ۋران ارزان باعامەن شەتەلگە كەتىپ جاتىر
– تيمۋر ميفتاح ۇلى، ەلىمىزدە اەس سالۋ ماسەلەسىنىڭ وزەكتىلىگى ارتىپ وتىر. سىزدىڭشە، اەس-تىڭ ەنەرگەتيكالىق مۇمكىندىگى مەن ارتىقشىلىعى قانداي؟
– نەگىزى بالقاش ماڭايىندا سالىناتىن اەس قۇرىلىسىنىڭ جوباسى وتكەن عاسىردا قاراستىرىلعان. العاشقى جوبا 1996-1997 جىلدارى قولعا الىندى. سول كەزدىڭ وزىندە تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزدەمەسى مەن بارلىق ەسەپ-قيسابى جاسالدى.
اەس بىزگە نە ءۇشىن كەرەك؟
بىرىنشىدەن، ءوندىرىستى ءارتاراپتاندىرۋ كەرەك بولدى. ءوزىڭىز بىلەسىز، بىزدەگى ءوندىرىستىڭ كوبى كومىر ستانسياسى ارقىلى جۇمىس ىستەيدى. تاجىريبە كورسەتكەندەي، بۇل ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋىنە قاجەت بولىپ سانالادى. سەبەبى، بولاشاقتا كومىرتەگى كومپونەنتتەرىن قولدانۋعا سالىناتىن سالىق كولەمى دە ارتادى. ونىڭ ۇستىنە بۇكىل الەم جاسىل ەكونوميكاعا كوشۋدى قۇپتاپ وتىر. سوندىقتان بۇل جۇيەدە مۇمكىندىگىنشە كومىرتەگىنسىز ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋ كوزدەلدى.
دەمەك، ەلەكتر ەنەرگياسىن ءارتاراپتاندىرۋ ماسەلەسى سوناۋ 1996 جىلى تالقىعا سالىنعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. مۇنىڭ ءبارى ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدەن تۋعان.
ەكىنشىدەن، قازاقستان كوپ جىلدان بەرى ۋران ءوندىرۋ بويىنشا الەمدە ءبىرىنشى ورىندا، ال ۋران قورى بويىنشا ەكىنشى ورىندا. 2018 جىلدان باستاپ ۋران ساتۋ كولەمى بويىنشا دا الەمدە ءبىرىنشى ورىنعا شىقتى. ەلىمىزدە جىل سايىن 20 مىڭ توننادان استام ۋران وندىرەدى. بۇل الەمدەگى بۇكىل ۋران ءوندىرىسى كولەمىنىڭ شامامەن 40 پايىزى.
مىنە، الەمدىك ۋران ءوندىرىسىنىڭ وسىنشاما بولىگى قازاقستانعا تيەسىلى. سوندىقتان بىزدە كومىرگە قاراعاندا ۋران ەنەرگەتيكالىق قورى كوپ. ءقازىر ۋران ارزان باعامەن شەتەلگە كەتىپ جاتىر. مۇنىمەن قوسا وسكەمەن قالاسىندا يادرولىق وتىن ءوندىرىسى بار. كەڭەستىك كەزەڭدە بۇل قالاداعى نىسان يادرولىق وتىن تابلەتكالارىنىڭ 80 پايىزىمەن قامتاماسىز ەتتى. ءتىپتى، سول ۋاقىتتا الەمدەگى قۋاتتى ءوندىرىس وشاعىنا اينالسا دا، كەيىن توقتاپ قالدى.
بىلتىر جۇڭگو نارىعى ءۇشىن يادرولىق وتىن وندىرەتىن ءوندىرىس ورنى ىسكە قوسىلدى. وسى ايتىلعان فاكتوردىڭ بارلىعى ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق ساياساتىن دامىتۋ كەرەكتىگىن ايعاقتايدى.
قازاقستاننىڭ ەنەرگيا جۇيەسىن دامىتۋعا بايلانىستى كونسەپسيا جاساقتالىپ جاتىر. مۇنىڭ بارىسىندا ەلەكتر گەنەراسياسىنىڭ ءار ءتۇرى ەسكەرىلەدى.
