جاڭعىرتىپ، تاريحتى جاڭاشا كوزقاراسپەن قايتا جازۋدى قولعا الدىق. ۇلتتىق تاريحىمىزعا بايلانىستى تىڭ دەرەكتەر ايتىلۋدا. عالىم رەتىندە ءسىزدىڭ الىپ-قوسارىڭىز بار ما؟
– ۇلتتىق تاريحقا بايلانىستى ءالى كۇنگە زەرتتەۋ قاجەت دۇنيەلەر وتە كوپ. ءبىر عانا ابايدىڭ تولىق ادامىن ءدال قازىرگى يدەولوگياعا پايدالانساق، ءبىز كوپ نارسەدەن ۇتار ەدىك. پاتشا ۇكىمەتى ءبىزدى سەكسەۋىل ادىسىمەن باسقارعان. سەكسەۋىلدى بالتامەن شاپسا، جارىلۋى قيىن، ال وزىنە-وزىن ۇرسا تەز جارىلادى. قازاقتى بىر-بىرىنە اڭدىتۋ ارقىلى ءبىزدىڭ ءوزىمىزدى عانا ەمەس، سانامىزدى دا قۇلدىقتا ۇستاعان. وسى ساياساتتى كەڭەستىك بيلىكتەگىلەر دە پايدالاندى. كەڭەستەر وداعىنداعى 15 رەسپۋبليكانىڭ ىشىندە ەڭ ورىستانىپ كەتكەن ەل بىزدەر ەدىك.
شىن مانىسىندە ءبىزدىڭ تاريحىمىز ب.ە.د. 7 عاسىردان باستالۋى كەرەك. ءحىح عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنداعى قازاقتار ۇشكە ءبولىندى. باتىستاعى قازاقتار، قوقان حاندىعىنا قاراعان قازاقتار، وڭتۇستىكتەگى قازاقتار. حح عاسىرداعى زار زامان اعىمىندا 140 اقىن سول كەزەڭنىڭ شىنايى كورىنىسىن باياندايدى. ال بۇلار ءالى كۇنگە تولىققاندى زەرتتەلىپ بىتكەن جوق. ەڭ باستىسى ابايدى تولىق تانىدىق دەپ ايتا المايمىن. شاكارىم مەن اباي جان ماڭگىلىك دەگەن. ياعني ادامنىڭ ءومىرى بىتكەن سوڭ، ءبىزدىڭ جانىمىز اسپان كەڭىستىگىندە بولادى. قازىرگى ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنىڭ نەگىزى وسىندا جاتىر.
ابايدا نە شىعىس، نە باتىس جەتە الماعان ويلار بار. ەگەر ولاردىڭ ءبارىن زەرتتەپ، ناسيحاتتاي بىلسەك، وندا ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىز ناعىز ازات ويلى تۇلعا بولار ەدى.
– ءبىزدىڭ ۇلتتىق تاريحىمىز تاۋەلسىزدىك العانعا دەيىن رەسەيدىڭ قاتاڭ باقىلاۋىندا بولىپ، سولاردىڭ ىقپالىمەن جازىلدى. سول ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ مۇمكىن با؟
– ارينە، مۇمكىن. شىندىق پەن اقيقات كۇندەردىڭ كۇنىندە تاريح ساحناسىنا شىعادى. سىزگە ءبىر عانا مىسال ايتايىن. بولگار تاريحشىسى كييەۆسكيي ءرۋستى باسقارىپ تۇرعان سۇڭقار دەگەن قازاق بولىپتى دەگەن مالىمەتتى تاپقان. وعان سوكولوۆ، ستانيسلاۆ دەگەن ات قويعان. ول سول ەلدە تۇرىپ، ورىس قىزىنا ۇيلەنگەن. رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك جۇيەسىن قۇرىپ، جاساعان وسى قازاق بولعان. كەيىن وسىنى جاسىرىپ قالۋ ءۇشىن كييەۆتىڭ ۇلى كنيازى ۆلاديمير مونوماح جازبالاردىڭ ءبارىن ءوشىرىپ، كوزىن جويىپ، ورنىنا جالعان قۇجات جاساعان ەكەن. ءبىز وسىعان 1860 جىلدان بەرى سەنىپ كەلدىك. سويتسەك بۇل وتىرىك ەكەن. بۇنى بولگار تاريحشىلارى ايتىپ بەردى.
ماسكەۋدە 1088 جىلى اسات موسقاۋ دەگەن جىگىت بيلەگەن. ماسكەۋدىڭ حالقى ونى جاقسى كورگەننەن ونىڭ اتىن ماسكەۋ دەگەنگە اينالدىرىپ جىبەرگەن ەكەن. سوندا ورىستىڭ استاناسىنىڭ اتى ماسكەۋ قازاقتىڭ ەسىمىنىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان جانە ورىستىڭ مەملەكەتتىك جۇيەسىن سۇڭقار دەگەن قازاق قۇرعان.
ءدال قازىرگى ۋاقىتتا ءبىز ۇلى ابايدى بارىنشا تانۋعا كۇش سالىپ، قۇلدىق سانادان ارىلۋىمىز كەرەك. رەسەيدىڭ مۇراعاتتارىندا بىزگە قاتىستى قۇجاتتاردى جويىپ تاستاۋىندا ۇلكەن ءمان بار. كەڭەستىك بيلىك قازاقتىڭ باسىن كوتەرتپەي، باقىلاۋىندا ۇستاپ وتىردى. شىن مانىسىندە ءبىز قانىمىز تازا، ويىمىز سەرگەك، دۇنيەتانىمى وتە تەرەڭ حالىقپىز.
– ءسىز ايتقان دەرەكتى عالىمدار بىلە مە؟
– ارينە، بىلەدى دەپ ويلايمىن. كوپ ۋاقىت وتپەي-اق بۇل شىندىق تا ايتىلاتىن بولادى...
