كافكانىڭ بارلىق شىعارمالارى وقىرماندى ەكىنشى قايتارا وقۋعا ءماجبۇر ەتەدى. شىعارمانىڭ اقىرىندا (ءتىپتى ونىڭ اقىرى دا جوق دەۋگە بولادى) سان قىرلى تۇسىنىكتەر بار. بۇل تۇسىنىكتەر كومەسكىلەنىپ تۇرادى. ءسوزىمىزدىڭ شىندىعىنا كوز جەتكىزۋ ءۇشىن شىعارمانى جاڭا تانىممەن قايتا ءبىر وقىپ شىعۋ كەرەك. قاشاندا ەكى ءتۇرلى وقۋ ءتاسىلى بار، سول سەبەپتى، ءسوزسىز، ەكىنشى قايتارا وقۋ كەرەك. اۆتوردىڭ تۇپكى ماقساتى دا وسى. دەگەنمەن، كافكانىڭ شىعارمالارىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن قالدىرماي تۇسىندىرەمىن دەسەڭىز، قاتەلەسەسىز.

سيمۆول قاشاندا جالپىلىق سيپات الادى، تاعى، ونىڭ ءمانىن انىق ءتۇسىندىم دەگەنىڭىزبەن، شىعارما يەسى ونى يشارالاپ قانا قويادى. ونى سوزبە-سوز ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس. بۇدان تىس، سيمۆولدىق تۋىندىنى تۇسىنۋدەن وتكەن قيىن نارسە جوق. سيمۆول قاشاندا سيمۆولداپ كورسەتۋگە پايدالانعان تۋىندىدان جوعارى تۇرادى ءارى بەينەلەپ تۇرعان نارسەسى ايتپاقشى بولعان نارسەسىنەن الدەقايدا كوپ. سوندىقتان، ونى جىكتەپ-جىلىكتەپ، كومەسكى ءمانىن قۋارلاعاننان گورى، شىعارمانى وزىمىزگە اسەر ەتۋگە تالپىنساق، ونى ءتۇسىنۋدىڭ سەنىمدى جولىن تاپقان بولار ەدىك. اسىرەسە، كافكاعا كەلگەندە، ەڭ ابزالى ونىڭ قالامىنىڭ ىڭعايىنا جۇگىنىپ، درامالارىن سىرتقى قۇبىلىس ارقىلى، پروزالارىن فورماسى جاعىنان يگەرۋ كەرەك. بالاڭ ساناداعى وقىرمانداردىڭ كوزىنە تۇسىنىكسىز جاعدايلار بىردەن تۇسەدى. مۇنداي تۇسىنىكسىز جاعدايلار ايتىپ ءتۇسىندىرىپ كورمەگەن ماسەلەنى تىنىم تاپپاي، تابانداپ تۇرىپ زەرتتەگەن كەيىپكەرلەرگە قاتىستى بولادى. «سوت ورىنداۋشى» اتتى رومانىندا يوزەف.ك سوتتالادى. ءبىراق نە ءۇشىن سوتتالىپ جاتقانىن بىلمەيدى. ول ءوزىن اقتاۋدان جازبايدى، ءبىراق نە ءۇشىن ەكەنىن بىلمەيدى. قورعاۋشى ونىڭ ءىسى قىم-قۋىت دەپ قارايدى. سونىمەن بىرگە ول سۇيگەن قىزىن، تاماقتانۋدى، گازەت وقۋدى، سول ارقىلى كوڭىل كوتەرۋدى دە ەستەن شىعارمايدى. كەيىن وعان ۇكىم شىعارىلادى، ءبىراق سوت زالى تىم-تىرىس، ول مۇنىڭ بايىبىنا بارا المايدى. تەك وزىنە ۇكىم شىعارىلعانىن شامالاپ بىلەدى، ءبىراق قانداي قىلمىس كەسىلگەنىن سۇرامايدى. كەيدە ءتىپتى قىلمىس كەسىلگەنىنە دە كۇماندانادى. ول جالعاستى ءومىر سۇرەدى. كوپ ۋاقىت وتكەن سوڭ رەتتى كيىنگەن، سالاۋاتتى ەكى ادام كەلىپ ونى الىپ جۇرەدى. ول ەكەۋى سونداي سىپايى تۇردە ونى قالا سىرتىنداعى يەن جەرگە اكەلىپ، باسىن تاسقا قويىپ ولتىرەدى. ۇكىم كەسىلگەن ادام ولەر الدىندا «يت سياقتى بولدىم» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزدى عانا ايتادى.