اتاپ ايتقاندا، ءداستۇرلى ەنەرگيا كوزدەرى – كومىر، مۇناي، گاز تۇرىنەن بولەك، سۋ ەلەكتر ستانسياسى مەن جاڭارتىلعان ەنەرگيا كوزدەرىن جانە بۇعان اتوم ەلەكتر ستانسياسىن قوسۋعا بولادى. ارينە، بۇل فاكتورلار عىلىمي-تەحنيكالىق الەۋەتىمىزدىڭ دامۋىن كورسەتەدى. سونىڭ ىشىندە اتوم ەنەرگەتيكاسى – ايتارلىقتاي جوعارى تەحنولوگيالى وندىرىسكە جاتادى. سوڭعى كەزدە يادرولىق مەديسينا، يزوتوپتى تەحنولوگيا كەڭ تانىمالدىققا يە. ءتىپتى، ءقازىر يادرولىق مەديسينا ورتالىعى جاقسى دامىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبارى اتوم ەنەرگياسىن پايدالانۋمەن تىعىز بايلانىستى.
– اەس – ەلىمىز ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزى بار نىسان. ارينە، مۇنى ءوزىمىزدىڭ ماماندار باسقارۋى ءتيىس. بۇل سالادا بىلىكتى عىلىمي ماماندار جەتكىلىكتى مە؟
– ارينە، مامان جاعىنان ماسەلە جوق، جەتكىلىكتى. بىزدە ۇلكەن ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعى، يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتى بار. مۇندا اتوم ەنەرگەتيكاسى بويىنشا ماماندار دايىندالادى.
سونداي-اق، ەلىمىزدە اتوم ەنەرگەتيكاسى ماماندارى ءۇش جوعارى وقۋ ورنىندا دايارلانادى. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيزيكا فاكۋلتەتىندە «يادرولىق فيزيكا» دەگەن ماماندىق بۇرىننان بار. ال ەكى جىل بۇرىن وسى وقۋ ورنىندا ماسكەۋ ينجەنەرلىك-فيزيكالىق ينستيۋتىنىڭ فيليالى اشىلىپ، اتومدىق رەاكتورلار ماماندىعىن دايارلاۋ قولعا الىندى. ع.داۋكەيەۆ اتىنداعى الماتى ەنەرگەتيكا جانە بايلانىس ۋنيۆەرسيتەتىندە، ل.گۋميلەيەۆ اتىنداعى ەۋرازيالىق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە اتومدىق رەاكتورلار جانە يادرولىق ەنەرگەتيكا ماماندىعى بار.
ودان بولەك، جاستار «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن «اتوم ونەركاسىبى»، «اتوم يادروسى جانە بولشەكتەر فيزيكاسى»، «تەحنيكالىق فيزيكا» جانە «يادرولىق ينجەنەريا» ماماندىقتارى بويىنشا ءبىلىم جيناقتاپ كەلەدى. دەمەك، بىزدە اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتاتىن مۇمكىندىك تە، ماماندار دا جەتكىلىكتى.
كۇن مەن جەلدىڭ ەنەرگياسى تۇراقتى ەمەس
– ەگەر اەس سالىنسا، ەنەرگيا سالاسىندا تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزە الامىز با؟
– ءبىزدىڭ الدىمىزداعى ماقسات – ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ. ەگەر قاجەتتى، كوپ مولشەردەگى ەنەرگيا كوزىن دەر ۋاقىتىندا ءتيىستى جەرگە جەتكىزىپ، ەلدى تۇگەل قامتىپ وتىرساق، قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ دەگەن وسى.
اتوم ەلەكتر ستانسياسى تۋرالى ايتقاندا ول نىساننىڭ ءقاۋىپسىز جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى. ياعني، ءبىز ەكونوميكالىق تۇرعىدان جاقسى كورسەتكىشكە يە زاماناۋي ۇلگىدەگى 3 جانە 3+ سوڭعى بۋىن رەاكتورىن قاراستىرىپ جاتىرمىز. بىزگە ۇسىنىس بەرگەن ەلدەردىڭ ۆەندورىن قاراستىرعان كەزدە الدىمەن وسى جاعىنا باسا كوڭىل بولەمىز. سەبەبى، بۇل ەڭ قاجەتتى نەگىزگى فاكتوردىڭ ءبىرى.
