قازاقتا "جول ازابىن جۇرگەن بىلەر" نەمەسە "جولى تۇزەلمەگەن ەلدىڭ جولى بولمايدى" دەگەن ءتامسىل بار. اۋىل مەن شاھاردى، قالا مەن دالانى، ەل مەن ەلدى، جەر مەن جەردى جالعايتىن كۇرە جولدىڭ جايىكۇن تارتىبىنەن تۇسەر ەمەس. الىستى-جاقىن، جاقىندى-الىس قىلۋ كوبىنە سول جولدىڭ كۇتىمى، ساپاسى مەن جاعدايىنا بايلانىستى. جۋىردا ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتوعىز جولدىڭ تورابىندا تۇرىپ قۇرىلىسى ساعىزشا سوزىلعان كۇرە جولدىڭ ماسەلەسىن سىنعا الدى. ايتۋىنشا، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار جولداردى سالۋعا وتاندىق كاسىپورىنداردى تارتۋ كەرەك.
"كەلەسى – اۆتوجول ماسەلەسى. ەلىمىز ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزدى "استانا-بالقاش-الماتى" تاسجولى ءالى كۇنگە دەيىن جوندەلىپ بىتكەن جوق. قۇرىلىس 2017 جىلدان بەرى ءجۇرىپ جاتىر. رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار "اتىراۋ-استراحان"، "اقتوبە-قاندىاعاش"، "تالدىقورعان-وسكەمەن" جولدارىنىڭ جوندەلىپ جاتقانىنا 5 جىلدان استى. بيىل وسى جۇمىستار ءبىرجولا اياقتالۋعا ءتيىس"، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
وسى تۇستا پرەزيدەنت بىرنەشە ماسەلەنى ەسكەرۋ قاجەتتىگىن ايرىقشا اتاپ ءوتتى.
"قالىپتاسقان تاجىريبەگە قاراساق، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار جولداردىڭ تەندەرىن كوپ جاعدايدا تەك شەتەل كومپانيالارى ۇتىپ الادى. مۇنداي جوبالارعا قولىنان ءىس كەلەتىن، ءتيىستى تەحنيكامەن جابدىقتالعان ءوز كاسىپورىندارىمىزدى تارتۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، جول قۇرىلىسىنا قاجەتتى تەحنيكانى ەلىمىزدە شىعارۋ جولدارىن دامىتىپ، ءوزىمىزدىڭ دايىن ءونىمدى پايدالانۋ كەرەك. جالپى، جول ماسەلەسىنە كەلگەندە ءبىر عانا ماقسات بولۋعا ءتيىس. رەسپۋبليكالىق نەمەسە ايماقتىق جول بولسىن، ەلىمىزدەگى جولدىڭ ءبارى ساپالى بولۋى كەرەك. ازىرگە جاعداي ءماز ەمەس""، – دەدى پرەزيدەنت.
ەسكە سالساق، 2021 جىلى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ "الماتى-استانا" تاس جولىن ەكى جىل ىشىندە جوندەۋدى تاپسىرعان ەدى. الايدا مەرزىم ءوتتى، مەجەلى مىندەتتى ورىنداۋعا جاۋاپتىلار ءمىز باقپادى. بۇگىندە مىڭ شاقىرىمعا جۋىق جولدىڭ تەك 200 شاقىرىمنان استامى عانا قولدانىسقا بەرىلىپتى.
جالپى دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭرەيتينگىسىندە قازاقستان جول ساپاسى بويىنشا 141 ەلدىڭ ىشىندە 93 ورىندا تۇر. كورسەتكىشتە تاجىكستان مەن ءازىربايجان الدەقايدا كوش ىلگەرى تۇر. ءتىپتى، ساراپشىلار بىزدەگى جولداردىڭ ساپاسىن موڭعوليا، ۋگاندا، ەفيوپيادان دا تومەن باعالاپ وتىر. ەلىمىزدە اۆتوجولداردىڭ جالپى ۇزىندىعى 96 مىڭ شاقىرىمعا جەتەدى. ونىڭ ءىشىندە 25 مىڭ شاقىرىمى – رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار كۇرەجولدار، 71 مىڭ شاقىرىمى – جەرگىلىكتى جولدار.
ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا پرەزيدەنت ەلىمىزدىڭ كولىك-لوگيستيكالىق الەۋەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن بەلسەندى جۇمىس ىستەۋ قاجەت ەكەندىگىن دە باسىپ ايتتى. سونىمەن قاتار، قازاقستاندى ەۋرازيانىڭ تولىققاندى كولىك-لوگيستيكالىق جانە ترانزيتتىك حابىنا اينالدىرۋ – الدىمىزدا تۇرعان ستراتەگيالىق مىندەتى ەكەنىن دە اتاپ ءوتتى. وسى رەتتە كوزدەگەن ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن سالا مامانى مەن عالىمدارى جۇيەلى قۇرالداردى ۇسىنىپ كەلەدى. ماسەلەن، قازاقستان جول عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى جول سالاسىنىڭ نورماتيۆتىك قۇجاتتىق بازاسىن رەفورمالاۋ، جاڭالاۋ جانە وزەكتەندىرۋ جۇمىستارىن جۇزەگە اسىرۋدا."قازجولعزي" جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديتادى، پروفەسسورەسەنبەك ايداربەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە سالالىق 1200-دەن اسا نورماتيۆتىك قۇجاتتامالارى بار، الايدا ولاردىڭ اراسىندا بىر-بىرىنە قايشى كەلەتىنى نەمەسە دەر كەزىندە وزەكتەندىرىلمەگەن قۇجاتتارى دا ورىن الادى. سوراقىسى سول، 19 ۆەدومستۆولىق نورماتيۆ كەڭەس ۇكىمەتى كەزىنەن بەرى قولدانىلىپ كەلە جاتىر ەكەن.
"قازىرگى تاڭدا نورماتيۆتىك تەحنيكالىق بازانى رەفورمالاۋ اياسىندا جاڭا تەحنولوگيالاردى ەڭگىزۋ، جولدىڭ ساپاسىنا دەگەن باقىلاۋ مەن تالاپتى كۇشەيتۋ كوزدەلگەن. ينستيتۋت جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندە سوڭعى ءبىر جىل ىشىندە اتالعان قۇجاتتامالاردىڭ 48%-ىقايتا قارالىپ، ولاردى وڭتايلاندىرۋ نەمەسە جويۋ تۋرالى ۇسىنىستار بەرىلدى. اتالمىش باعىتتاعى جۇمىس 2026 جىلعا دەيىن جالعاسادى" دەيدىتەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديتادى.
ەسەنبەك ايداربەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، جاسالعان جولدىڭ ۇزاق جىلعا شىداس بەرۋى جول-قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ ساپاسى بايلانىستى. وسى ماقساتتا "قازجولعزي" كولىك مينيسترلىگىنىڭ اۆتوموبيل جولدارى كوميتەتىنىڭ قولداۋىمەن جول-قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ ءبىرىڭعاي بازاسىن (rcmbase.kz) ىسكە قوستى. اتالعان بازادا مەردىگەرلەر مەن جوبالاۋشىلار قۇرىلىس نىسانىنا جاقىن ورنالاسقان كارەرلەردى، اسفالت جانە بيتۋم زاۋىتتارىن تەز تاۋىپ، ولاردىڭ ساپا تۋرالى مالىمەتتەرىن بىردەن كورە الادى. بازانى پايدالانۋ قۇرىلىستى جەڭىلدەتەدى جانە جولداردى جوبالاۋ جىلدامدىعىن ارتتىرادى، ال دەرەكتەردىڭ اشىقتىعى ولاردىڭ قۇرىلىس ساپاسىن جاقسارتۋ مەن ءۇشىنشى تاراپتاردىڭ مۇددەلەرىن العا باسۋ فاكتورلارىن جويۋعا كومەكتەسەدى.