بۇدان، ەگەر پروزانىڭ ەڭ كورنەكتى ەرەكشەلىگى ونىڭ ناتۋرالدىعى بولسا، سيمۆول جونىندە اۋىز اشا المايمىز. ناتۋرالدىق ــ تۇسىنۋگە قيىن ۇعىم. وقىرمان ونىڭ كوپتەگەن شىعارمالارىنان سيۋجەتتىڭ تابيعي ءورىلىپ جاتاتىنىن بايقايدى. تاعى ءبىر شىعارمالارىندا (ونداي شىعارمالارى وتە سيرەك) باستى كەيىپكەر ءوزىنىڭ كەز بولعان جاعدايلارىنىڭ بارلىعى تابيعي ەكەنىن بايقايدى. مۇندا ەسكەرەتىن، ءبىراق كوزگە ۇرىپ تۇراتىن ءبىر پارادوكس بار: باستى كەيىپكەردىڭ كەشىرمەسى اقىلعا سىيىمسىز بولعان سايىن، وقيعا تابيعي ورىلەدى. ول ادام ءومىرىنىڭ قىم-قۋىت كۇردەلىلىگى مەن سول ادامنىڭ ماڭدايىنا جازىلعان ءومىرىنىڭ قارابايىرلىعىنىڭ اراسىنداعى كورنەۋ الشاقتىققا سايكەس كەلەدى. بۇل كافكانىڭ تابيعيلىعى سياقتى كورىنەدى. وسىلاي قاراعاندا عانا ءبىز «سوت ورىنداۋشى» اتتى روماندا باياندالعان بارلىق نارسەگە شىنايى تۇشىنا الامىز. كەيبىرەۋلەر «ول ادامنىڭ باسىنان وتكەن كەشىرمەسىنىڭ كوشىرمەسى» دەيدى. دۇرىس ايتادى. ءبىراق وقيعا قاراپايىم ءارى كۇردەلى. بۇل تۋراسىندا كافكانىڭ اڭگىمەلەرى اناعۇرلىم ەرەكشەلەنىپ، جەكە ادامنىڭ مانىمەن استاسادى دەگەندى ايتقىم كەلەدى. ءبىز وكىنىشتىڭ وتىنا ورتەنىپ، تاۋبەگە كەلگەن كەزىمىزدە، ول ءبىز ءۇشىن ءسوز ايتادى. ول ءتىرى، ءبىراق، وعان ۇكىم شىعارىلدى. روماننىڭ باستاپقى بىرنەشە بەتىندە مۇنى سەزىنەدى. ول وسى دۇنيەدە رومانداعى جاعدايدى باسىنان كەشىرگەن. ول تاۋبەگە كەلگەن كەزدە ويلاماعان جەردەن وسى جاعداي تۋدى. وسىنداي عاجاپتانارلىق جاعدايعا ول كەرىسىنشە، سەلت ەتپەيدى. مۇنداي كەرەعارلىقتان ابسۋردتىق شىعارمانىڭ ەڭ باستاپقى نىشانى بايقالادى. تالانتتى جازۋشى ونىڭ رۋحاني تراگەدياسىن جارقىراتىپ كورسەتىپ بەرە الادى. ال ول مۇنى ورىنداپ شىعۋعا تەك پارادوكستىك ءتاسىلدىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى. ماعىناسىزدىقتى قايتا كورسەتىپ بەرۋ ءۇشىن وزگەشە بوياۋدى ويلاپ تابادى ءارى كۇندەلىكتى قيمىلدى ماڭگىلىكتى كوكسەۋگە قابىلەتتى ەتەدى.
مۇمكىن، «قورعان» وسىنداي شىعارما بولعاندىقتان عانا وقيعالى تەولوگياعا وزگەرسە كەرەك. ءبىراق ول – اۋەلى جۇرەگى مەيىرىمگە شولدەگەن ادامنىڭ عاجايىپ كەشىرمەسى. ول – جەر-جاھاننان پاتشا سارايىنىڭ قۇپياسىن ىزدەگەن، ۇيقىداعى ايەلدىڭ تانىنەن ءتاڭىردىڭ بەلگىسىن ىزدەگەن ادام. كەرىسىنشە، «قۇبىلۋ» ــ ەتيكانى اينا-قاتەسىز بەينەلەگەن تاڭعالارلىق كارتينا. الايدا، ول – ءوزىنىڭ جاندىككە اينالعانىن بايقاعان كەزدەگى سۇمدىق سەزىمنىڭ تۋىندىسى. كافكانىڭ قۇپياسى قوس قاباتتى ماعىنادا جاتىر. ناتۋرالدىق پەن وزگەشەلىكتىڭ، دارالىق پەن جالپىلىقتىڭ، تراگەديا مەن ۇنەمدىلىكتىڭ، ابسۋرد پەن لوگيكانىڭ اراسىنداعى ۇزدىكسىز شارپىسۋشىلىق ــ ونىڭ بۇكىل شىعارمالارىنا جەلى بولىپ تارتىلعان ءارى كەرى اسەر جانە ماعىنا ۇستەپ تۇرادى. ابسۋردتىق شىعارمالاردى ءتۇسىنۋ ءۇشىن وسىنداي پارادوكستىك تاسىلدەردى دۇرىس تانىپ، كەرەعارلىقتاردى جاداعايلاستىرۋ كەرەك.
اۋەلدە ءبىر سيمۆولدىڭ ەكى جاعى بولادى: تانىمدىق دۇنيە جانە سەزىمدىك دۇنيە. تاعى ەكەۋىنە بىردەي كەلەتىن تەرمين كەرەك. مۇنداي تەرميندى تاۋىپ شىعۋ ــ قيىننىڭ قيىنى. كوز الدىڭدا ءسات-سايىن قۇبىلعان مۇنداي دۇنيەنى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى قۇپيا بايلانىستى تابۋ كەرەك. كافكانىڭ شىعارمالارىندا ءبىر جاعىنان، كۇندەلىكتى ومىردەگى قاراپايىم دۇنيە جاتادى، ەندى ءبىر جاعىنان تابيعيلىقتان وزعان قاسىرەتتى دۇنيە جاتادى. بۇل جەردە ماقالامىزدىڭ مازمۇنىنا ساي كەلمەسە دە، نيسشەنىڭ «ۇلكەن ماسەلەلەردەن اياق الىپ جۇرە المايسىڭ» دەگەن ءسوزىن تۇسىندىرە كەتەتىن سياقتىمىز. ادام بالاسىنىڭ باسىنان وتكەرگەن تاعدىرىنان نەگىزگى ابسۋرد پەن قاتال ۇلىلىق بەينەلەنەدى. بۇل ەكەۋى ءبىر ۋاقىتتا وزدىگىنەن پايدا بولادى. بۇل ەكەۋى كۇلكىلى تۇردە ەكىگە بولىنەدى. ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدىڭ شەكسىزدىگىن ءتاننىڭ ۋاقىتتىق قۋانىشىنان بولەدى. ابسۋردتى بولاتىنى، جۇرەك ءتاننىڭ مەنشىگىنە ءتان، ول اسىلىندە ءتاننىڭ ۋاقىتتىق قۋانىشىنان تىم-تىم شالعايعا وزعان. كىمدە-كىم مۇنداي ابسۋردتى بەينەلەمەكشى بولسا، ءسوزسىز، پاراللەل جەلىدەگى قايشىلىقتىڭ ديناميكاسىندا جان ءبىتىرۋى كەرەك. مىنە، كافكا وسىنداي جاي دۇنيەلەرمەن تراگەديانى، لوگيكا ارقىلى ابسۋردتى بەينەلەگەن.
