ادام جۇرگەن جەر اقشا. بۇل دەگەنىڭىز، قازاقستاننان قىرۋار قاراجات قىر اسىپ جاتىر دەگەن ءسوز. مىسالى، مەملەكەت ونى وقىتادى، توقىتادى، بالا-باقشادان باستاپ، مەكتەپ، ۋنيۆەرسيتەتتە ءبىلىم بەرەدى. ال سول تالاي جىلعى ينۆەستيسيانى قايتاراتىن ۋاقىت كەلگەندە كوشەدى دە كەتەدى. الماقتىڭ سالماعى بار ەكەنىن بىلە تۇرا وزگە ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا جۇمىس ىستەيدى. ارينە بۇل كوشتىڭ وبەكتيۆتى سەبەپتەرى دە بار.
اتىراۋلىق فاتيما امانجولدىڭ تۇركياعا كوشىپ كەتكەنىنە بەس جىلدان اسىپتى. جات جەردەگى ءومىرى وزىنە ۇنايدى. شەت ەلدە جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىندا قارجىگەر بولىپ جۇمىس ىستەيدى. دوكتورانتۋراداعى وقۋىن قىزمەتىمەن ۇشتاستىرىپ ءجۇر. بۇيىرسا الداعى جىلى ستامبۋلدان باسپانا الامىن، دەيدى.
فاتيما امانجول، ستامبۇل قالاسىنىڭ تۇرعىنى:
تۇركيادا تۇراتىن قازاقتار وتە كوپ. تانيتىن قازاقتارىم وتە كوپ. ولار دا وسى جاقتا جۇمىس جاساسام، وقىسام دەگەن نيەتپەن كەلگەن قازاقاتار. سوڭعى ۋاقىتتا تۋركياعا قىزىعۋشىلىق وتە ارتۋدا. قازاقستاندا دا، تۇركيدا دا ءومىر ءسۇرۋ وڭاي. اسا ءبىر ايىرماشىلىق بايقامادىم. ءوزىڭىزدىڭ قابىلەتىڭىزگە قاراي وڭاي دا قيىن جاقتارى بار، ءبىراق مەنىڭ قازاقستانداعى ءومىرىم دە، تۇركياداعى ءومىرىم دە ۇنايدى. مۇمكىن بولاشاقتا ەلگە قايتىپ قالارمىن، مۇمكىن وسى جەردە قالارمىن، ونى ءبىر اللا بىلەدى.
الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسى قازاقستانعا دەگەن ساعىنىشقا تولى ايدا ساتىبالدينوۆا كاسىبي بوكسشى. ەلدە جۇرگەندە اسا جەتىستىككە جەتپەگەن قىزدان باپكەرلەر تەرىس اينالعاندا، ول امەريكا اسىپ كەتكەن. بىرنەشە جىل قاجىرلى ەڭبەكتەنۋدىڭ ناتيجەسىندە جۋىردا عانا الەم چەمپيونى اتاعىن جەڭىپ الدى. ءوز ەلىمدە سپورت سالاسىنداعى بىلىقتاردان شارشادىم دەپ سۇحبات بەرىپتى بوكسشى قىز.
رەسمي ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، بيىلعى جىلدىڭ توعىز ايىندا قازاقستاننان 21 مىڭنان استام ادام شەتەل اسىپ كەتكەن. ەميگرانتتاردىڭ ورتا جاسى 25-37 اراسى.
تۇلعا بولىپ قالىپتاسقانشا مەملەكەت ولاردى بالاباقشادا تاربيەلەدى، مەكتەپتە تەگىن ءبىلىم بەردى، جوعارى وقۋ ورنىندا گرانتقا وقىتتى. قاراپايىم اريفمەتيكاعا جۇگىنسەك، ءبىر ادامعا شامامەن 10 ميلليون تەڭگە جۇمسادى. ەندى وسى سومانى ەلدەن بيىل كەتكەندەردىڭ سانىنا كوبەيتسەك، باقانداي 210 ميلليارد تەڭگە شىعىن كەلىپتى مەملەكەتكە. بۇل كارانتيندەگى تاۋبەسى. بىلتىرعى كورسەتكىش جارتى تريلليون ەدى. سايىپ كەلگەندە بيۋدجەتتىڭ بۇل قارجىسى ءسىز بەن ءبىزدىڭ قالتامىزدان سالىق ەسەبىنەن شىققان اقشا. وزگە ەلگە دايىن كادر بولىپ بارعان ەميگرانت، ارينە، سول جەردىڭ كوسەگەسىن كوگەرتەدى. ەكونوميكا تىلىمەن ايتساق، ەميگرانت-تيىمدى تاۋار.
دامۋشى ەلدەردەن دامىعان ەلدەرگە جاقسى ءومىر ىزدەپ كەتەتىن ميگرانتتار سول جەردى بارىپ بايىتادى ەكەن. مىسالى كوشپەندىلەر جىلىنا اقش ەكونوميكاسىنا 2 تريلليون دوللار، گەرمانياعا 550ميلليارد، اۆسترالياعا 330 ميلليارد دوللار تابىس اكەلەدى. الەم ميگرانتتارى جالپى جەر شارى حالقىنىڭ 4-اق پايىزىن قۇراسا دا، ولاردىڭ دۇنيەجۇزىلىك جالپى ىشكى ونىمدەگى ۇلەسى باقانداي 10 پايىز.
