«ءاننىڭ دە ەستىسى بار، ەسەرى بار» دەپ ونى باعالاي بىلگەن. ەستى ءان اۋەزدى اۋەنىمەن، اسەرلى سوزىمەن جۇرەك قىلىن تەربەپ، ادامدى وزىنە باۋراپ الاتىنى راس.
ءوز باسىم وسىنداي ءان قۇدىرەتىنە ءتانتى بولعانىم، شىناشاقتاي قانا قازاقتىڭ قارا بالاسىنىڭ قازاقتىڭ ءداستۇرلى اندەرىن شىرقاۋ شەگىنە شىعارا شىرقاۋى. شىناشاقتاي عانا قارا بالا دەپ وتىرعانىم – نۇرجان قابيمولدا ۇلى جانپەيىسوۆ.
مەن نۇرجان ءىنىمدى سوناۋ ستۋدەنت كەزىنەن بىلەم. اللانىڭ ماڭدايىنا جازعان باعى بولار، تالدىقورعان پەداگوگيكا ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ جۇرگەندە جەتىسۋدىڭ بۇلب ۇلى اتانعان، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى دانەش راقىشيەۆتىڭ شاكىرتى اتانىپ، 2 جىلعا جەتەر جەتپەس تالىم-تاربيەسىن الىپتى. ءوزى ايتقانداي: «حالىق اندەرىن جانە داكەڭنىڭ ءتول اندەرىن داكەڭنىڭ الدىندا وتىرىپ، ءوز اۋزىنان ۇيرەنگەن» ەكەن. مەنىڭ پايىمىمدا، وسى ءبىر كەزەڭ نۇرجاننىڭ ءان ونەرىنە كاسىپتىك دەڭگەيدە دەن قويعان جارقىن ءساتى بولار.
ونەرپازدىڭ ءومىر وزەگىنە ۇڭىلسەم، بالا شاعىنان قولىنا دومبىرا ۇستاپ، ءان مەن كۇيدىڭ ۇيىعىنا بولەنگەن وتباسىندا ەرجەتكەنى. قازاق ونەرىنىڭ ورىندە وتىز جىلدان استام ونەر كورسەتىپ كەلە جاتقان نۇرجان ءىنىمنىڭ ءومىرى انمەن ەگىز ورىلگەن دەسە دە بولادى. اكەسى قابيمولدا اۋىلدىڭ قاراپايىم اقساقالى، دومبىرانىڭ قۇلاعىندا ويناعان ونەرپاز بولعان، اسىرەسە جەتىسۋ وڭىرىنە ءتان قوڭىر سازدى شەرتپە كۇيلەردى شەبەر ورىنداعان ەكەن. اناسى دا اۋىلدىڭ التى اۋزىنا جۇيرىك، توي-دۋماننىڭ كورىگىن قىزدىرعان ونەرلى جان بولعان.
وسى ءبىر ءجايت كوپشىلىككە بەيمالىم. بۇل ءجايتتى استانا قالاسىنىڭ ماڭىندا قابانباي باتىرعا كەسەنە تۇرعىزىلىپ (1999 جىل)، بابا باسىنا تاعزىم ەتىپ بارعانىمىزدا ابدراحمانوۆ كامال اعامىزدان ەستىدىم. ەستىدىم دە تاڭداندىم. ويتكەنى، گەنەتيكا ىلىمىندە ادامعا ءتان ەرەكشە قاسيەتتەر تۇقىم قۋالاۋشىلىق قاسيەتكە يە ەكەنى ويىما ورالدى.
ونەرلى ادامدى ءومىردىڭ ءوزى ەكشەپ، ءوزى تانىتاتىنى بەلگىلى. بويعا دارىعان ەرەكشە قابىلەت، كوبىنە، تەكتىلىكتەن باستاۋ الىپ، ونەر ورىسىندە كاسىبي ءورىلىپ، ەل-جۇرتىنىڭ ناسىبىنە اينالاتىنى زاڭدىلىق. نۇرجان ءىنىم دە وسى زاڭدىلىق اياسىندا تولاسسىز ىزدەنىسى ارقىلى تۋا بىتكەن قابىلەتىن ۇشتاپ، ونەرلى ورتادا ونەرىن شىڭداپ، ءان ونەرىنىڭ تورىنە ورلەدى.