ءبىر اكتەر اسىرەلەۋى از بولعان سايىن ونىڭ سومداعان تراگەديالىق وبرازىنىڭ يلاندىرۋ قۋاتى كۇشتى بولادى. ەگەر ول بەلگىلى ولشەمگە ەرەكشە ءمان بەرسە، ونىڭ بويىندا قيساپسىز ۇرەي مەن قورقىنىش ويانادى. بۇل جاعىنان گرەكتەردىڭ تراگەدياسى بىزگە ساباق بولادى. بەلگىلى ءبىر تراگەديالىق شىعارمادا لوگيكالىق پەن ناتۋرالدىقتىڭ بەت قالقانى ىشىندە تاعدىردىڭ قۇبىلۋى ەڭ كورنەكتى بولادى. ەديپتىڭ تاعدىردى كۇنى بۇرىن بولجانعان، ونىڭ ءوز اكەسىن ءولتىرىپ، شەشەسىن ايەلدىككە الاتىندىعى عايىپتان بەلگىلەنىپ قويعان. درامادا باس كەيىپكەردىڭ باسىنا كەلەتىن زۇلماتتىڭ بىر-بىرلەپ ىسكە اساتىندىعى جونىندەگى لوگيكالىق زاڭدىلىق تولىق ەسكەرتىلگەن. وسى ەرەكشە تاعدىر جونىندە جاي عانا ەسكەرتىپ قويسا دا، ادامعا ۇرەي سالمايدى. ويتكەنى، قانشا دەگەنمەن ونىڭ ومىردە بولۋى نەعايبىل. ءبىراق، ول قوعامدا، مەملەكەتتە جانە كۇندەلىكتى ومىردە، ءسوزسىز، تۋىلاتىن ءىس رەتىندە كوز الدىمىزدا پايدا بولسا، ۇرەيلەنۋىمىزگە سەبەبى بولار ەدى. ادامنىڭ ۇرەيدەن تۇلا بويى قالشىلداپ: «بۇلاي بولۋى مۇمكىن ەمەس» دەپ قارسى سەبەپ ايتار ەدى، سونىمەن بىرگە، تورىعىپ تۇرىپ: «بۇلاي بولۋى مۇمكىن» دەگەن ءشۇباسىز سەنگەن ماعىنا جاتار ەدى.
بۇل ــ گرەك تراگەديالارىنىڭ بارلىق قۇپياسى نەمەسە، تىم بولماعاندا، وسى قۇپيالاردىڭ ءبىر پاراسى. بۇل دەگەنىمىز تاعى ءبىر جاقتان العاندا، كەرەعار ءتاسىل ارقىلى كافكانى اناعۇرلىم جاقسى تۇسىنۋىمىزگە بولادى. جۇرتتىڭ كوڭىلىندە تاپتاۋرىن بولعان ءبىر يدەيا بار: ادامدى قۇردىمعا جىبەرەتىن نارسەنى عانا تاعدىر دەپ اتايدى. الايدا، باق-تالەي دە اينالىپ وتۋگە بولمايتىن نارسە بولعاندىقتان، جاڭاعى «تاپتاۋرىن ءتاسىل» بويىنشا ايتسا ۇيلەسپەيدى. وسىلاي بولا تۇرسا دا، قازىرگى ادامدار ونى تانىپ جەتسە، وندا وزىنە قايتادى. بۇدان سىرت، گرەك تراگەديالارىنداعى ىنتاسى اۋعان تاعدىر تۋرالى ايتساق اڭگىمە كوپ، بايىرعى اڭىزدارداعى ەڭ جاقسى كورەتىن وبرازدار دا وسى. ولار (مىسالى، «ۋليسس») اسا قاتەرلى جاعدايدا ءوزىن قۇتقارادى.
قالاي بولعاندا دا تراگەدياداعى لوگيكالىق پەن ۇنەمدىلىكتىڭ اراسىنداعى قۇپيا بايلانىستى مىقتى ۇستاۋ كەرەك. وسىلاي بولعاندىقتان «قۇبىلۋداعى» باس كەيىپكەر زامزا تەك ءبىر ساۋدا اگەنتى. وسىلاي بولعاندىقتان ول ساۋىتتى قوڭىزعا اينالعان، تىم سيرەك ۇشىرايتىن سۇمدىق جاعدايدا، باستىق ونىڭ جۇمىسقا كەلمەگەنىنە بولا اشۋ شاقىرا ما دەگەن نارسەگە عانا الاڭدايدى. وعان تىرناق پەن مۇرت وسەدى، ومىرتقاسى شودىرايىپ شىعادى، قارنىن جىپىرلاعان اق تەڭبىل باسادى. مەن، بۇل جاعداي ونى قايران قالدىرادى، ەرەكشە اسەر بەرۋى نەعايبىل دەپ ايتا المايمىن. قايتا بۇل جاعداي ونىڭ بويىندا بولىمسىز قاسىرەتتى وياتادى. كافكانىڭ بارلىق ونەر تۋىندىلارىندا وسىنداي نازىك پارىقتار جاتادى. ونىڭ باستى شىعارماسى «قورعاندا» كۇندەلىكتى ومىردەگى نارسەلەر باستى ورىندى يەلەگەن. وزگە تۋىندىلاردان وقشاۋ تۇرعان وسى شىعارمادا بارلىق ەڭبەك ەش بولىپ، ەرىكسىزدەن ءبارىن قايتا باستايدى. مۇندا مەيىرىم اڭساعان رۋحتىڭ ساقتالعان حيكمەتى بەينەلەنەدى. پروبلەمانى قيمىلعا اينالدىرۋىنان، جالپىلىق زات پەن ەرەكشە زاتتى ۇشتاستىرۋىنان ءارى ءبىر ۇلى سۋرەتكەردىڭ شەبەرلىگى كورىنىپ تۇرادى. «سوت ورىنداۋشى» اتتى رومانداعى باس كەيىپكەردى شميدت نەمەسە فرانس كافكا دەپ اتاۋعا بولادى. ءبىراق ونىڭ ەسىمى – يوزەف. ك . ول – كافكا ەمەس جانە كافكانىڭ ءدال ءوزى. ول – قاراپايىم ەۋروپا ادامى. جاي ادام. بۇدان تىس، ول – شىنايى ومىردەگى بەلگىلى ءبىر ادامنىڭ ءتيپى.
