ءتۇرلى جات اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتىپ، سولاردىڭ سويىلىن سوعىپ جۇرگەن قاراكوز باۋىرلارىمىزدى كورگەن سايىن افريكاداعى كەنيا ەلىنىڭ كوسەمى نەلسوننىڭ: «ميسسيونەرلەر ەلىمىزگە كەلگەندە قولدارىندا كىتاپ، ءبىزدىڭ يەلىگىمىزدە جەر بولعان ەدى. كوزىمىزدى جۇمىپ قايتا اشقانىمىزدا ولاردىڭ يەلىگىندە جەر، ال ءبىزدىڭ قولىمىزدا كىتاپ قالدى»، – دەپ اششى دا بولسا شىمبايعا باتاتىن شىندىقتى ايتىپ كەتكەن ويلى ءسوزى ءتىل ۇشىنا ورالا بەرەدى.

ءيا، اتا-باباسى عاسىرلار بويىنا ۇستانىپ كەلگەن قاسيەتتى دە قاستەرلى ءداستۇرلى دىنىنەن بۇگىنگى ۇرپاعىنىڭ قاعىنان جەرىگەن قۇلانداي جيرەنۋىنە نە سەبەپ سوندا؟ ءجۇز وتىزدان استام ۇلىس پەن ۇلت وكىلدەرىنىڭ بالاسىن كەڭ قۇشاعىنا سىيدىرا بىلگەن سايىن دالا توسىندە قازاقتىڭ بالاسىنىڭ ءبىرى ءسالافي، ءبىرى ۋاھابي، ەندى ءبىرى قۇرانشىل بولىپ، باسى قوسىلمايتىنى نەسى؟ ءجا، ولار بىردەڭەنى ءبىلىپ ايتسا، ءجون دەرسىڭ-اۋ. ال ەشتەڭەنىڭ بايىبىنا بارماستان، ەلىنىڭ، جەرىنىڭ، اتا-باباسى ءجۇرىپ وتكەن سان عاسىرلىق جولىنىڭ تالايعى تاريحىن بىلمەي تۇرىپ، «اناۋ ايتتى» مەن دۇرمەككە ايقاي قوسىپ: «ناماز وقىماعاننىڭ ءبارى كاپىر» نەمەسە «اكەڭ ناماز وقىمايتىن بولسا، ءتىلىن الما، شەشەڭ ناماز وقىماسا، قولىنان ءشاي ىشپە»، «پايعامباردىڭ (س.ع.س.) سۇننەتىن ورىنداۋ مىندەت ەمەس» جانە ت.س.س. دەپ جۇرگەندەردىڭ ىس-ارەكەتى قاي اقىلعا قونادى؟

اعايىنىن «اداستىعا» ساناپ جۇرگەن ونداي باۋىرلارىمىز – تۋعانىنا، قالا بەردى ەلى مەن جەرىنە وپاسىزدىق جاساۋمەن قاتار، ەڭ الدىمەن وزدەرىنىڭ اداسىپ جۇرگەنىن بىلە مە ەكەن؟ قاسيەتتى قۇراندا: «ءاي مۇمىندەر! اللادان شىنايى قورقۋمەن قورقىڭدار دا، مۇسىلمان بولعان كۇيدە عانا ولىڭدەر. تۇپ-تۇگەل اللانىڭ جىبىنە (دىنىنە) جابىسىڭدار دا بولىنبەڭدەر» («ءالي عىمران» سۇرەسى، 102-103-اياتتار)، – دەگەن اياتتارى كۇللى مۇسىلمان بالاسىنا بولىنبەڭدەر دەپ اشىق ايتىپ تۇر-عان جوق پا؟

شىنتۋايتىنا كەلەر بولساق، جاتجۇرتتىقتارعا سەنىڭ ءوزىڭ دە، ءدىنىڭ دە كەرەك ەمەس. ولاردىڭ كوزدەگەنى باسقا. كوبىسىنىڭ اۋزىنىڭ سۋى قۇري باعىپ وتىرعانى – سەنىڭ ۇلانعايىر جەرىڭ مەن جەراستى قازبا بايلىقتارىڭ.

