بيۋدجەتتى تولىقتىرۋشى مۇناي باعاسىنىڭ قۇلاۋىنا تۇرتكى بولا الاتىن عالامدىق ەكونوميكا رەسەسسياسى ءقاۋپىنىڭ بەتى ءالى قايتپاي تۇر. ءۇزىلىس جاريالانعانىنا قاراماستان اقش پەن قىتايدىڭ ساۋدا قاقتىعىسى ۋشىعا تۇسۋدە. ونىڭ ۇستىنە  قوسىمشا قۇن سالىعىن 12%-دان 16 %-عا وسىرەتىن، 1،3 ترلن تەڭگەنىڭ جولىن جابۋشى 128 ءتۇرلى سالىقتىق جەڭىلدىكتەردىڭ كوزىن جوياتىن جاڭا سالىق كودەكسى كەلەسى جىلى قولدانىسقا ەنگىزىلىپ قالۋى دا مۇمكىن. مۇنداي جاعدايدا جابىلاتىن ەكونوميكالىق نىساندار قاراسى دا كوبەيۋى ىقتيمال. سوندىقتان ۇكىمەت قازىردەن الداعى قيىن-قىستاۋ كەزەڭدى وتكەرۋدىڭ سەناريىن دايىنداۋدى قولعا الۋدا. بۇل رەتتە، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ەلىمىزدە نەسيە الۋشىلار قاراسىنىڭ كوپتىگى ۇكىمەتتى دە، ۇلتتىق بانكتى دە الاڭداتىپ وتىرعان جايى بار، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.

بانكتىك قارىزداردىڭ جالپى جيىنتىعىندا تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەر ۇلەسى 39،2% -دى قۇرايدى. AERC كونسالتينگتىك قىزمەتتەر دەپارتامەنتىنىڭ اعا ساراپشىسى ەراسىل سەرىكباي ىشكى كرەديتتىك نارىق قۇرىلىمىنداعى وسى سەگمەنتتىڭ باسىم مانگە يە ەكەنىن راستايدى. اسىرەسە، ىسكەرلىك بەلسەندىلىكتىڭ باياۋلاۋى جانە مەملەكەتتىك ىنتالاندىرۋدىڭ شەكتەۋلى ىقتيمال جاعدايىندا. ساراپشى تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەندىرۋ ەل دامۋىنىڭ نەگىزگى درايۆەرلەرىنىڭ ءبىرى ەكەنىن ەسكە سالادى.

"مۇنداي بەلسەندىلىك، ادەتتە، ساۋدا، قىزمەت كورسەتۋ جانە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى سالاسىندا وڭ ديناميكانى قالىپتاستىرا وتىرىپ، ەكونوميكالىق ورلەۋ كەزەڭدەرىمەن قاتار جۇرەدى. الايدا، مۇنداي مودەلدىڭ تۇراقتىلىعى، كوبىنەسە قارىز الۋشىلاردىڭ ءوز مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋ قابىلەتىنە جانە قارجىلاندىرۋ جۇيەسىنىڭ ساپاسىنا بايلانىستى"، - دەيدى ول.

ونىڭ ايتۋىنشا، 2025 جىلدىڭ باسىندا ەلىمىزدە قارىز الۋشىلار سانى 8،6 ميلليوننان استى. بۇل ەكونوميكالىق تۇرعىدا بەلسەندى حالىقتىڭ ايتارلىقتاي ۇلەسىن تانىتادى. ونىڭ 53%-عا جۋىعى 1 ملن تەڭگەدەن از بەرەشەگى با،  ولار نەسيەلەندىرۋدىڭ جيىنتىق سوماسىنىڭ 7%-ىن عانا قۇرايدى. ال بانكتەر الدىنداعى نەگىزگى بەرەشەك (شامامەن 93%) ءىرى قارىزدارى بار اۋقاتتى تۇلعالاردا شوعىرلانعان، دەپ ناقتىلايدى سەرىكباي.