– 2035 جىلعا قاراي ەلەكتر قۋاتىنىڭ تاپشىلىعى 30 پايىزعا ارتادى دەگەن بولجام بار. اەس سالىنعانعا دەيىن قالاي امالدايمىز؟ بالكىم، بالاما ەنەرگيا كوزدەرىن جاڭعىرتۋعا باسا ءمان بەرۋ كەرەك پە؟
– بۇل ساۋالعا ەنەرگەتيكتەر ناقتى جاۋاپ بەرەتىن شىعار. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋ ماسەلەسى بۇعان دەيىن دە ايتىلىپ كەلدى.
الايدا، بالامالى ەنەرگيا كوزدەرى – اسا كۇردەلى باعىت. بۇدان الىناتىن قۋات كوزى دە تۇراقتى ەمەس. گەنەراسيا دا ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەي المايدى.
بىلايشا ايتقاندا، كۇن، جەل ەنەرگياسى اۋا رايىنىڭ قۇبىلمالىعىنا بايلانىستى. ماسەلەن، كۇن بۇلتتى بولسا، جەل تۇرماي قالسا، نە ىستەيمىز؟ بۇل كەزدە كۇن باتارەياسى ىستەن شىعىپ قالادى. سوندىقتان ەنەرگيا جيناقتاۋ قورى ءبىرقالىپتى بولمايدى.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ماماندار بالامالى ەنەرگيا كوزدەرى وتە قىمباتقا تۇسەتىنىن ايتۋدا. ال اتوم ستانسياسى بازالىق گەنەراسيانى تولىقتاي قامتاماسىز ەتەدى.
قازىرگى تاڭدا گاز ستانسيالارىن سالۋ قۇرىلىسىنىڭ جوباسى قولعا الىنىپ جاتىر. مۇناي، گازدى قولدانۋ ارقىلى ەلەكتر كوزىن وندىرەتىن تەحنولوگياعا نەگىزدەلگەن. بۇل اەس-كە قاراعاندا الدەقايدا تەزىرەك سالىنادى. سوندىقتان اەس سالىنعانعا دەيىن ەنەرگيا تاپشىلىعى ماسەلەسىنىڭ ورنىن گاز ستانسياسى جابا تۇرادى. ال قازاقستاننىڭ ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى تۇجىرىمداماسىن جاساقتاپ، قابىلداعان كەزدە بىزگە قانشا اتوم بلوگى كەرەك، ونىڭ قۋاتتىلىعى قانداي بولۋى ءتيىس، وسى تۇيتكىلدىڭ ءبارىن ەسەپكە الۋ قاجەت. ازىرشە كومىرتەكسىز بازالىق جالعىز گەنەراسيا – اتوم ەنەرگەتيكاسى.
– چەرنوبىل مەن فۋكۋسيماداعى قايعىلى اپاتتى تىلگە تيەك ەتەتىن حالىقتىڭ بويىندا ءالى دە ۇرەي باسىم. بۇل كوزقاراستى قالاي وزگەرتۋگە بولادى؟ جالپى، اەس ءقاۋىپسىز بە؟
– ارينە. ونىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كۇمان كەلتىرۋگە بولمايدى. الگىندە ءبىز جوبا بويىنشا تەك 3 جانە 3+ سوڭعى بۋىن رەاكتورىن عانا قاراستىرىپ وتىرعانىمىزدى بەكەر ايتقان جوقپىن. مۇنداي رەاكتوردىڭ قاۋىپسىزدىك دەڭگەيىنىڭ كورسەتكىشى جوعارى ءارى بۇل ەنەرگوبلوكتاردىڭ اپاتقا ۇشىراۋى سيرەك. بلوكتى پايدالانۋعا بەرگەننەن كەيىن 10 ملن جىل ىشىندە ءبىر وقيعا بولۋى مۇمكىن.
ال حالىقتىڭ پىكىرى مەن كوزقاراسىن وزگەرتۋ ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنىڭ اياسىندا جۇزەگە اسادى دەپ ويلايمىن. ارينە، بىزگە وسى تۇرعىدا قويىلاتىن سانداعان سۇراققا بارىنشا جان-جاقتى جاۋاپ بەرۋگە تىرىسامىز. الايدا، تۇرعىندار اراسىندا تۇبەگەيلى قارسىلىق تانىتۋشىلار جوق. ءبىز ۇنەمى ساۋالناما جۇرگىزەمىز عوي.