كەزىندەگى «ءبولىپ ال دا بيلەي بەر» دەپ قازاق جەرىن ەمەن-ەركىن بيلەپ-توستەگەن وتارشىل پاتشالىق رەسەيدىڭ ساياساتىن بۇگىنگى تاڭدا مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى مىسىقتىلەۋلىلەر قولدانعىسى كەلەدى جانە مۇسىلماندى مۇسىلمانعا ايداپ سالىپ، قولدانىپ تا ءجۇر. توسكەيدە مالى، توسەكتە باسى قوسىلعان قارعا تامىرلى قازاق بالاسىنىڭ بولماشىعا بولا ءجۇز شايىسىپ، بەت جىرتىسىپ جۇرگەنى جىمىسقى ارەكەتتى ساياساتتىڭ قۇربانى بولعانى ەمەي نەمەنە؟ ال بۇل كورىنىس قالىپتى جۇيەگە اينالىپ كەتەتىن بولسا، از ۋاقىتتان كەيىن «بولىنگەندى ءبورى جەيدىنىڭ» كەبىن كيىپ، توز-توز بولىپ كەتپەسىمىزگە كىم كەپىل؟

جاستارىمىزدىڭ ءبىر بولىگى ومىرگە وسى جات جالعان ءدىني كوزقاراستى كوزسىز قابىلدايدى، ويتكەنى، ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ءبىر بولىگىندە شەتتەن كەلگەن جالعان ءدىني اسەرلەرگە يممۋنيتەتى ءالسىز.



ءقازىر كەيبىر سىرتقى كۇشتەر جاستارىمىزدى يسلام ءدىنىنىڭ حاق جولىنان اداستىرىپ، تەرىس باعىتقا تارتۋعا تىرىسۋدا. مۇنداي ۇلتتىق تابيعاتىمىزعا جات كەلەڭسىزدىكتەردەن بويىمىزدى اۋلاق سالۋىمىز كەرەك»، – دەي كەلىپ: «ءبىزدىڭ كونستيتۋسيا سەنىم بوستاندىعىنا كەپىلدىك بەرەدى، بۇل – فاكت. ءبىراق، وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، شەكسىز ەركىندىك دەگەن بولمايدى. ول دەگەنىمىز – حاوس. بارلىعى دا كونستيتۋسيا مەن زاڭدار اياسىندا بولۋعا ءتيىس»، – دەپ قاداپ ايتقانىن ءاربىر سانالى ازامات ەسىندە مىقتاپ ۇستاعانى ابزال.

لاڭكەستىك ارەكەت دىننەن ەمەس

ءوز زامانىنىڭ ۇلى ويشىلى ف. گاستەنكەردىڭ: «دۇنيەدەگى تەپە-تەڭدىكتى ۇستاپ تۇرعان – يسلام ءدىنى. ءدىن شايقالسا، الەم شايقالادى»، – دەگەنى بار. ءبىز بۇگىن سونىڭ كۋاسى بولىپ وتىرمىز.

ماسەلەن، بۇگىنگى تاڭدا مۇسىلمان الەمىندەگى يران، يراك، سيريا، پالەستينا سياقتى مەملەكەتتەردەگى بەيبىت تۇرعىنداردىڭ ۇرەيىن تۋعىزىپ، تىنىشتىعىن قاشىرىپ وتىرعان دۇربەلەڭ جاعداي شىنايى ءدىننىڭ ارەكەتى ەمەس، ول سول جەرلەردىڭ بايلىعىنا كوز سۇزگەن، ءدىندى جا-مىلعى ەتۋشى سىرتتان كەلگەن ساياسي كۇشتەردىڭ ىقپالى ەكەندىگى جاسىرىن ەمەس. بۇرناعى جىلى ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرلەرىندە ورىن العان لاڭكەستىك ارەكەتتەردى دە ەل ىشىنە ىرىتكى سالۋ ارقىلى تۇراقتىلىقتى شايقالتقىسى كەلگەن ءدىندى جامىلعى ەتۋشى بۇزاقى پيعىلدىلاردىڭ ارەكەتى دەپ بىلگەن ءجون.

مۇنىڭ ەڭ ءقاۋىپتىسى – ءدىن جولىندا ءجۇرمىز دەگەن جاستارىمىزدىڭ جاساعان امالدارىنىڭ سوڭى نەگە اكەپ سوعارىنا جەتە ءمان بەرمەستەن الدەكىمدەردىڭ قاراپايىم قۋلىعىنا ءتۇسىپ قالعاندىعىندا. سونىڭ سالدارىنان جاس عۇمىرىنا بالتا شابۋمەن قاتار اتا-اناسىنا دا قايعى اكەلۋىندە.