كافكا، ءتىپتى، ابسۋردتى بەينەلەگەن كەزدە دە وسى بايلانىستاردى قولدانادى. اقىماقتىڭ ۆاننادان بالىق اۋلاعان وقيعاسىن ءبارىمىز بىلەمىز. رۋحاني اۋرۋلاردى ەمدەۋ جوباسىنا باس قاتىرىپ وتىرعان شيپاگەر ودان: «بالىق ءىلىندى مە؟» – دەپ سۇراعاندا، «ناقۇرىس نەمە، ۆاننادان بالىق ىلىنە مە؟» – دەگەن اسا دورەكى جاۋاپقا يە بولادى. بۇل انەكدوت تىم وزگەشە. ءبىراق ول ادامدارعا ابسۋردتىڭ ناتيجەسى كوبىندە اسىرە لوگيكادان كەلەتىنىن تۇسىندىرەدى. كافكانىڭ دۇنيەسى – ايتىپ جەتكىزۋگە بولمايتىن الەم. ادام مۇندا كول-كوسىر ازاپقا شوگەدى. ۆاننادان بالىق اۋلاعاندا ول ەشتەڭە ىلىنبەيتىنىن بىلەدى. سوندىقتان، شىعارمادا ونىڭ نەگىزگى ءپرينسيپى بويىنشا ونىڭ ابسۋردتىق شىعارمالارى تۋرالى ءسوز ايتۋ كەرەك. مىسالى، «سوت ورىنداۋشى» اتتى روماندا ول ويلاعان ناتيجەسىنە جەتتى دەپ ايتا الامىن. ءتان جەڭىسكە جەتتى. مۇندا ءبارى بار، ءۇنسىز قارسىلىق تا بار (ول – اۆتوردىڭ ءوزى)، ءبارى ايدان انىق، ءبىراق ايتىپ جەتكىزۋگە بولمايتىن تورىعۋ دا بار، ءتىپتى اقىلعا سىيمايتىن ارەكەت ەركىندىگى دە بار. رومانداعى كەيىپكەر ولە-ولگەنشە وسى ەركىندىكتە ءومىر سۇرەدى.
الايدا دۇنيە ونىڭ سىرتقى بەينەسىنەن كورىنىپ تۇرعانىنداي توماعا-تۇيىق ەمەس. شىعار جول تابىلماي تۇيىققا تىرەلگەن عالامدا كافكا ەرەكشە ءبىر ءۇمىت دۇنيەسىنە باستاپ اكەلەدى. بىلاي قاراعاندا «سوت ورىنداۋشى» مەن «قورعاندا» ەش سايكەستىك جوق، ءبىراق بىر-بىرىمەن تۇتاس. ءبىر شىعارما مەن ەكىنشى شىعارمانىڭ اراسىندا كوزگە كورىنبەيتىن بايلانىستىڭ بار ەكەندىگى بايقالادى. شىنتۋايتىندا، باستالۋى مەن اياقتالۋى ايىرعىسىز، قۇددى شەكسىز جەڭىس سياقتى. «سوت ورىنداۋشى» ءبىر سۇراق قويادى، «قورعان» ول سۇراقتى بەلگىلى تاسىلدەرمەن شەشەدى. الدىڭعىسى عىلىمي ادىستەمە بويىنشا بەينەلەپ، ەشقانداي قورىتىندى شىعارمايدى، سوڭعىسى ونىڭ جاۋابىن ازىرلەيتىن سياقتى. «سوت ورىنداۋشى» ناۋقاسقا دياگنوز قويادى، «قورعان» داۋالايدى. ءبىراق جازىپ بەرگەن دارىلەر ەش ءونىمىن بەرمەيدى. ول تەك كۇندەلىكتى ومىردە اۋرۋدى قايتا قوزدىرادى. ول اۋرۋ ازابىنا توزۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى. بەلگىلى ماننەن العاندا (كەركەگوردى ويلاڭىزشى) ءبىزدىڭ سول اۋرۋعا دەگەن ماحابباتىمىزدى وياتادى. جەر ولشەۋشى قىزمەتكەر K. بار زەيىنىمەن ونىڭ جانىنا تىنىشتىق بەرمەگەن ۋايىم جونىندە ويلانادى. ونىڭ جاقىندارى دا وسى ءبىر ماعىناسىز، ات قويۋعا دا كەلمەيتىن ازاپتىڭ ىقپالىنا ۇشىرايدى. بۇل ازاپ ــ قۇددى شىعارماداعى شەكسىز ماحابباتتىڭ بەينەسى سياقتى. فريدا K.-عا: «ماعان سەنىڭ جانىڭدا بولۋ قاجەت، سەنىمەن تانىسقاننان بەرى سەنەن ايىرىلىپ كورگەم جوق»، – دەيدى. وسىنداي حيكمەتتى ءدارى ءبىزدى قۇردىمعا جىبەرەتىن نارسەگە ماحابباتىمىزدى وياتىپ، شىعار جولى جوق الەمگە باستاۋىن ۇمىتتەندىرەدى. وسى توسىننان كەلگەن «تەبىندىلىك» ءبىزدىڭ بارلىق كوزقاراسىمىزدى وزگەرتەدى. بۇل ــ بولمىسشىلدىق اكەلگەن توڭكەرىستىڭ قۇپياسى ءارى «قورعاننىڭ» دا ءتۋابىتتى قۇپياسى.
