تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلىمىزدىڭ ايرانداي ۇيىعان بىرلىگىنىڭ ساقتالۋى بارىنەن دە ماڭىزدى ەدى. وسىنى نازارعا العان ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاق جەرىن مەكەندەيتىن ەتنوستاردىڭ باسىن ءبىر ارناعا جيناپ، ورتاق ماقساتقا باعىتتايتىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇردى. ەلباسىنىڭ كورەگەندى شەشىمىنىڭ ارقاسىندا اسسامبلەيا ەل دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ، قازاق قوعامىنىڭ اجىراماس بولشەگىنە اينالدى. اسسامبلەيانىڭ جۇمىسى جايىندا ءسوز قوزعاعاندا اتقارىلعان جۇمىستى ءبىر ماقالاعا سىيعىزۋ مۇمكىن ەمەس. وسى رەتتە بىزدە الماتى وبلىسىنداعى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ اتقارعان جۇمىستارى جايىندا از-كەم ءسوز قىلۋدى ءجون ساناپ وتىرمىز.
قازاق حالقى «جەتىسۋ – جەر جانناتى» دەپ بەكەر ايتپاعان عوي. تۇگىن تارتساڭ مايى شىعاتىن جەرۇيىق مەكەنگە وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ قونىستانۋى دا ەرتەدەن باستاۋ الادى. بۇل رەتتە جەتىسۋ جەرىندە ۇيعىرلار ءبىراز ۋاقىتتان بەرى جەرگىلىكتى قازاقتارمەن بىرگە ءتاتۋ-تاتتى ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقانى ايقىن مىسال بولادى. ال قالعان ەتنوستاردىڭ ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىن كەزىندە تاعدىر تالكەگىنە تاپ بولىپ، وسى جەرگە تۇراقتاعانىن ءبارىمىز بىلەمىز.
قازىرگى تاڭدا الماتى وبلىسىنىڭ اۋماعىندا 100-دەن استام ەتنوستىڭ وكىلدەرى ىنتىماقتى جاعدايدا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. دەپورتاسيا كەزىندە كەلىپ، جەتىسۋ جەرىنەن تياناق تاپقان وزگە ۇلت وكىلدەرىمەن تىلدەسە قالساڭىز، ولار سول ءبىر سۇلمات جىلدارى وزدەرىنىڭ اتا-انالارىن باۋىرمال قازاق حالقىنىڭ قالاي قۇشاق جايا قارسى العانىن ايتا جونەلەدى. سوندىقتان مۇنداعى وزگە ۇلت وكىلدەرى جالپى قازاق جەرى قايىرىمدىلىق پەن باۋىرلاستىق ماڭگىلىككە ۇيا سالعان قاسيەتتى مەكەن سانايدى دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولماس ەدى. بۇل جايىندا قازاق حالقىمەن بىتەقايناسىپ كەتكەن الماتى وبلىستىق كوممۋنيكاسيالار ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرى گالينا ميتكوۆسكيح بىلاي وي ساباقتايدى:
– قاسيەتتى جەتىسۋ جەرىن مەكەندەگەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ءتۇسى، كوزى ءار الۋان بولعانىمەن، ءبارىمىزدىڭ ءبىر عانا وتانىمىز بار. ول – قازاقستان. ءبىزدى بىر-بىرىمىزگە دەگەن سىيلاستىق، قامقورلىق، ورتاق قايعىمىز جاقىنداتا تۇسەتىنىنە سەنىمدىمىن. سول ءبىر زۇلمات جىلدارى قازاق حالقى دا قاسىرەت پەن قايعىنى ءبىر كىسىدەي تارتتى. بۇل ءبىزدىڭ ورتاق قايعىمىز. قايعىسى ورتاق ادامداردىڭ قۋانىشى دا ورتاق. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاندا ءبارىمىز قۋانىپ، الداعى ۋاقىتتا قۋانىشتى كۇندەرىمىز كوپ بولاتىنىنا سەنىممەن قارادىق. جۇزدەگەن قازاقستاندىقتاردىڭ سەنىمى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ شىندىققا اينالدىرىپ، قازىرگى تاڭدا قازاقستاندى دوستىق پەن ۇلتارالىق كەلىسىمنىڭ التىن بەسىگىنە اينالدىردى. سول سەبەپتى بىزدەر قازاق جەرىن مەكەندەگەن بارشا ۇلت وكىلدەرىن ورتاق ماقساتقا جۇمىلدىرىپ، جايماشۋاق جاعدايدا عۇمىر كەشۋىنە مۇمكىندىك تۋعىزعانى ءۇشىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا ءارقاشاندا العىس ايتامىز، – دەپ اعىنان جارىلدى.
ءيا، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ءوزىنىڭ 25 جىلدىق تاريحىندا ەلىمىزدەگى تاتۋلىق پەن قوعامدىق كەلىسىمنىڭ قورعاۋشىسى ەكەنىن سان مارتە دالەلدەدى.
