وتىز جىل ەل بيلەگەن ەكس-پرەزيدەنت نازاربايەۆ لوندوندا تىركەلگەن Jusan Technologies كومپانياسىنىڭ كومەگىمەن قۇنى 8 ملرد دوللارعا جۋىقتايتىن اكتيۆتەرىن «ەكى شوقىپ، ءبىر قاراپ» وتىرعان.
حالىقارالىق جۋرناليستىك زەرتتەۋ بيۋروسىمەن بىرلەسىپ، كولەمدى بايانداما ازىرلەگەن The Daily Telegraph اۋلەتتىڭ وكىلدەرى بۇلتارا الماستاي دايەك ۇسىنىپتى.
باتىس باسىلىمدارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى نازاربايەۆتىڭ اتىن ارقالاعان قورلاردىڭ «سىرتقى سيپاتى الدامشى» دەپ پايىمدايدى.
سىرت كوزگە اعارتۋشىلىق، پاتريوتتىق، الەۋمەتتىك باعىتتاعى جوبالارمەن قىزۋ اينالىسقان بوپ كورىنەتىن الگىندەي قۇرىلىمدار شىنتۋايتىندا اۋلەتتىڭ «قالتاسى» عانا.
جۋرناليستىك زەرتتەۋ بيۋروسىنىڭ ءمالىم ەتكەنىندەي، سونىڭ ىشىندەگى – "نازاربايەۆ قورى" تىكەلەي Jusan Technologies حولدينگىنىڭ جۇمىسىن قاداعالايدى.
ال حولدينگتىڭ ءوزى ۇلكەن ەكوجۇيە ىسپەتتى. باتىس جۋرناليستەرىنىڭ ايتۋىنشا، مۇندا اۋلەتتەن بولەك، زامانىندا نازاربايەۆتىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەگەن ەليتا وكىلدەرىنىڭ دە ۇلەسى بار.
«2021 جىلدىڭ قازان ايىنداعى دەرەككە سايكەس Jusan Technologies كومپانياسىنا قاراستى اكتيۆتەردىڭ قۇنى 7،8 ملرد دوللاردان اسىپ جىعىلدى. بۇنىڭ ىشىندە امەريكانىڭ قازىناشىلىق وبليگاسيالارى، قازاقستان مەن قىرعىزستاننىڭ مەموبليگاسيالارى جانە قاجەت بولعان جاعدايدا كادەگە اسىراتىن 3 ملرد دوللارعا جۋىق قولما-قول اقشا بار»، – دەيدى The Daily Telegraph.
Jusan Technologies حولدينگىنىڭ قۇرامىنا قانداي قۇرىلىمدار كىرەدى؟
جۋرناليستىك زەرتتەۋ بيۋروسىنىڭ اقپاراتىنا قاراعاندا حولدينگكە قاراستى اكتيۆتەر شارتاراپتا شاشىراپ جاتىر. بۇلاردىڭ اراسىندا بانكتەر، تەلەكوممۋنيكاسيالىق كومپانيالار، بولشەك ساۋدامەن اينالىساتىن كاسىپورىنداردىڭ ۇلەسى كوپ (بالكىم بولات نازاربايەۆقا تيەسىلى اتىشۋلى "التىن وردانى" ايتىپ وتىرعان بولار دەپ بولجادىق، رەد). بۇلار نەگىزىنەن قازاقستاندا ورنالاسقان. اۋلەتتىڭ وكىلدەرى ارتىلعان اقشانى ليۋكسەمبۋرگ، دۋباي، اقش جانە ۇلىبريتانياعا تاسىعان. 2020 جىلى Jusan Technologiesء-تىڭ تازا تابىسى 550 ملن دوللاردى قۇراپتى. حولدينگكە تيەسىلى اكتيۆتەردىڭ قۇنى 1،6 ملرد دوللارعا باعالانعان.