اللادان بەرىلگەن قابىلەت ادەتتە بىرنەشە باعىتتا كورىنىس تاباتىنى عىلىمعا بەلگىلى. مىسالى، تۋما قابىلەت، كوڭىل-سەزىم قۋاتىمەن ايقىندالاتىن قابىلەت جانە ادامنىڭ تىنىمسىز ەڭبەگىمەن شىڭدالاتىن قابىلەت. كوبىنە، قابىلەت ورتاعا بەيىمدەۋشىلىك ناتيجەسىندە شىڭدالاتىنى اقيقات. ادام وزىندە جوقتى وزگەلەرگە ەلىكتەۋ، سولاردان ۇيرەنۋ، ونى بويىنا ءسىڭىرۋ جانە قالىپتى ادەتكە اينالدىرۋ ارقىلى دا قابىلدايدى.
وتباسىندا اكە تاربيەسىمەن حالىقتىڭ ءداستۇرلى اندەرى مەن كۇيلەرىنىڭ اۋەنىنە سۋسىنداپ، اناسىنىڭ ولەڭدەرىن قۇلاعىنا قۇيىپ وسكەن نۇرجان، ۇلكەن ءومىر جولىنا اتتانعاندا دانەش اتانىڭ ءتالىمىن الىپ، قازاق ەلىنىڭ ءداستۇرلى ءان ونەرىندە ءوزىنىڭ دارا بولمىسىن بويىنداعى وسىنداي قابىلەتتەرىنىڭ ۇيلەسۋى ارقاسىندا سومداي الدى.
مەن بىلەتىن نۇرجان جانى جايساڭ، بويىندا جاساندىلىق جوق جان. قاراپايىم، اشىق-جارقىن كىشىپەيىل. تىرشىلىكتە قانداي قاراپايىم بولسا، ساحنادا دا وسى تابيعي قاسيەتىن ساقتاپ كەلەدى. جاراتىلىسىنا ءتان سىپايى مىنەزىمەن ونەردىڭ ورىنە ورلەسە دە، سول قالىبىن ساقتاپ كەلەدى. ءومىرى انمەن ورىلگەن نۇرجاننىڭ رۋحاني الەمىندە قاراپايىمدىلىقپەن قاتار ەرەكشە داۋىسى، تالانتىن شىڭداعان قارىمدى ەرىك-جىگەرى كەرەمەت ۇيلەسىم تاپقان. سوندىقتان دا بولار بويىندا جاساندىلىق بايقالمايدى، ءاردايىم اشىق جارقىن جۇرگەنى جانە اۋزىن اشسا كومەيىنەن كاۋسار ءان توگىلىپ تۇرادى.
وزەگى تالانت پەن ونەردەن ءورىلىپ، جاقسى مىنەز-قاسيەتتەردى بويىنا سىڭىرگەن ادامدىق بولمىسى - نۇرجاننىڭ وزىندىك ءتول تاڭباسى. وتباسىنان العان تاربيە، ونەر دارابوزى دانەش اعادان العان ءتالىم نۇرجاننىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتىن ۇشتاپ، ونەر ءورىسىن كەڭەيتىپ، بولمىستىق دارالىعىنا جول اشقانداي.
ءان ايتاردا دومبىراسىن سەرپىلتە تارتىپ، ارقالانىپ كەتەتىن ادەتى وزىنە جاراسىپ-اق تۇر. جان تانىمەن بەرىلە ءان شىرقاعاندا ءان ىرعاعىمەن بىرگە تەڭسەلىپ، تەبىرەنىپ كەتەتىنى جۇرەگىنىڭ نازىكتىگى مەن بويىنداعى ونەرىنىڭ قۋات-كۇشى ىسپەتتى. نۇرجاننىڭ دومبىرامەن سۇيەمەلدەپ ءان ايتۋ شەبەرلىگى، شىنىمەن ەرەكشە. اسىرەسە، ءان ايتپاس بۇرىن، ءاننىڭ سيپاتىن اشۋ ماقساتىندا ىشكى يىرىمدەرىن قۇلپىرتا وينايتاتىن كىرىسپە شەرتپەسىنە ءتانتى بولاسىڭ. ەڭ كەرەمەتى، كىرىسپە كەيدە ءاننىڭ مەلودياسىنا قۇرىلسا، كەيدە وزگەشە ءبىر سارىندا ورىندالىپ، ءان اۋەنىنە ۇيلەسىمدى ۇلاسىپ جاتادى. نۇرجاننىڭ جايدارى مىنەزى «دومبىرانى ساۋساق سويلەتپەيدى، كوڭىل سويلەتەدى» دەگەن تاكەن ءالىمقۇلوۆتىڭ ءسوزىن ەسكە سالادى.