ءدىننىڭ دىتتەگەنى – بۇلىك ەمەس، بىرلىك»، – دەپ «ءدىني ەكسترەميزم» دەپ ات قويىپ، ايدار تاعىپ جۇرگەن لاڭكەستىك ارەكەتتەردىڭ قاي-قايسىسى بولماسىن دىننەن ەمەس ەكەندىگىن كوپشىلىككە قاراتا ايتا وتىرىپ، ودان ءارى قاراي: «تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگى كەلەدى، التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەدى»، – دەپ دانا حالقىمىز بەكەر ايتپاعان. وسىناۋ الماعايىپ زاماندا مۇسىلمانداردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، ەل يگىلىگى مەن بىرلىگى سەكىلدى ورتاق ماقساتتارعا جۇمىلدىرۋ باستى نازاردا بولماق. راسىندا دا، جەرى كەڭ، ال سانى از قازاق حالقىنا اۋىزبىرشىلىك كەرەك. ول ءۇشىن بىرىگىپ ءىس جاساۋىمىز قاجەت. ۇلى جاراتۋشىمىز قاسيەتتى قۇراندا: «…جاقسىلىققا، تاقۋالىققا جاردەمدەسىڭدەر. كۇناعا جانە دۇشپاندىققا جاردەمدەسپەڭدەر. اللادان قورقىڭدار! كۇدىكسىز اللانىڭ ازابى قاتتى» («ءمايدا» سۇرەسى، 2-ايات)، – دەگەن. ال الاشتىڭ ارداقتى ازاماتتارىنىڭ ءبىرى ءاليحان بوكەيحانوۆ بابامىزدىڭ: «قازاق بالاسى بىرىگىپ، تىزە قوسىپ ءىس قىلسا – حالىقتىق ماقسات سوندا ورىندالادى»، – دەگەن ءسوزى بار. «ءبىرىڭدى، قازاق، ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس»، – دەپ حاكىم اباي ايتپاقشى، شىن مانىندە، بەس فرانسيا سىيىپ كەتەتىن وسىناۋ ۇلانعايىر جەردى مەكەن ەتكەن ات توبەلىندەي از عانا قازاققا عاسىرلار بويىنا اتا-باباسى: «اللا ءبىر، پايعامبار حاق» دەپ ۇستانىپ كەلگەن ءداستۇرلى دىنىنەن قول ءۇزىپ، جات اعىمداردىڭ شىلاۋىندا كەتىپ، التىباقان الاۋىز بولۋدىڭ قاجەتى بار ما؟

اداسقاننىڭ الدى ءجون، ارتى سوقپاق

ارداقتى پايعامبارىمىز مۇحاممەد مۇستافانىڭ (س.ع.س.) ءبىر حاديسىندە: «امال نيەتكە بايلانىستى»، – دەلىنگەن. دەمەك، ءدىن جولىنا تۇسكەن ءار ازامات، ياكي ازاماتشا ەڭ اۋەلى نە ىستەۋى كەرەك، ارينە، نيەتىن دۇرىستاۋى كەرەك. ابايشا ايتار بولساق: «ءاربىر ادام بالاسىنا ەڭ اۋەلى اقىل كەرەك، اقىلدى ادامعا يمان كەرەك، يماندى ادامعا عيبادات كەرەك».



تاعى دا حاكىم ابايدىڭ: «كوپ ادام دۇنيەگە بوي الدىرعان، بوي الدىرىپ اياعىن كوپ شالدىرعان»، – دەگەنىندەي، قاسيەتتى قۇراننىڭ دارا جولىنان، ارداقتى پايعامبارىمىز مۇحاممەدتىڭ (س.ع.س.) سارا جولىنان اداستىرۋشى تەرىس اعىمداردىڭ جەتەگىندە جۇرگەن كوپتەگەن جاستارىمىزدىڭ اياقتارىن شالىس باسۋىنىڭ بىردەن-بىر سەبەبى دە – ءدىندى جەتە تۇسىنبەۋىنەن، ونىڭ ىشكى يىرىمدەرىنە بويلاپ، تۇپكىلىكتى ماقساتتىڭ بايىبىنا بارماۋىنان. بۇل ءبىر.