"بازانى ىسكە قوسۋ ماقساتىندا "قازجولعزي" ماماندارى ەلدەگى كارەرلەر مەن اسفالت جانە بيتۋم زاۋىتتارىنان سىنامالار الىپ، ولاردىڭ قاسيەتتەرىنىڭ نورماتيۆتەرگە سايكەستىگىن تەكسەرەدى. شىققان ناتيجە بازاعا ەنگىزىلەدى. وسى رەتتە ءقازىر 8 وبلىستاعى 100-دەن اسا كارەردەن سىناما الىنىپ، تالاپقا ساي كەلگەندەرى بازاعا تىركەلدى"،- دەيدى ەسەنبەك ءقىدىرالي ۇلى.
عالىمنىڭ سوزىنشە، اتالعان بازا اشىقتىق پەن ساپا قاعيداتىن ۇستانادى. سوندىقتان دا جول-قۇرىلىس ماتەريالدارىنجون-جوسىقسىز جەتكىزۋشىكەيبىر جاۋاپسىز كومپانيالار بازاعا ەنۋگە قۇلىقسىزدىق تانىتادى ەكەن. ءتىپتى، سىناما الۋعا بارعان زەرتتەۋشىلەرگە ەسىكاشپايتىن كورىندى. جولساپاسىنىڭ سىن كوتەرمەۋىنىڭ باستى سەبەبى وسى بولسا كەرەك.
ايتا كەتەرلىك، rcmbase.kz جول قۇرىلىسىندا جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ پروسەسىن دە اشىق ەتتى. ەندى جاڭا جانە يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى تىركەۋ جانە ەنگىزۋ ونلاين فورماتتا جۇرگىزىلەدى. قاجەتتى قۇجاتتاردى تىركەۋ، ارنايى كوميسسسيا شەشىمىن الۋ جانە جاڭا تەحنولوگيانى اپروباسيادان وتكىزۋ بۇدان بىلاي اشىق فورماتتا وتكىزىلەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە بارلىق پروسەستى جۇيەلەندىرىپ، جەمقورلىقتى جويۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
"جوبالاۋشىلار مەن مەردىگەر ۇيىمدار بازاعا تىركەلۋ ءارقىلىتيىمدى جانە اپروباسيا كەزىندە ءوزىن جاقسى كورسەتكەن ساپالى تەحنولوگيالاردى پايدالانۋعا، ونى جول سالۋ، جوندەۋ جانە كۇتىپ ۇستاۋعا مۇمكىندىك الادى. ناتيجەنىڭ اشىقتىعى مەن قولجەتىمدىگى يننوۆاسيالاردى قولدانۋدى جەدەلدەتۋگە، سونداي-اق اۆتوجولداردى جوبالاۋ، سالۋ جانە پايدالانۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى"، -دەيدى"قازجولعزي" جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى.
ساراپشىلاردىڭ ساراپتاۋىنشا، ەلدە جولدىڭ ساپاسىز سالىنۋىبىلىكتى ماماننىڭ تاپشىلىعىنان. ستاتيستيكاعا جۇگىنسەك،قازاقستاندا جىل سايىن جول سالاسىنا ەكى مىڭنان استام كاسىبي مامان قاجەت. ال، جوعارى وقۋ ورىندارى تەك جۇزدەن اسا كادر دايارلايدى. نارىقتا ءوز كاسىبىن جەتىك بىلەتىن ماماننىڭ جەتىسپەۋى جۇمىس ساپاسىنىڭ تومەندەۋىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى.
"سوڭعى ءونۇش جىلداەلىمىزدە جولقۇرىلىسى سالاسىندا تەك ەكى ادام رhD دوكتورى دارەجەسىن العان. تىلگە تيەك ەتەرلىك، عىلىم جولىنا ءتۇسىپ، رhD دوكتورى اتانامىن دەۋشىلەرگە بۇل سالادا بولىنەتىن مەملەكەتتىك گرانت مۇلدەم جوق. گرانتتىڭ بولىنبەۋى جاس عالىمداردىڭ جىگەرىن جاسىتىپ وتىر. ماسەلەنى شەشۋ ماقساتىندا ءقازىر ماماندار مەن عالىمدار ق ر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىمەن تىعىز جۇمىس جاساۋدا"،- دەيدى ەسەنبەك ايداربەكوۆ.