سونىڭ ناتيجەسىنە قاراساق، قازاقستان حالقىنىڭ باسىم بولىگى اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋدى قولدايدى. ال مۇنى الەۋمەتتىك جەلىدە قارسى پىكىر جازۋشىلاردىڭ ويىمەن ولشەۋگە بولمايدى.
سول باياعى چەرنوبىل مەن فۋكۋسيمانى نەگىزگە الىپ، اتتانداي بەرەتىندەر كوپ. ءبىز بارىنشا ءتۇسىندىرىپ، اشىق بولۋعا تىرىسامىز. دەسەك تە الەۋمەتتىك جەلىدەگى پىكىرلەر تۇتاس حالىقتىڭ وي-تۇجىرىمى ەمەس. شىن مانىندە، بۇل سالادان حابارى بار، تەحنيكالىق بىلىمگە جەتىك، ساۋاتتى مامانداردىڭ كوزقاراسى مۇلدەم باسقا.
اەس؟ بالقاشتىڭ سۋى تارتىلىپ قالماي ما؟
– بىلتىر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى اەس سالاتىن اۋماق رەتىندە بالقاش كولى ماڭىنداعى ۇلكەن اۋىلى تاڭدالعانىن ايتتى. الايدا، مۇنى جەرگىلىكتى تۇرعىندار قالاي قابىلدادى؟
– مەنىڭشە، بۇل ايماقتاعى حالىققا ءبارى تۇسىنىكتى. ولار مۇنىڭ سوناۋ 1996 جىلى قولعا الىنعان جوبا ەكەنىن جاقسى بىلەدى. سودان بەرى جوبانىڭ قاشان باستالاتىنىن كۇتىپ ءجۇر دەسەم ارتىق ايتقانىم ەمەس. جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ پىكىرىن بىلۋگە بارعان جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەرگە دە سولاي جاۋاپ بەرگەن. الايدا، بلوگەرلەر تاراپىنان «تۇرعىندار اەس-تىڭ سالىنۋىن كۇتىپ ءجۇر. ولارعا جۇمىس كوزى تابىلسا بولعانى» دەگەن پىكىردى ەستىپ قالدىم. بۇل ولاي ەمەس. سەبەبى، تەحنيكالىق ءبىلىمى بار كەز كەلگەن ەنەرگەتيكا مامانى اتوم ستانسياسىنا قاتىستى ماسەلەنىڭ بارىنە قانىق. ءبىز ولارمەن تالاي مارتە سويلەسىپ، تۇسىندىردىك. ءقازىر ولاردىڭ تاراپىنان قولداۋ جاقسى.
– ەگەر ەكى رەاكتورلى رەاكتور سالىنسا، وعان قاجەتى سۋ كولەمى قانشا؟ وسى تۇرعىدا بالقاش كولىنىڭ سۋى ازايىپ، رادياسيالىق قالدىق مولشەرى ارتادى دەگەن پىكىرگە نە دەيسىز؟
– مۇنىڭ ءبارى جوبادا جان-جاقتى قارالادى، ەسەپتەلەدى. ارينە، بالقاشتىڭ سۋىنا تيتتەي دە اسەرى جوق. ايتالىق، بەلورۋسسيادا 1200 مۆت-تان تۇراتىن ەكى رەاكتور بار. وعان جىلىنا تۇتىناتىن سۋ كولەمى 63 ملن تەكشە مەتر. ياعني، قايتارىمسىز شىعىن رەتىندە سۋ بۋعا اينالىپ كەتەدى. دەمەك، سۋدىڭ قايناپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس. مۇنىڭ ءبارى ەسەپتەۋلى.
بالقاش كولىندە سۋدىڭ تابيعي تۇردە بۋلانۋى جىلىنا 0،3 پايىز مولشەردە عانا. دەمەك، بالقاش كولىندەگى سۋ كولەمىنە زيانى تيمەيدى.