ەكىنشىدەن، ءوز ەلىنىڭ تاريحى مەن عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ءسالت-داستۇرىن بىلمەۋى، وعان قۇرمەت كورسەتپەۋى دە اداسۋشىلىققا اپارار جول ەكەنى داۋسىز.

ۇشىنشىدەن، ءتول دىنىنەن دە، دىلىنەن دە، انا تىلىنەن دە ماقۇرىم قالعان اتەيستىك وتباسىنىڭ ءتالىمىن تەرىپ وسكەن بالانىڭ تۋرا جولدان اداسپاۋى نەعايبىل. ويتكەنى، جات اعىمداردىڭ جاساعىن تولىقتىرىپ جۇرگەندەردىڭ دەنى ورىس تىلىندە سويلەۋشىلەر بولىپ كەلەدى. وندايلارعا «نەگە انا تىلىڭدە سويلەمەيسىڭ» دەسەڭ، «دىنگە ونىڭ قاجەتى قانشا» دەگەن جاۋاپ الاسىڭ.

وسىدان كەيىن-اق، ول ادامنىڭ ءتىل تۇرماق، دىننەن دە ماقۇرىم ەكەنىن بايقايسىڭ. سەبەبى قاسيەتتى قۇراندا: «…ەگەر اللا قالاسا ەدى، بارلىعىڭدى ءبىر-اق ۇممەت قىلار ەدى. الايدا سەندەرگە بەرگەن جول-جوبالارىندا سىناماقشى» («ءمايدا» سۇرەسى، 48-ايات)، – دەپ ۇلى جاراتۋشىنىڭ ادامزات بالاسىن ءبىر-بىرىن تانىپ، اجىراتۋ ءۇشىن ۇلتقا، ۇلىسقا ءبولىپ، قارىم-قاتىناس قۇرالى، تىرشىلىك تىرەگى رەتىندە ءتىل بەرگەنىن تۇسىنبەيمىز بە؟

ولاي بولسا، اللا تاعالانىڭ قازاق بالاسىنا بەرگەن كوپ نىعىمەتتەرىنىڭ ءبىرى – انا تىلىنە قۇرمەت كورسەتۋدىڭ ورنىنا، تەرىس اينالىپ تارك ەتىپ، وزگە تىلدە شۇلدىرلەپ جۇرگەن قانداستارىمىزعا جول بولسىن؟! ءقازىر دە وسى ساياساتتى تىلدەن دە، دىننەن دە ماقۇرىم جاستار اراسىندا جالعان اعىمنىڭ جەتەكشىلەرى وڭتايلى قولدانىپ وتىر. سونىڭ سالدارىنان بوزوكپە جاستارىمىز جاقسىدان جاماندى ايىرا الماي، وتكەنگە كەسەك اتىپ، الاشاقپىن بولىپ ءجۇر. وكىنىشتىسى دە وسى.

ءسوز سوڭى

«بىرلىك – بەرەكە باستاۋى» دەپ ۇققان بابالارىمىزدىڭ جولىمەن جۇرسەك، اۋىزبىرشىلىگىمىزدى جوعالتپايىق. «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل» دەمەكشى، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ باياندى بولاشاعى جولىندا جۇدىرىق بولىپ جۇمىلا ءبىلۋىمىز كەرەك.

قۇدىرەتى كۇشتى اللا تاعالا ەل ىرگەسىن امان ساقتاپ، ەل باسقارۋشى ازاماتتارعا اماندىق-ساۋلىق بەرىپ، حالقىمىزدىڭ ىنتىماق-بىرلىگىن جاراستىرىپ، جاقسىعا جاناس-تىرىپ، جاماننان الاس قىلىپ، بىزدەردى ءوزىنىڭ سيرااتال-مۋستاقيم بولعان تۋرا جولىنا، نىعمەتكە بولەنگەندەرىنىڭ جولىنا باستاپ، سول جولدا ەكى دۇنيەنىڭ يگىلىگىن ءناسىپ ەتكەي. ءاۋمين!

راحمەتوللا قاجى سماعۇل

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، ءدىنتانۋشى