«قورعان» سياقتى اقىرى اسا قاتىگەزدىكپەن اياقتالعان ونەر تۋىندىلارى كەمدە-كەم. K. – كوميتەتتىڭ قورعانعا جىبەرگەن جەر ولشەۋشى قىزمەتكەرى. ءسويتىپ، ول قىستاققا كەلەدى. ءبىر قىستاق پەن قورعاننىڭ ادامدارى ەجەلدەن بىر-بىرىنە ات ءىزىن سالماعان. K. ءتۇرلى امالدار ويلاپ، تالماي قورعانعا كىرەتىن جول ىزدەيدى. ول كوپ امالدى قولدانادى. قۋلىقتاردى دا ىستەتەدى. سوقپاق جول ىزدەيدى. ەشقاشان رەنجىمەيدى، قايتا قورعانعا دەگەن ءوزى دە بايىبىنا بارا المايتىن سەنىم بار. ول تاراۋ سايىن ساتسىزدىككە ۇشىرايدى، ءبىراق قايتا باستايدى. بۇل – لوگيكا ەمەس، تالمايتىن تاباندىلىق. شىعارماعا باستان-اياق وزەك بولعان تاباندىلىق ونىڭ تراگەديالىعىن تۋدىرادى.
K. قورعانعا تەلەفون سوققاندا ار جاعىنان شۋىلداق دىبىستار، بەلگىسىز كۇلكى جانە الىستان تالىپ جەتكەن ايعايدى ەستيدى. بۇل ــ جازعى اسپاندا بەلگىلى ءبىر نىشان پايدا بولعانى سياقتى نەمەسە ومىرىمىزگە ءمان سىيلاعان ىمىرتتاعى كەزدەسۋ سياقتى وعان ءۇمىت ۇشقىنىن سىيلايدى. ءبىز بۇل جەردە كافكانىڭ ەرەكشە قاسىرەتىنىڭ قۇپياسىن بايقايمىز. بۇدان تىس، ءبىز تاعى پرۋستتىڭ شىعارمالارىنان نەمەسە پلوتيننىڭ پەيزاجدارىنان وسىنداي قاسىرەتكە كەز بولامىز، ياعني جوعالتقان ساياباقتى ساعىنعان قاسىرەت. ولگا: «بارناباستىڭ تاڭەرتەڭ قورعانعا كەتكەنىن ەستىپ قاتتى قايعىردىم. مۇمكىن، بۇل – وبالدى ساپار. مۇمكىن، بۇل – تەككە كەتكەن ءبىر كۇن. مۇمكىن، بۇل – سەلگە كەتكەن ءۇمىت»، – دەيدى. «مۇمكىن، كافكانىڭ بارلىق شىعارمالارى وسىنداي سەلگە كەتكەن دۇنيەلەر شىعار». ءبىراق ونىڭ ەش ءونىمى جوق. شىعارمادا ونىڭ ماڭگىلىككە دەگەن ارمانى تىم دارمەنسىز. وسى ءبىر تىرشىلىك تىنىسىنا تولى مەحانيكالىق قۇرىلىم بىزگە مىناداي وي سالادى، ەگەر ءوزىمىزدىڭ كوڭىلىمىزدى كوتەرمەي، رۋحاني بۇعاۋعا بويۇسىنا بەرسەك قانداي نارسەگە وزگەرەر ەدىك.
«قورعاندا» كۇندەلىكتى ومىردەگى باعىنىش ەتيكاعا اينالادى. قورعانداعىلاردىڭ قابىلداۋىنا يە بولۋى ــ K.-نىڭ ەڭ ۇلكەن ارمانى. ول مۇنى جالعىز ءوزى ىسكە اسىرا المايتىندىقتان، وسى «باقىتقا كەنەلۋ» ءۇشىن بارىن سالادى. ەگەر ول وسى قىستاقتىڭ تۇرعىنىنا اينالسا، سىرتتان اكەلگەن ءتولقۇجاتىنان باس تارتۋعا ريزا (سول كەزدە بارلىق ادام ءوزىن سىرتتان كەلگەن ادام سەزىنەدى) . ول ءوزىنىڭ كاسىبى، وتباسى بولۋىن، ەل قاتارلى سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدى ويلايدى. ول ەندىگارى ەلدىڭ تاباسىنا توزبەيدى. ونىڭ بايسالدى ءومىر كەشىرگىسى كەلەدى. فريدامەن قالىپسىز بايلانىستا بولۋى بۇل جاعىندا ەرەكشە ءمان الادى. ەگەر ول قورعانداعى مانساپتىنىڭ قىزىمەن تانىسىپ، وزىنە جار ەتكەن بولسا، وندا ول قىزدىڭ وتكەن كۇندەرىنىڭ سەبەبىنەن بولار ەدى. ول قىزدان ءوزى قاجەت ەتكەن نارسەدەن دە ارتىق دۇنيە پايدالانادى. سونىمەن بىرگە، قورعاننىڭ نازارىندا قانداي نارسەنىڭ ەشقاشاندا جەتپەي تۇراتىنى ونىڭ كوكەيىندە سايراپ تۇرادى. كەركەگوردىڭ  رەگينە ولسەنگە دەگەن ەرەكشە ماحابباتىن ويلاپ كورىڭىزشى. ولاردى جالماعان وتتىڭ الاپات كۇشى ولاردىڭ دوستارى مەن جاقىندارىن دا قۇرتادى. «قورعانداعى» وسى ءبىر قىستىرما ەپيزود باقىتسىز قاتەلىككە ۇرىنادى، ياعني تاڭىرگە تيەسىلى بولماعان نارسە ءتاڭىردىڭ مەنشىگىنە تيەدى. ءبىراق كافكا ءۇشىن بۇل قاتەلىك ەمەس. قايتا ۋاعىز جانە «تەبىندىلىك». ول تاڭىرگە تيەسىلى بولماعان ەشقانداي نارسەنى الىپ شىققان جوق.