سونداي-اق، اەس-تە راديواكتيۆتى قالدىقتار سىرتقا شىقپايدى. بىرنەشە كونتۋر بولادى. سول كونتۋر بويىندا سالقىنداتىلادى. ءبىز سۋدى نە ءۇشىن قولدانامىز؟ ەڭ الدىمەن ەلەكتر گەنەراتوردان كەيىن تۇراتىن كوندەنساتورلاردى سالقىنداتۋ ءۇشىن. كونتۋرداعى قۇبىرمەن جۇرەتىن سۋ كول نەمەسە توعانداعى سۋمەن جاناسپايدى. سوندىقتان «راديواكتيۆتى قالدىقتار بالقاش كولىنە قۇيىلادى» دەگەن پىكىر جاڭساق. ونىڭ ءبارى ارنايى تەحنولوگيا ارقىلى قاداعالانادى. ءتىپتى، قاجەت دەپ تاپساق، الەمدە سۋدى مۇلدەم قاجەت ەتپەيتىن جوبالار بار. ءبىراق بۇلاردىڭ باعاسى قىمباتىراق بولادى.
ۆەندور تاڭداۋ ديلەمماسى
– بيىل قاي ەلدىڭ ۆەندورىن تاڭداۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانادى دەلىندى. ءقازىر وسى تۇرعىدا ءتورت ەلدىڭ ماماندارىمەن كەلىسسوز قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟ نەگىزىنەن قاي مەملەكەتتىڭ تاجىريبەسى كوڭىلگە قونىمدى؟
– ءار رەاكتوردىڭ ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگى بار. بۇعان دەيىن جۇڭگو، كورەيا، رەسەي، اقش جانە فرانسيادان – 6 ۆەندوردان تەحنيكالىق-كوممەرسيالىق ۇسىنىستار كەلىپ ءتۇستى. يادرولىق ەنەرگەتيكالىق تەحنولوگيالاردى سالىستىرمالى تالداۋ مەن باعالاۋ ءۇشىن «Assystem» فرانسۋز كومپانياسىمەن بىرگە ماگاتە قۇجاتتارىنىڭ ۇسىنىمدارى نەگىزىندە كريتەرييلەر جۇيەسى ازىرلەندى. جالپى شەتەلدىك اتومدىق تەحنولوگيالار ۆەندورلارى ۇسىنعان زاماناۋي رەاكتورلاردىڭ 13 جوباسى زەرتتەلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە 4 جوباعا ارنايى ساراپتاما وتكىزىپ، شكالا بويىنشا كەمشىلىگى مەن ارتىقشىلىعىن انىقتاپ، قورىتىندىنى جەتەكشى ماماندارعا بەردىك.
ەندى مۇنىمەن ءارى قاراي ۇكىمەت اينالىساتىن بولادى. ياعني، بۇل جەردە تەحنيكالىق ماسەلەمەن قوسا باسقا دا تۇيتكىلدەر جەتەدى.
ماسەلەن، ءقازىر الەمدە گەوساياسي احۋال ۋشىعىپ تۇر. ءبىز تاڭداعان مەملەكەت رەاكتورىن ەلىمىزدە سالا الا ما، جوق پا، مۇنى دا قاراستىرۋ كەرەك. سالىستىرمالى تۇردە الساق، الەمنىڭ ءبىراز ەلىندە اەس-تى «روساتوم» سالىپ كەلەدى. ولاردىڭ باعدارلاماسىندا مامان دايىنداۋ جاعى قاراستىرىلعان.
سول سياقتى فرانسيانىڭ جاڭا رەاكتورىنىڭ ارتىقشىلىعى كوپ، ءبىراق قىمبات. بۇل جوبا اياسىندا دا قوسىمشا مامان دايىنداۋ ەسكەرىلگەن.
وڭتۇستىك كورەيانىڭ اەس سالۋ مەن ونى ىسكە قوسۋداعى تاجىريبەسى مول. بۇل مەملەكەت بىرىككەن اراب امىرلىگىنە سوڭعى زاماناۋي ۇلگىدەگى اەس سالىپ بەردى. قىتايدىڭ دا اەس قۇرىلىسى بويىنشا اۋقىمدى جوباسى كوپ. مۇندا رەاكتوردىڭ ءتۇرى دە بارشىلىق. ولاردىڭ دا ۇسىنىسى قىزىقتىرىپ وتىر.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قاي-قايسىسىنىڭ ءوز ەرەكشەلىگى بار. سوندىقتان ولاردىڭ ءارقايسىنىن تاڭداۋ مۇمكىندىگى 25 پايىز. ءقازىر كەلىسسوز ءجۇرىپ جاتىر. كەيبىر پارامەترلەردى ءالى دە انىقتاۋعا ءماجبۇرمىز. ولار دا اەس قۇرىلىسىنا قانشا اقشا كەتەتىنىن، قارجىلاندىرۋ كوزى قايدان كەلەتىنىن، قالاي تولەيتىنىمىزدى سۇراپ جاتىر. ءبىز بۇل جوبانى ازىرگە كوممەرسيالىق باعىتتا قاراستىرىپ وتىرمىز.