«حولدينگكە قاراستى قۇرىلىمداردىڭ ىشىندە اۋلەت ءۇشىن جۋسان بانكتىڭ ورنى بولەك. قازاقستانداعى ءىرى دەگەن قارجى ۇيىمدارىنىڭ قاتارىنا كىرەتىن بانكتى اۋلەتتىڭ وكىلدەرى ەرەكشە ايالايدى، باعالى، ۇزاققا شاباتىن بيزنەس دەپ ەسەپتەيدى.
بانك ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بوپ وتىرعان ەربول ورىنبايەۆ اۋلەتكە بوتەن ەمەس. 2015 جىلعا دەيىن نازاربايەۆتىڭ وڭ قولى بولدى، ۆيسە-پرەمەرلىكتە وتىردى. ورىنبايەۆ Jusan Technologies-كە جەتەكشىلىك ەتتى، ونىڭ حولدينگتەگى ۇلەسى 4،6 پايىزدىڭ ۇستىندە»، – دەيدى بريتان باسىلىمى.
...
جۋرناليستىك بيۋرونىڭ قولىنداعى قۇجاتتا احمەتجان ەسىموۆتىڭ كۇيەۋبالاسى عالىمجان ەسەنوۆتىڭ اتى اتالادى.
ەسەنوۆ Jýsan Bankء-تىڭ ءىرى اكسيونەرى ەكەنى بەلگىلى.
بيۋرو مالىمەتى بويىنشا كۇيەۋبالانىڭ بانكتەگى ۇلەسى 20 پايىزدى قۇرايدى. Jusan Technologies-تىڭ جان-جاققا تارامدالىپ كەتكەن سونشا ونىڭ قۇرامىندا نازاربايەۆپەن تۋىستىق بايلانىسى بولماسا دا، باسقا جولمەن سەنىمىنە كىرگەن قالتالىلار قاپتاپ ءجۇر. ماسەلەن، حولدينگتە بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنىڭ نەگىزىن قالاعان زايد يبن سۇلتاننىڭ ۇلى تاحنۋن شەيحتىڭ دە ۇلەسى بار.
بيۋرو جۋرناليستەرى مۇنىمەن شەكتەلىپ قالماي، نازاربايەۆ قورىنىڭ لوندونداعى مۇددەسىن قورعايتىن Boies Schiller Flexner زاڭگەرلىك كومپانياسىنا حابارلاسقان.
ولاردىڭ ءمالىم ەتكەنىندەي بىلتىرعى جىلدىڭ سوڭىندا Jusan Technologies-تىڭ مەنشىك يەسى اۋىسىپ، كومپانيا امەريكادا تىركەلگەن Jysan Holdings LCC كوممەرسيالىق ەمەس ۇيىمىنىڭ قاراماعىنا وتكەن.
تۇسىنگەنىمىز، بۇدان كومپانيانىڭ ءتۇپ يەسى وزگەرمەگەن.
«Jysan Holdings LCC NU Generation Foundation كوممەرسيالىق ەمەس ۇيىمىنا باعىنادى. بۇل مەكەمەگە نازاربايەۆ قورىنىڭ ءتوراعاسى اسىلان ءسارىنجىپوۆ باسشىلىق ەتەدى. ءسارىنجىپوۆ كىم؟ ول 2013-2016 جىلدارى قازاقستاننىڭ ءبىلىم سالاسىن باسقاردى.
بىلايشا ايتقاندا، اۋلەتپەن بايلانىستى بيزنەس ءبىر ەلدەن، ءبىر ەلگە قونىس اۋىستىردى. نازاربايەۆقا تيەسىلى بيزنەس-يمپەريا بۇدان بىلاي اقش-تان باسقارىلاتىن بولادى»، – دەيدى The Daily Telegraph.
اۆتوكرات باسشىلار ۇلىبريتانياعا نەگە قۇمار؟
باتىس جۋرناليستەرىنىڭ پايىمداعانىنداي، نازاربايەۆ سەكىلدى اۆتوكرات باسشىلاردىڭ كاپيتالىن ۇلىبريتانياعا تاسۋى تەگىن ەمەس.