عالىمنىڭ سوزىنشە، مامانداردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋدا دا ماسەلەلەر شاش ەتەكتەن. كەي جاۋاپسىز جۇمىس بەرۋشىلەر قاراجات ۇنەمدەۋ ماقساتىندا ءوز قىزمەتكەرلەرىن ارنايى كۋرستارعا جىبەرمەيدى. بۇل جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە كەرى ىقپال ەتىپ، جۇمىس ساپاسىن تۇرالاتادى. وسى ورايدا "قازجولعزي" قابىرعاسىندا بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارى جۇمىس جاسايدى. سوڭعى ءبىر جىلدا ينستيتۋت300-دەن اسا ماماندى بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارىنان وتكىزگەن.
""قازجولعزي" جول سالاسى ماماندارىنا ارناپ Jolshy.kz ءبىرىڭعاي بىلىكتىلىك بازاسىن ۇسىنىپ وتىر. ول – سالالىق ەڭبەك بيرجاسى نەمەسە كاسىبي مامانداردىڭ ساندىق بانكى. بازاارقىلى مەردىگەر ۇيىمدار ونلاين رەجيمىندە جولداردى جوبالاۋ، سالۋ جانە قايتا قۇرۋ ءۇشىن قولايلى مامانداردى تابا الادى. ال، جول قۇرىلىسشىلارى وزدەرىنىڭ كاسىبي قۇزىرەتتەرىن دامىتۋعا ىنتالى بولادى، ويتكەنى بازادا ولاردىڭ داعدىلارى، وقىتۋ كۋرستارىنىڭ سەرتيفيكاتتارى مەن بىلىكتىلىك دەڭگەيى دە كورسەتىلەدى.ناتيجەسىندە ەلىمىزدە بىلىكتى كادرلاردىڭ جەتىسپەۋى سىندى ماسەلەشەشىلەدى"،- دەيدى تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى.
وتاندىق عالىمدار قازاقستاننىڭ قاتال كليماتىنا ءتوزىمدى بولاتىن عىلىمي جاڭالىقتارۇسىنىپ وتىر. ءبىرى – ىلعال مەن كۇرت كونتينەنتالدى اۋا تەمپەراتۋراسىنا ءتوزىمدى جول بەلگىلەرى بولسا، ەكىنشىسى -35س-قا دەيىن قاسيەتىن جوعالتپايتىن كوكتايعاققا قارسى ماتەريال. بۇل جولدى كۇتىپ ۇستاۋ باعىتىنداعى العاشقى وتاندىق ءونىم بولماق. قازىرولارزەرتحانالىق دەڭگەيدە جاقسى ناتيجە كورسەتىپ، اپروباسيالىق ۋچاستكىلەردە سىناقتان وتكىزىلۋدە. زەرتتەۋ وڭ ناتيجە كورسەتسە، ەلىمىزدە جول بەلگىلەرى مەن كوكتايعاققا قارسى وتاندىق ماتەريال پايدا بولادى.
بۇگىنگى تاڭدا وتاندىق عالىمداردىڭ شەشىمدەرىن پايدالانا وتىرىپ، جول سالاسىنىڭ ماسەلەرىن زاماناۋي IT قۇرالدارى مەن جول سالاسىنىڭ نورماتيۆتىك قۇجاتتاماسىن وڭتايلاندىرۋ، جاڭا تەحنولوگيالار مەن جول قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ ساپاسىن باقىلاۋ باعىتىندا شەشۋجۇمىستارى جۇزەگە اسىرىلىپ وتىر.
اۆتور: ارايلىم اباي قىزى