اەس قۇرىلىسى جوباسىن ىسكە اسىرۋدىڭ باستاپقى مەرزىمدەرىنە كەلەتىن بولساق، الدىن الا بولجام بويىنشا، 2023 جىلى تەحنولوگيالار جەتكىزۋشىسى تاڭدالسا، 2025 جىلعا قاراي تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزدەمە ازىرلەنىپ، مەملەكەتتىك ساراپتاما جۇرگىزىلەدى. 2025 جىلدى اەس سالۋ تۋرالى ۇكىمەت قاۋلى قابىلداۋى قاجەت.
2028 جىلعا قاراي جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاما ازىرلەنەدى جانە ساراپتاما تاعايىندالادى. 2034 جىلى قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارى اياقتالىپ، 2035 جىلعا قاراي اەس پايدالانۋعا بەرىلەدى. 2029 جىلى قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارى باستالىپ، جابدىقتار جەتكىزىلەدى دەگەن جوسپار بار.
– دەمەك، اەس-كە كەتەتىن 11-12 ملرد اقش دوللارى ءوزىن-وزى اقتاي ما؟ ودان كەيىن ەنەرگيا كوزى ارزانداي ما، الدە كەرىسىنشە قىمباتقا تۇسە مە؟
– ارينە، اقتايدى. بىزدەگى ەلەكتر قۋاتىنىڭ تاريفتىك قۇنى كورشى جاتقان ەلدەرمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا ارزان. ءبىراق ءومىر بويى بۇلاي بولا بەرمەيدى. سەبەبى، ەلىمىزدە سوڭعى وتىز جىلدا ءبىر ەنەرگيا ستانسياسىن سالمادىق. سوندىقتان اەس سالىنسا، ەنەرگيا كوزىنە دەگەن كوزقاراس وزگەرەدى. جۇمىس ىستەپ تۇرعان ستانسيالاردىڭ توزىعى جەتىپ، اپاتتى جاعدايدا تۇر.
قىستىگۇنى حالىقتى ابىگەرگە سالىپ، ونى جوندەۋ جۇمىستارىنا دا كوپ شىعىن جۇمسالدى. ءقازىر جانارماي باعاسى دا قىمباتتاپ جاتىر. نەگىزى بۇل ماسەلەگە ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى جاۋاپ بەرەدى. قانداي تاريف ەنگىزىلەدى، قۇنى قانشا بولادى، شەشىم شىعاراتىن سولار.
كەيبىرەۋلەر قوسىمشا كومىر ارقىلى جۇمىس ىستەيتىن ستانسيالار سالۋ كەرەكتىگىن ايتادى. قازاقستان «كومىرتەك شىعىنىن» تومەندەتۋدى قاراستىراتىن پاريج كەلىسىمىنە قول قويدى. پارنيك گازداردىڭ شىعۋىنا ەڭ الدىمەن ەنەرگەتيكا سەبەپشى. سوندىقتان ءبىز ەنەرگەتيكانى كومىرتەكسىز ءوندىرىس جولىنا قويۋىمىز كەرەك. سونىمەن قاتار كومىرتەك سالىعى ءوسىپ جاتىر. ياعني، قالاساق تا، قالاماساق تا، ءبىز ەنەرگەتيكادا پارنيك گازدار – كومىرتەك شىعاراتىن سەكتوردى قىسقارتۋىمىز كەرەك. ەنەرگيا قاۋىپسىزدىگىن ساقتايمىز دەسەك، ءوزىمىزدىڭ اەس بولۋى كەرەك. سەبەبى، 3+ بۋىنداعى رەاكتورلاردىڭ جوبالىق مەرزىمى 60 جىل دەسە دە، 80-100 جىلعا دەيىن جۇمىس ىستەيدى. ياعني، ءجۇز جىل بويى ءقاۋىپسىز ەنەرگيا كوزىن تۇتىنا الامىز.
– سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
اياۋلىم شايماردان
https://dalanews.kz/kogam/88910-qaisar-askeri-patriottyq-oyyndarynyng-aq