«بريتانيا ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى قالتالى كلەپتوكراتتاردىڭ قولىن قاقپايدى. ولاردىڭ بايلىعى مەن جەكە مەنشىگىنىڭ قورعالارىنا كەپىلدىك بەرەدى»، – دەيدى ورتا ازيانى زەرتتەۋگە ماماندانعان ساراپشى الەكساندر كۋلي.
ونىڭ ايتۋىنشا ەسكى قازاقستاننىڭ ەليتاسى ەلدە ءدۇمپۋ بولىپ، كۇندەردىڭ-كۇنى ۇلىبريتانياعا باس ساۋعالارىن سەزگەن. ال بريتان بيلىگى ءوز كەزەگىندە ولاردىڭ كاپيتالىن اراشالاپ، قۇقىقتىق تۇرعىدا قول ۇشىن سوزىپ وتىر.
جۋرناليستىك زەرتتەۋ بيۋروسىنىڭ اقپاراتىنا قاراعاندا قازاقستانداعى قاڭتار دۇربەلەڭىنەن كەيىن ۇلىبريتانيانىڭ ءوز ىشىندە «پاراقورلاردى نەگە پانالاتۋىمىز كەرەك؟» دەگەن پىكىرتالاس كۇشەيگەن. اعىلشىن ءتىلدى اۋديتوريا بريتان بيلىگىنىڭ وليگارحتاردى، ديكتاتورلاردى، قالتالى ۇرى-قارىلاردى قۋانا قابىلداپ، قۇشاق جايا قارسى الاتىنىنا نارازى.
«ولار وزىمەن بىرگە التىن-كۇمىسىن ارقالاي كەلەدى. وسى ارادان بريتان ادۆوكاتىنىڭ مۇرتىن مايلاپ، بايلىعىنان ايىرىلماۋدىڭ امالىن ىزدەستىرەدى. اعىلشىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگى مۇنداي ارەكەتكە نارازى.
تۇنەۋكۇنى لەيبوريستەر پارتياسىنىڭ بەلسەندىسى مارگارەت حودج نازاربايەۆتىڭ «اقشا ساۋۋ» الگوريتمىن اشىپ ايتتى.
قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى Jusan Technologies-كە قاراستى اكتيۆتەرىن ءتۇرلى قايىرىمدىلىق قورلاردىڭ كومەگىمەن استىرتىن، قۇپيالى تۇردە باسقارىپ وتىرعان. ونىڭ ايتۋىنشا ۇلىبريتانيادا شالقىپ ءومىر سۇرەتىن قازاق ەليتاسىنىڭ دەرلىگى نازاربايەۆتىڭ تۇسىندا قيساپسىز بايلىققا يە بولعان.
بريتان بيلىگى مۇنىڭ بارىنە كوز جۇما قارايدى. وتىز جىل بويى ەل باسقارعان نازاربايەۆ اۋلەتىنىڭ اعىلشىن جەرىندە ءۇرىپ-ىشىپ، شايقاپ توگىپ جۇرگەنى حالىقتىڭ شامىنا تيەتىنىن ەسكەرمەيدى»، – دەيدى The Daily Telegraph.
مارگارەت حودجدىڭ پىكىرىنشە بريتان پارلامەنتى مۇنداي زاڭبۇزۋدىڭ جولىن كەسۋگە قۇلىقتى ەمەس. دەسە دە، ەلدىڭ تالاپ-تىلەگىن ەسكەرۋگە ءماجبۇر.
Telegraph ءتىلشىسىنىڭ اقپاراتىنا قاراعاندا الداعى ايلاردا بريتان بيلىگى ەكونوميكاعا ينۆەستيسيا باعىتتاعانى ءۇشىن ازاماتتىق بەرەتىن جۇيەنىڭ كۇشىن جويماق.
باتىس باسىلىمدارى مۇنداي جۇيەنىڭ رەسەي، ورتا ازيا، سونىڭ ىشىندە قازاقستاننان كەلەتىن قالتالى ادامدارعا قولايلى بولعانىن ايتادى، الايدا ولاردىڭ كاپيتالى ەڭبەكپەن كەلگەنىنە كۇمانمەن قارايدى.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