"وسى جاعىنان العاندا،ماكروەكونوميكالىق تۇرعىدا قاراستىرلاتىن رەسپۋبليكامىزداعى حالىقتىڭ نەسيەلەندىرىلۋ دەڭگەيى تاۋەكەلدەر تۋدىرماي، قالىپتى ماندەر شەگىندە دەپ ايتۋعا بولادى. الايدا، ميكرو دەڭگەيدە بورىشتىق جۇكتەمەلەردىڭ كورىنىستەرى بايقالادى، اسىرەسە تابىسى تومەن، جۇمىسى تۇراقسىز جانە قارجىلىق اقپاراتقا قولجەتىمدىلىگى شەكتەۋلى ءۇي شارۋاشىلىقتارى اراسىندا. حالىقتىڭ وسى ساناتتارى بورىشتىق جۇكتەمەگە، ونىڭ ىشىندە قامتاماسىز ەتىلمەگەن نەسيەلەردىڭ جاپپاي بەرىلۋىنە جانە قارجى قۇرالدارىن تاڭداۋ شەكتەۋىلىگىنە بايلانىستى قارىزعا باتۋعا كوبىرەك ۇشىرايدى"،-دەپ اتاپ ءوتتى AERC وكىلى.

ونىڭ كوزقاراسىنشا، قارىزعا باتۋعا مىنا ساناتتاعى تۇلعالار الدەقايدا بەيىم:

• حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توبى قاتارىنا جاتاتىن جانە قارجىلىق تاۋەكەلدەرگە بەيىمدىلىگى جوعارى كءوپ بالالى وتباسىلار، اسىرەسە اۋىلدىق جەرلەردە تۇراتىندار؛
• جاستار، اتاپ ايتقاندا، ۇزاق مەرزىمدى پايدالانۋعا جاتاتىن تاۋارلاردى ساتىپ الۋشى، وقۋعا اشقا تولەۋشى، ۇيلەنۋ تويىن جاساۋشى، ساياحاتتاعاندى جاقسى كورەتىن 25-34 جاس ارالىعىنداعىلار تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەر مەن ميكروكرەديتتەردى ءجيى راسىمدەيدى. ونىڭ ۇستىنە ولاردىڭ تابىسى دا تۇراقتى ەمەس. مكب ەسەپتەرىنە سايكەس، قارىز الۋشىلار اراسىندا جاستاردىڭ ۇلەسى، اسىرەسە ءىرى قالالاردا تۇراقتى تۇردە جوعارى بولىپ كەلەدى.
• تابىسى شەكتەۋلى ءۇي شارۋاشىلىقتارىنداعىلار نەگىزگى قاجەتتىلىكتەرىن جابۋ ءۇشىن نەسيە الۋعا كوبىرەك جۇگىنەدى. بۇل توپتاعىلاردىڭ قارجىلىق ساقتاندىرۋ ساپاسى تومەن جانە بانكتەرگە قولجەتىمدىلىگى شەكتەۋلى، سول سەبەپتى ولاردىڭ وتە جوعارى سىياقى مولشەرلەمەسىندەگى نەسيەلەرگە ۇرىنۋى ءقاۋپى دە جوعارى.  
• نەسيە العاندار اراسىندا ايەل ادامداردىڭ بەلسەندىلىگى جوعارى. اسىرەسە،  جالعىزباستى انالار مەن جۇمىسسىزدار قارىز قامىتىنا ءتۇسۋ ىقتيمالدىلىعى جوعارى.  

"نەسيەلەندىرۋ تەك ساندىق ەمەس، سونىمەن قاتار الەۋمەتتىك سيپاتقا دا يە. بۇل رەتتەگى وسالدىققا ىقپال ەتۋشى نەگىزگى فاكتورلار قارجىلىق ساۋاتتىلىقتىڭ تومەندىگى، قامتاماسىز ەتىلمەگەن قارىزداردىڭ جوعارى ۇلەسى، ميكروقارجى ۇيىمدارىنىڭ كەڭىنەن قانات جايۋى، اقشا جيناقتارىنىڭ بولماۋى نەمەسە بالامالى اقشا كوزدەرىنە قولجەتىمسىزدىگى بولىپ تابىلادى"، – دەپ ەسەپتەيدى سەرىكباي.