جەر ولشەۋشى فريدانى تاستاپ، بارناباستىڭ قارىنداسىن ىزدەيدى. بۇل ءىس ءتىپتى دە مانگە يە. بىلايشا ايتقاندا، بارناباستىڭ وتباسى قىستاقتاعىلارمەن دە، قورعانمەن دە بارىس-كەلىس جاسامايدى. قارىنداسى اماليا قورعانداعى ءبىر مانساپتىنىڭ جيىركەنىشتى تالابىنان بىرنەشە رەت باس تارتقان. ارسىز قارعىس ونىڭ سوڭىنان ءتۇسىپ، ونى ءتاڭىردىڭ ماحابباتىنان جۇرداي ەتەدى. كىم ءتاڭىر ءۇشىن ءوزىنىڭ داڭقىن قۇرباندىققا شالماسا، سول ءتاڭىردىڭ شاپاعاتىنا بولەنبەيدى. ءبىز بۇل جەردەن بولمىسشىلدىق فيلوسوفياسىنىڭ «مورال مەن اقيقات قاراما-قارسى» دەگەن وزىمىزگە قانىق نەگىزگى تاقىرىبىن تاني الامىز. ءبىراق كوپتەگەن ىستەر بىزگە ءالى انىق ەمەس. ويتكەنى، كافكانىڭ باس كەيىپكەرىنىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولى ــ فريدادان بارناباستىڭ قارىنداسىنا دەيىنگى جول، ءشۇباسىز سەنگەن ماحابباتتان ابسۋردتى تابىنۋشىلىققا دەيىنگى جول. ءدال وسى جەردە كافكا دا كەركەگوردى ىزدەيدى. بارناباسقا ارنالعان تاراۋدى كىتاپتىڭ سوڭىنا قويادى. بۇل ادامعا وقىس سەزىلمەيدى. جەر ولشەۋشىنىڭ ەڭ سوڭعى قۇلشىنىسى ءتاڭىردىڭ بارلىق زاتتارىن تەرىسكە شىعارۋ ارقىلى ءتاڭىردى بايقاۋعا، ءبىزدىڭ داعدىمىز بويىنشا ىزگىلىك پەن سۇلۋلىقتىڭ كاتەگورياسىنان ەمەس، قايتا ونىڭ قاتالدىعىنان، ادىلەتسىزدىگى مەن وشپەندىلىگىنىڭ ماعىناسىزدىعىنان، كەيىپسىز بەينەسىنىڭ تاساسىنان تانيدى. قورعاننىڭ قابىلداۋىن قاتتى اڭساعان وسى بەيتانىس ادامنىڭ ەڭ سوڭىندا شىعار جولى قالماعان كەزدە جۇرت ودان بەزەدى، ويتكەنى وسى جولى ول وزىنە ادال بولمادى. ءمورالدىڭ، لوگيكانىڭ، رۋحتىڭ شىنايىلىعىنان باس تارتتى. تەك تياناعى جوق ۇمىتپەن ءتاڭىردىڭ قۇلازىعان مەيىرىم دۇنيەسىنە كىردى.
«ءۇمىت» دەگەن ءسوزدى بۇل جەردە ايتۋ ەش كۇلكىلى ەمەس. كەرىسىنشە، كافكا بايانداعان جاعدايلار قانشا تورىعۋشىلىققا تولى بولعان سايىن، ءۇمىت سونشا كۇشەيەدى. شىنتۋايتىندا، «قورعان» ابسۋردتى بولعان سايىن، ونداعى شيەلەنىسكەن جاعدايلار بارىنشا قاسىرەتكە اينالىپ، وعان ايتار ءۋاج تاپپايسىڭ. الايدا، ءبىز بولمىسشىلدىق ويلاۋ جۇيەسىنىڭ پارادوكسىنە ەرىكسىز جۇگىنەمىز. كەركەگوردىڭ  اۋزىمەن ايتىلعان ءسوزدى مىسالعا كەلتىرسەك: «ءسوزسىز، ءبىز ادامدار اراسىنداعى ءۇمىتتى جويساق قانا شىنايى ۇمىتكە قول جەتكىزەمىز». بۇل ءسوزدى: «ءسوزسىز، «سوت ورىنداۋشىنى» جازعاننان كەيىن عانا، «قورعاندى» جازۋعا بولادى دەپ تۇسىنۋگە بولادى.
كوپتەگەن سىنشىلار كافكانىڭ شىعارماسىن تۇيىققا تىرەلگەن ادامنىڭ جانايقايى دەپ ايتادى. بۇل ءسوزدى وزگەرتۋگە تۋرا كەلەدى. ءۇمىت پەن ءۇمىت ۇقسامايدى. مەنشە حەنري بوردوستىڭ وپتيميستىك شىعارمالارى ادامدى قاتتى ۇمىتسىزدەندىرەدى. كەرىسىنشە، مالرونىڭ ويلاۋ جۇيەسى ادام كوڭىلىنە قانات بىتىرەدى. ءبىراق بۇل ەكەۋى دە ءبىز تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعان ۇمىتپەن دە، تورىعۋشىلىقپەن دە قاتىسى جوق. مەن ابسۋردتىق شىعارمالاردىڭ ادامدى ەرىكسىز تۇردە سەنىمسىز جولعا باستايتىنىن بىلەمىن. ءبىر شىعارمادا اقىرى جوق سيتۋاسيالاردى، قاس-قاعىم ساتتە سۇلۋلىعىن جوعالتاتىن زاتتاردى ءبىر قالىپتى قايتالاي بەرسە، ول قۇر ەلەستىڭ مەكەنىنە اينالادى. ول قوزعاۋ سالادى، ءۇمىت سىيلايدى. شىعارما يەسى ودان ەندى ايىرىلا المايدى. ول تراگەديانىڭ ويىنشىعى ەمەس. ول اۆتوردىڭ ومىرىنە ءمان سىيلايدى.