كارانتينگە قاراماستان، ەميگرانتتار سانى بويىنشا قازاقستان تمد ەلدەرى بويىنشا ءبىرىنشى ورىندا. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتايىق، ەكونوميكاسى بىزدەن الدەقايدا تومەن ساناتالاتىن قىرعىزستاننىڭ وزىندە ميگرانتتار سانى 7 ەسە كەم. وتانداستىرىمىز كوبىنە رەسەي، گەرمانيا جانە يزرايلگە قونىس اۋدارىپتى. ول تۇسىنىكتى دە. بۇل ەلدەرگە تاريحي وتانىم دەپ رەپاتريانتتار كوشەدى. ال قاراكوزدەر بولسا تۇركيا، كانادا، كورەيا جانە امەريكانى جاعالايدى ەكەن.
2014 جىلى شەتەل اسقانداردىڭ سانى 12 مىڭ بولسا، بىلتىر بۇل كورسەتكىش 43 مىڭنان اسقان. ستراتەگيالىق قوعامدىق قورىنىڭ ەسەبىنشە ولاردىڭ 52 پايىزى ورىستار، ەكىنشى ورىندا ۋكرايندار جانە نەمىستەر. ءجا ولاردىڭ تاريحي وتاندارى بار، جانە نەگىزىنەن كوشتىڭ باسىن سولاي بۇراتىنى انىق. ال قىر اساتىنداردىڭ 37 پايىزى قازاقتار ەكەن. ۇدەرە كوشەتىندەي سەبەپ بار ما؟ الەۋمەتتانۋشىلاردىڭ ايتۋلارىنشا سەبەپ بار.
قاماجان جۇماقاسوۆا، الەۋمەتتانۋشى:
كوپتەگەن زەرتتەۋلەرگە سۇيەنەتىن بولساق، ماتەريالدىق، تۇرمىستىق جاعداي، ەكونوميكادا بولىپ جاتقان قايشىلىقتار مەن قيىندىقتار. بۇل ءومىر، بۇل ءۇردىس بۇل پروسەسس قوي. تەڭگەنىڭ تۇراقسىزدىعىن ايتادى. جۇمىسپەن قامتۋداعى ماسەلە، ەڭبەكاقىنىڭ مولشەرىنىڭ تومەن ەكەندىگىن ايتادى. ءوز ماماندىعى بويىنشا جۇمىس تابۋ جاعىن ايتادى.
پسيحولوگتەردىڭ ايتۋىنشا، شەتەلگە قونىس اۋدارۋعا بەل بۋعانداردىڭ دەنى ءوزىن ءوزى تاربيەلەپ، تەرەڭ ءبىلىم العان، العا قويعان ماقساتىنا جەتە بىلەتىن تاباندى دا قاجىرلى جاندار. مۇنداي تۇلعا ءوز ەلىندە دە جەتىستىككە جەتەتىنى انىق، الايدا ولاردىڭ امبيسياسىنا قازاقستان جاۋاپ بەرە المايدى ما دەپ قالدىق. ادامنىڭ تاڭداۋ قۇقىعىن شەكتەيتىن ەمەس، سەبەپ تۇسىنىكتى، سالدار شە؟
ماقسات حالىق، ەكونوميست:
كەتىپ جاتقان مامانداردىڭ كاتەگورياسىنا قاراساق ، ءبىرىنشى كەزەكتە تەحنيكالىق ماماندار، قارجىگەرلەر، مۇعالىمدەر مەن دارىگەر ماماندار كەتىپ جاتىر. وسى تەندەنسياعا قارايتىن بولساق، بۇل ازاماتتار ەكونوميكانىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى. اسىرەسە، تەحنيكالىق مامانداردىڭ ەكونوميكاعا اسەرى كوپ. سيفرلىق اقپاراتتاندىرۋدا ءرولى ەرەكشە. مۇنداي مامانداردان ايرىلىپ جاتقانىمىز تەز ارادا ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋعا كەرى اسەر ەتەدى، قارجى سالاسىنداعى ماماندار كەتىپ جاتسا، قارجى بانك سالاسى قۇلدىرايدى.
قازاق وزگە ەلدە سۇلتان بولعانشا، ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول دەيتىن ەدى. وكىنىشتىسى سول، بۇل ناقىلدىڭ وزەكتىلىگى جويىلىپ بارا جاتقان سياقتى. جۇرت ۇلتان بولعىسى جوق. سونىمەن، ەلدەن كەتۋدەگى باستى سەبەپتەردىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ تومەندەۋى، وزگە ۇلت ءۇشىن ءتىل بىلمەۋدەگى پسيحولوگيالىق ديسكومفورت، ساياسي احۋالدىڭ تۇراقسىزدىعى، وزگە ەلدەر تاراپىنىن دا بەلسەندى شاقىرتۋلاردى اتاپ وتۋگە بولادى ەكەن. ال قاراپايىم تىلمەن ايتساق بيىلعى پاندەميا ەلدە ءبىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ، جۇمىسپەن قامتۋ سىندى قارا حالىققا وزەكتى بولاتىن سالالاردىڭ دامىماعانىن اشىپ كورسەتتى. بالا شاعاسىنىڭ ەرتەڭىن ويلايتىن ينتەللەگەنتتى ازاماتتىڭ ءوز ەلىنە سۇلتان بولۋىن بوگەيتىن بۇل فاكتورلار وزگە جەردە ۇلتان بولۋعا يتەرمەلەيتىنى انىق تا.