 دەرەككوز: ۇلتتىق بانك

پروبلەمالىق نەسيەلەر قاي بانكتەردە قوردالانعان؟

1. 2025 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنداعى جاعداي بويىنشا، ەلىمىزدەگى ميكوقارجى ۇيىمدارى بەرگەن نەسيەلەر بويىنشا مەرزىمى وتكەن بەرەشەكتەر كولەمى 296 ملرد تەڭگەگە جەتىپ، كوش الدىندا كەلەدى. ەڭ ۇلكەن ءوسىم  1-دەن 30 كۇنگە دەيىن كەشىكتىرگەندەر قۇرايدى: 18،3%  نەمەسە 100،8 ملرد تەڭگە. سونداي-اق، NPL مولشەرى 61-دەن 90 كۇنگە دەيىن كەشىكتەرگەندەر 9،05%-عا (شامامەن 47 ملرد تەڭگە) ءوستى. 90 كۇننەن اساتىن مەرزىمى وتكەن بەرەشەك نەسيەلەرگە كەلەتىن بولساق، مۇندا 4،7%-عا نەمەسە 102،3 ملرد تەڭگەگە دەيىن تومەندەۋ بولىپتى. سول سەكىلدى NPL مولشەرى 31-دەن  60 كۇنگە دەيىنگىلەرى 11،2%-عا،  ياعني 45،8 ملرد تەڭگەگە دەيىن ازايدى.

بۇدان بولەك، ميكروقارجى ۇيىمدارىندا 90 كۇننەن استام مەرزىمى وتكەن ميكروقارىزدار بويىنشا پروۆيزيا مولشەرى شامالى ۇلعايدى: 87،4-تەن 87،9 ملرد تەڭگەگە دەيىن (+0،57%).

2. جالپى، قازاقستاندا 90 كۇننەن ارتىق تولەنبەي قالعان نەسيەلەر (NPL 90+) كولەمى جونىنەن 2024 جىلى Kaspi Bank كوش باستاعان ەدى. ۇلتتىق بانكتىڭ ستاتيستيكاسىنا ساي، اتالمىش قارجى ينستيتۋتىنىڭ كەشىكتىرىلگەن نەسيە سوماسى 291،6 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى. سالىستىرمالى تۇردە الىپ قاراساق، 2023 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا Kaspiء-دىڭ NPL 90+ ۇلەسى 211،3 ملرد تەڭگە بولعان ەدى.

3. ودان كەيىن Halyk Bank تۇر. قازاقستاندىقتاردىڭ بۇل بانكتەگى كەشىكتىرگەن نەسيە مولشەرى 270،5 ملرد تەڭگەنى قۇراپ وتىر. ەسەسىنە وتباسى بانكتەگى (بۇرىنعى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى) 90 كۇننەن استام ۋاقىت وتەلمەگەن نەسيە كولەمى نەبارى 4 ملرد تەڭگەمەن ەڭ تومەنگى كورسەتكىشتىڭ قاتارىنا ىلىنگەن.

جالپى، بءۇكىل بانك سەكتورى بويىنشا NPL 90+ كءولەمى 1،094 ترلن تەڭگەدەن استى.

قورىتا ايتقاندا، تولەم مەرزىمىن وتكىزىپ العان نەسيە كولەمى نارىقتاعى ەڭ ءىرى ويىنشىلاردىڭ ءبىرى Kaspi Bank-تا كوبەيگەنىمەن، ونىڭ جالپى نەسيە پورتفەلىنە دە بايلانىستى ەكەنى بەلگىلى. مۇنداي ديناميكانى تالداۋ ءۇشىن بانكتەردىڭ نەسيە بەرۋ ساياساتى، حالىقتىڭ تولەم قابىلەتى جانە ەكونوميكالىق احۋال سەكىلدى بىرنەشە فاكتورلاردى ەسكەرۋ قاجەت.