قازىرگى تاڭدا الماتى وبلىسىندا اسسامبلەيانىڭ 60 مىڭننان استام مۇشەسىنىڭ باسىن 71 ەتنومادەني ورتالىق بىرىكتىرىپ وتىر. جەتىسۋ جەرىندەگى وزگە ۇلت وكىلدەرى ەتنومادەني ورتالىقتاردىڭ ماڭايىنا توپتاسىپ، وزدەرىنىڭ مادەنيەتى مەن ءسالت-داستۇرىن دامىتىپ وتىر. سونىمەن قاتار الماتى وبلىسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ بولىمشەسىنىڭ جانىندا وڭىردەگى جەتەكشى جۋرناليستەردىڭ كلۋبى جۇمىس ىستەيدى. كلۋبقا مۇشە مايتالمان جۋرناليستەر اسسامبلەيا جۇمىسىن جان-جاقتى ناسيحاتتاپ، ءتۇرلى ماتەريالدار مەن سيۋجەتتەر دايىندايتىنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. بۇدان باسقا وبلىستىق اسسامبلەيا جانىنان ۇلتارلىق تاتۋلىق ماسەلەلەرىنە تەرەڭ تالداۋ جاسايتىن ساراپشىلار توبى دا جۇمىس ىستەيتىنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. اسسامبلەيانىڭ بۇل باعىتتاعى جۇمىستارىنا وڭىردەگى بەلسەندى جۋرناليست، «وگني الاتاۋ» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى اتساليما يديگوۆا جەتەكشىلىك جاساپ، ساراپشىلىق توپتىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرىپ وتىرعانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. بۇدان باسقا وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ جاستارى «جاڭعىرۋ جولى» قوزعالىسىنىڭ ماڭايىنا توپتاسىپ، جۇمىس ىستەۋدە.
بۇگىندە بىزدەر بەيبىتشىلىك پەن قوعامدىق كەلىسىم سالتانات قۇرعان ەلدە الاڭسىز ءومىر سۇرۋدەمىز. قازاقستاندا وسىنداي جاعداي قالىپتاستىرۋ وڭاي بولماعانىن كەز كەلگەن ادام بىلەدى. توقسانىنشى جىلدارى كەڭەس وكىمەتىنەن ءبولىنىپ شىققان ءبىرقاتار ەلدەردە ازاماتتىق قاقتىعىستار، ۇلتارازدىق ءدۇردارازدىقتار پايدا بولعانىن بىلەمىز. وسى كەزدە قازاقستان ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ىنتىماق بىرلىگى جاراسقان ەل رەتىندە اينالاسىنداعى كورشىلەرىنە ۇلگى-ونەگە كورسەتە ءبىلدى.
وسى جايما-شۋاق ءومىرىمىز تۇگەسىلمەۋى ءۇشىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جانىنداعى ساراپشىلىق توپتىڭ بىلىكتى ماماندارى جان-جاقتى زەرتتەۋ جۇمىستار جۇرگىزىپ، كوپتەگەن كەلەڭسىزدىكتەردىڭ الدىن الۋعا جاردەمدەسۋدە. ادەتتە اسسامبلەيا دەسە كەيبىرەۋلەردىڭ كوز الدىنا ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ وزدەرىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىن كيىپ، ءان سالىپ، بي بيلەپ جاتقانىن ەلەستەۋى مۇمكىن. ءيا، بۇل سىرتقى كورىنىس. قازىرگى تاڭدا اسسامبەليا وزەكتى ماسەلەلەردىڭ الدىن الىپ، ەلىمىزدەگى تاتۋلىققا ءقاۋىپ توندىرەتىن جايتتاردى كۇنىبۇرىن انىقتايتىن تالداۋ ورتالىعىنا اينالدى دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولماس ەدى. كەرەك دەسەڭىز، ءقازىر اسسامبلەيا ەلىمىزدەىڭ گۋمانيتارلىق باعىتتاعى جۇمىستارىن جۇيەلەپ، ەل ازاماتتارىن ورتاق ماقساتقا جۇمىلدىراتىن ۇيىمعا اينالىپ وتىر.
قازىرگى تاڭدا الماتى وبلىسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ بەلسەندىلەرى حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ارتۋىنا بارىنشا كومەگىن تيگىزىپ وتىر. وسى رەتتە جەتىسۋ جەرىندە اسسامبلەيا ۇلكەن ماسشتابتاعى ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. ءسوزىمىز دالەلدى بولۋى ءۇشىن وسى رەتتە اسسامبلەيا بەلسەندىلەرىنىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن وتكەن ماڭىزدى ءبىرقاتار ءىس-شارالاردى اتاي كەتكەندى ءجون ساناپ وتىرمىز.