كافكانىڭ، س. كەركەگوردىڭ جانە ل. شەستوۆتىڭ شىعارمالارىنىڭ تابيعاتى ۇقسايدى. تۇيىندەپ ايتساق، بولمىسشىلدىق باعىتىنداعى جازۋشىلار مەن فيلوسوفتاردىڭ شىعارمالارى تۇگەلدەي ابسۋردقا ءارى زارداپقا بەت الادى. ءبىراق قانشا ءۇمىتسىز بولسا دا، شىعارمانىڭ سوڭى ۇمىتكە تولى جانايقايمەن اياقتالادى. بۇل ــ تەڭدەسسىز شەبەرلىك. ولار ءتاڭىردى قۇشاقتايدى، ءتاڭىر ولاردى جۇتادى. قورلىققا تولى ومىرگە بولىمسىز ءۇمىت ساۋلەسىن تۇسىرەدى. ويتكەنى، وسىنداي ابسۋردتىڭ ءومىر ءسۇرۋى ــ ونىڭ تابيعيلىقتان وزعان شىندىق بولۋىنا كەپىل بولادى. ەگەر وسىنداي ءومىر جولى تاڭىرگە باستاپ اپاراتىن بولسا، وندا شىعار جول تۋرالى ءسوز ايتا المايمىز. ونىڭ ۇستىنە كەركەگوردىڭ، شەستوۆ جانە كافكانىڭ باس كەيىپكەرلەرى العان بەتىنەن قايتپايتىن بىربەتكەيلىگى قايتالانا بەرگەن سايىن ۇمىتكە دەگەن سەنىمدىلىك كۇشەيەدى.
كافكانىڭ مورالدىڭ ۇلىلىعى، ومىرشەڭدىگى، ىزگىلىگى جانە بىرتەكتىلىگى تۋرالى تاڭىرمەن بولعان تالاسى ــ ءتاڭىردىڭ قۇشاعىنا ىنتى-شىنتىسىمەن قۇلاۋ ءۇشىن عانا. ابسۋرد تانىلدى جانە مويىندالدى. ادامدار ونىڭ تابيعي ءۇنىن عانا تىڭدادى. وسى ءبىر قاس-قاعىم ساتتە ءبىز ونىڭ ەندىگارى ابسۋرد ەمەس ەكەنىن بىلەمىز. ادامنىڭ ءوزىنىڭ قازىرگى تابيعاتىنان قۇتىلۋدان وتكەن ارتىق قانداي ۇلى ءۇمىت بار؟ بۇل جاعىندا، ءبىز كورىپ كوزىمىز ۇيرەنگەن نارسەلەرگە قاراعاندا، بولمىسشىلدىق ويلاۋ جۇيەسىنىڭ فۋندامەنتى ــ شەكسىز ءۇمىت. ول – حريستيان ءدىنىنىڭ باستاۋىنا، كيەلى حابارلاردىڭ قاتپارىنا بويلاعان كونە دۇنيەنىڭ ءۇمىتى. ءبىراق ءبىز وسى بولمىسشىلدىق ويلاۋ جۇيەسىنىڭ ۇشقىر قيالىنان، بىربەتكەيلىگىنەن، شەت-شەگىنە جەتىپ بولمايتىن اقيقاتىنان ءوزىمىزدى تەرىسكە شىعاراتىن پاراساتتىلىعىن نەگە كورمەدىك؟ كۇنادان تازارۋ ءۇشىن تاكاپپارلىقتان باز كەشۋ كەرەك. مۇنداي باز كەشۋدىڭ پايداسى بار شىعار، ءبىراق سودان وزگەرەر ەشتەڭە جوق. مەنىڭ پىكىرىمشە، پاراساتتىلىقتىڭ (ءارقانداي تاكاپپارلىق سياقتى) ەش پايداسى جوق بولسا، ونىڭ مورالدىق قۇنى دا بۇعان بولا كەمىمەيدى. ەگەر ول ءبىر اقيقات بولىپ وعان انىقتاما بەرۋ كەرەك بولسا دا، پايداسى جوق. ءارقانداي دالەلدىڭ دە پايداسى جوق. ءبارى تولىق، ءبىراق ەشتەڭەنى ءتۇسىندىرىپ بەرە المايتىن دۇنيەدە قۇندىلىقتىڭ نەمەسە مەتافيزيكانىڭ ءوزى دە تۇك قيسىنى جوق ۇعىمعا اينالادى.
كافكانىڭ شىعارمالارى قانداي ءداستۇرلى يدەياعا جاتاتىنى ايدان انىق نارسە. ءىس جۇزىندە «سوت ورىنداۋشىدان» «قورعانعا» دەيىنگى ساپار اسا اۋىر بولدى دەۋ دە ــ ءۇستىرت ايتقاندىق. يوزەف K. مەن جەر ولشەۋشى K. ــ تەك ەكى جاعى. ونىڭ شىعارمالارى ابسۋرد ەمەس بولۋى دا مۇمكىن. وسىلاي بولا تۇرسا دا ونىڭ شىعارمالارىنىڭ ۇلىلىعى مەن جالپىعا بىردەيلىگىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ويتكەنى، ول ءۇمىت پەن ۇرەيدىڭ، تورىعۋشىلىقتىڭ ءمانىن جەتە ءتۇسىنۋ مەن ءوز ەركىمەن الدانۋدىڭ اراسىنداعى جاي تاق-تاق جولدى «تايعا تاڭبا باسقانداي» ەتىپ بەينەلەۋدى جاقسى بىلەدى. ونىڭ شىعارمالارىندا قامتىلمايتىن نارسە جوق (شىنايى ابسۋردتىق شىعارمانىڭ قامتىمايتىن نارسەسى جوق) ، ويتكەنى، ول ادامزاتتىڭ جۇرەك تەبىرەنتەرلىك وبرازداردان قاشقانىن، جۇرەگىندەگى سەنىمى ءۇشىن قايشىلىقتاردان سەبەپ ىزدەگەنىن بەينەلەدى. پايدالى ۇمىتسىزدىكتەن ءۇمىت ۇشقىنىن تابۋ ءۇشىن ءومىردى ولىمگە جاسالعان قورقىنىشتى دايىندىق دەپ اتادى. ول دىندەردە دارىپتەلگەن ىزگىلىكتى قۋاتتايتىندىقتان، ونىڭ قامتىمايتىنى جوق. بارلىق دىندەردە ايتىلاتىنداي، ادام مۇندا ءومىردىڭ ءزىل-باتپان اۋىرتپاشىلىعىنان قۇتىلادى. مەن مۇنى بىلەمىن ءارى وعان قۇرمەت ەتەمىن. سونىمەن بىرگە مەنىڭ ىزدەيتىنىم جالپىلىق ەمەس، اقيقات. بۇل ەكەۋى مۇلدە ءبىر نارسە ەمەس.
بۇل كوزقاراسىمدى ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس. ناعىز تورىعۋشىلىق يدەيالاردى وعان مۇلدە كەرەعار ولشەمدەرمەن تۇسىندىرەدى، ال تراگەديالىق شىعارمالاردا بولاشاق تۋرالى ءۇمىتتىڭ جىلتىلا دا جوق دەسەك، وندا ول باقىتتى ادامنىڭ اڭىزىنا اينالادى. ءومىر رەتسىز بولعان سايىن ودان قۇتىلۋدىڭ تاسىلدەرى دە ابسۋردتانا بەرەدى. زايىرى، نيسشەنىڭ شىعارمالارىندا ايتىلعان «ۇلىلىققا اينالعان پايداسىز دۇنيەلەردىڭ» قۇپياسى وسىندا جاتقان سياقتى. نيسشەنىڭ بۇل يدەيالارى تەك ابسۋردتىق ەستەتيكادان قورىتىندى شىعارعاندىعىنان بولسا كەرەك. سەبەبى، ونىڭ ادامزاتقا ايتار سوڭعى ءسوزى ــ ناتيجەسى جوق دانىشپاندىقتى، اسىرە جۇبانىشقا تويتارىس بەرۋدى نەگىز ەتكەن.
بۇل ــ كافكانىڭ شىعارمالارىنىڭ ءمانىن وسى ماقالانىڭ اياسىندا كورسەتىپ بەردى. ءبىز كافكانىڭ شىعارمالارى ارقىلى ادامزاتتىڭ ويلاۋ جۇيەسىنىڭ شەگىنە جاقىندادىق. ونىڭ شىعارمالارى تۇگەلدەي ماندىك قاسيەتكە يە. ول ابسۋردقا قاتىستى ماسەلەنى تولىق كوتەردى. ەگەر شىعارعان قورىتىندىمىزدى وسى ماقالاداعى تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعان سوزىمىزبەن، مازمۇندى فورماسىمەن جانە «قورعانداعى» قۇپيا ماعىناسى مەن ەش جاساندىلىقسىز تابيعي ورىلگەن ونەر تۋىندىسىمەن، K. قىزۋقاندى ءارى اسقاق مۇراتى مەن سول كەزدەگى بولىپ وتكەن قارابايىر كەشىرمەنىڭ ءبىر قىرىنان عانا سالىستىرساق، ونىڭ شىعارمالارىنىڭ ۇلىلىعىنىڭ قايدا ەكەنىن بىلەمىز. ولاي بولاتىنى، اڭسارلى ارمانعا تالپىنۋدى ادامدىق قاسيەتتىڭ ءبىر بەلگىسى دەسەك، جان ازابىن تارتقان وسى ارۋەيلەرگە باسقا ەشبىر ادام ءدارۋ بولار داۋا تاپپاعان بولار ەدى. سونىمەن بىرگە ابسۋردتىق شىعارمانىڭ قانداي ءبىر عاجايىپ ۇلىلىقتى، مۇمكىن، بۇل جەردە بولماعان ۇلىلىقتى سۇرانىپ تۇراتىنىن تۇسىنەمىز. ەگەر دە وزگەشە ءمانىن ونىڭ جالپىلىق ەرەكشەلىگىمەن ۇشتاستىرساق، ءبىر تال سۋ تامشىسىنىڭ قاس-قاعىم ساتتە جوعالعان ماڭگىلىگىن ونىڭ ساۋلەسىمەن ۇشتاستىرساق، وندا وسى ەكى الەم اراسىنان پايدا بولعان ارالىقپەن ابسۋردتىق جازۋشىنىڭ ۇلىلىعىن شامالاۋعا بولادى. ول جاسىرعان قۇپيانىڭ ورنىن ەڭ ۇلكەن ۇيلەسىمسىزدىكتەر قاقتىعىسقان جەردە تۇراقتاندىرۋعا بولادى.
بۇكپەسىز تۇردە ايتساق، تاپ-تازا رۋحتى ادام مەن ادامشىلىققا جات گەومەتريالىق ورىننىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن تابۋعا بولادى. ەگەر «فاۋست» پەن «دون كيحوت» ۇلى شىعارما بولسا، ول تەك سانسىزداعان ادامدار قوس قولىمەن ونىڭ شەكسىز ۇلىلىعىن كورسەتىپ قانا بەرگەنى. الايدا شىعارما ەندىگارى ابسۋرد بولمايتىن، وعان مۇقيات مامىلە جاسايتىن كۇندەر كەلەدى. سول كەزدە عانا ءۇمىت تۋرالى ءسوز ايتۋعا بولادى. ءبىراق بۇل ونىڭ مىندەتى ەمەس. ونىڭ مىندەتى ــ ءارقانداي پەردەلەنگەن سوزدەن اۋلاق بولۋ. ال كافكانىڭ بۇكىل عارىشقا جان-تانىمەن ايتقان شاعىمىنىڭ سوڭىندا وسى پەردەلەنگەن سوزگە ۇشىراستىم. ول مىنا دۇنيەنىڭ جيىركەنىشتى ريەۆوليۋسيالىق دۇنيە ەكەنىنە، بۇل دۇنيەدە قىل اياعى كورتىشقان دا ءۇمىت تۋرالى ويلايتىنىنا سەنگىسى كەلمەي ۇكىم شىعارادى.

جۇڭگو تىلىنەن اۋدارعان

قاھار ۋايىس،

«سولاقايلار» ادەبي كلۋبى