بۇل رەتتە «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم جول كارتاسى» اياسىندا جەتىسۋدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە ۇيىمداستىرعان عىلىمدى تانىمدىق ەكسپەديسياسىن ايرىقشا اتاپ ايتۋعا بولادى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ۇيىمداستىرىلعان «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمنىڭ جول كارتاسى» مەگاجوباسى الماتى وبلىسىندا ىنتىماق شەرۋى ۇيىمداستىرىلىپ، الماتى مەن جامبىل وبلىستارى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى حاتشىلىقتارى ورتاق ءىس-شارا ۇيىمداستىرعان بولاتىن. ىنتىماق شەرۋىنىڭ باستى ماقساتى – حالقىمىزدىڭ بىرلىگىن، قوعامدىق جانە ەتنوسارالىق تاتۋلىق پەن مادەنيەتتى نىعايتۋ، ايماقتىق اسسامبلەيالار اراسىنداعى بايلانىستاردى وركەندەتۋ بولعان ەدى. جوبانى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا العا قويىلعان ماقساتتارعا تولىقتاي قول جەتكىزىلدى.
ىنتىماق شەرۋى بارىسىندا الماتى وبلىسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنان كەلگەن دەلەگاسيا مۇشەلەرى «كونە تاراز تاريحي-مادەني» ورتالىعى مەن وڭىرلىك ءسانى مەن ساۋلەتى ۇيلەسكەن «دوستىق ءۇيى» عيماراتىندا ەكسكۋرسيا جاساپ، تاريحتان سىر شەرتەر تىڭ دۇنيەلەرمەن تانىسقان بولاتىن. بۇدان باسقا الماتى مەن جامبىل وبلىسىنىڭ ونەرپازدارى كونسەرت قويىپ، ايتۋلى شارادا «تالدىقورعان اۋەندەرى» فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق ءان-بي ءانسامبلى، ءسۇيىنباي اتىنداعى الماتى وبلىستىق فيلارمونياسىنىڭ انشىلەرى، «بولاشاق» ۆوكالدىق تريوسى ءوز ونەرلەرىن كورسەتكەنى ەسىمىزدە.
بۇدان باسقا «رۋحى بەكەم، كيەلى مەكەن – جەتىسۋ»، «قىمىز مۇرىندىق»، «تۋعان جەر»، «بىرلىك» سىندى وبلىستىق اسسامبلەيانىڭ بەلسەندىلەرى ۇيىمداستىرىپ، ۇلتارالىق تاتۋلىقتى نىعايتۋ جولىندا قىرۋار جۇمىستار اتقارعانىن اتاپ ايتۋعا بولادى.
سونىمەن قاتار الماتى وبلىسىنداعى ەتنومادەني بىرلەستىكتەر دە ءتۇرلى ءىس-شارالارعا ۇيىتقى بولىپ، اسسامبلەيانىڭ جەرگىلىكتى جەردەگى جۇمىستارىنا جان ءبىتىرىپ وتىر. ايتالىق، وبلىستاعى ءازىربايجان ەتنومادەني ورتالىعى «ەلوردا – مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ سۇيەنىشى» دەگەن تاقىرىپتا دوڭگەلەك ۇستەل ۇيىمداستىرسا، ەۆرەيلەردىڭ «اۆيۆ» بىرلەستىگى مەن وزبەك ەتنومادەني بىرلەستىگى «قارتتارىم – اسىل قازىنام»، «ەلوردا – دوستىقتىڭ شاڭىراعى» دەگەن تاقىرىپتا جيىندار ۇيىمداستىرىپ، مەملەكەتتىك ساياساتتى نىعايتۋعا ءوز ۇلەستەرىن قوسقانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
وسى رەتتە الماتى وبلىسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋگە ايرىقشا ءمان بەرىپ وتىر. قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ، ۇيىمنىڭ ماڭىزدى جۇمىستارىنىڭ بىرىنە اينالعان. اسسامبلەيا جانىنداعى ءتىل ۇيرەتۋ ورتالعى 2008 جىلدان بەرى ءۇزىلىسسىز جۇمىس ىستەپ كەلەدى. ورتالىقتا جىل سايتىن 40-تان استام وزگە ۇلت وكىلدەرى ءتىل سىندىرىپ، قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ ءجۇر.
ارىستاعى وقىس جاعداي كەزىندە، ودان كەيىن وزبەكستاندا سۋ قويماسى جارىلىپ، جەتىسايداعى ءبىراز اۋىلداردى قىزىل سۋ باسقاندا الماتى وبلىسىنداعى اسسامبلەيا بەلسەندىلەرى قاراپ قالعان جوق. توتەنشە جاعداي ورىن العان اۋماققا گۋمانيتارلىق كومەكتەر جىبەرىپ، ەل باسىنا كۇن تۋعان كەزدە، ونى بىرلەسىپ جەڭۋدىڭ جارقىن ۇلگىسىن كورسەتتى. بۇدان باس پاندەميا كەزىندە دە جەتىسۋدىڭ اسسامبلەيا بەلسەندىلەرى قايىرىمدىلىق شارالارىنان تىس قالاماي، بەلسەندى ارەكەت ەتىپ، وڭىردە ىندەتتىڭ بەتىن قايتارۋعا ءبىر كىسىدەي اتسالىسقان بولاتىن. وسىلايشا، وزگە ۇلت وكىلدەرى جەرگىلىكتى حالىقپەن ءتاتۋ-تاتتى عۇمىر كەشىپ، قۋانىش پەن قايعىنى ءبولىسىپ كەلەدى.
دۋمان بىقاي