قازاق اندەرى ورىنداۋشىلىق مانەر-ناقىشى جانە شىرقاۋ ەرەكشەلىگىنە قاراي ارقا اندەرى، كەنەن ازىربايەۆ باستاعان جەتىسۋ مەكتەبى، باتىس قازاقستان سازى، التاي اۋەنى، سىر بويى ماقامى بولىپ جىكتەلەتىنى بارشاعا ءمالىم. مىسالى، اسپانعا اۋەلەتە ايتۋ مانەرىنە قاراپ ءبىرجاننىڭ، بابىمەن قالىقتاپ، سۇلۋ اۋەزبەن ورىلسە اقان سەرىنىڭ، اسقاقتاتا ايتىلاتىن كەڭ تىنىسىنا وراي ۇكىلى ىبىرايدىڭ ءانى ەكەنىن ونەر قۇرمەتتەگەن قاۋىم اجىراتا بىلەدى. وسى ورايدا، حالىقتىڭ قوڭىرجاي سىرشىل اندەرىنەن ورىلگەن بىردە اۋەلەپ قۇيقىلجيتىن، بىردە باسەڭدەي كەلە قايتا توگىلتە ايتىلاتىن سان قۇبىلمالى وزىندىك مانەرى بار دانەش راقىشيەۆتىڭ اندەرى جەتىسۋ مەكتەبىنىڭ ماقتانىشى.
اسەم اۋەن جەلىسىمەن كوركەم ورىلگەن ءان ءماتىنىنىڭ ۇيلەسىمدى ۇندەسۋى تىڭداۋشىنى باۋراپ الىپ، بەي-جاي قالدىرمايتىنى قازاق حالقىنا ءتان قاسيەت. ءاننىڭ قۇدىرەتى دە وسى! بۇل ورايدا ءانشىنىڭ شەبەرلىگى - اۋەزدى ءۇنىن بۇلبۇلداي قۇبىلتىپ، ءان ىرعاقتارىن جۇتىندىرىپ، اسەم اۋەنىن دومبىرا شاناعىنان شىققان داۋىس سارىنىنا ۇيلەسىمدى شىرقاۋى. دانەش راقىشيەۆكە ءتان وسىنداي شەبەرلىكتى ءوز دەڭگەيىندە يگەرگەن نۇرجان - ءداستۇرلى قازاق اندەرىنىڭ اياسىن كەڭىتىپ، ونىڭ جاڭاشا دامۋىنا مۇرىندىق بولدى.
عىلىمي تۇرعىدان الساق، بەلگىلى ءبىر اۋەن - سازعا اينالعان دىبىستىڭ دا ۇلتتىق ءتىلىنىڭ بولاتىنى بەلگىلى قۇبىلىس. ءۇندى ارۋى ءان سالعاندا تەك داۋىس بوياۋىنان، اۋەندىك جولدارىنان ءۇندىنىڭ اۋەنى ەكەنىن تانيسىڭ. بۇل قاسيەتتەر ۇلتتىق دىبىستىڭ دا، ءار ۇلتقا ءتان اۋەندىك سارىننىڭ دا بولاتىنىن، سول ۇلتتىق دىبىستىڭ ءوز ۇلتىنا كوبىرەك تۇسىنىكتى ءتىلىنىڭ دە بولاتىنىن اڭعارتادى. قىسقاسى، مۋزىكانىڭ دا ۇلتتىق ءتىلى، ءتولتۋما دىبىستان تۇراتىن سيمۆولى بار.
وسى ورايدا جەتىسۋ وڭىرىندە قالىپتاسقان ءان سازى سان قيلى تاريح تالقىسىنان ءسۇزىلىپ ءوتىپ، حالىقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنەن تۋىنداعان وڭىرلىك بولمىسىن سيپاتتايتىن اۋەزدىك سارىنى ەرەك اسىل مۇرا. بۇل اندەرگە كەڭ تىنىستى سونى اۋەز، تولقىندى ىرعاق، ەكپىندەتە كەلىپ ماقپال ءۇندى باياۋ قايىرىمدارعا ۇلاساتىن سۇلۋ اۋەن ءتان. جەتىسۋ اندەرىنىڭ ەرەكشەلىگى قازاقتىڭ قارا سوزىمەن استاسىپ جاتقان ءان ءسوزى مەن اۋەنى كەرەمەت ۇيلەسىم تاۋىپ، ەرەكشە ناقىش-ورنەكپەن ءورىلۋى.
جەتىسۋ اندەرىن ەرەكشە اسپەتتەپ، تىڭداۋشىلاردى جەتىسۋ سازىمەن سۋسىنداتقان كۇمىس كومەي ءانشى دانەش راقىشيەۆ. اۋەنى ەرەكشە، قۇرىلىم-ورنەگى كۇردەلى، ءيىرىمى مول اسەت اندەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگىن، مىسالى، “كىشى ارداق”، “ۇلكەن ارداق”، “قاراكوز”، “قوڭىرقاز”، “ماقپال”، “ءىنجۋ-مارجان”، “قىسمەت” تاعى باسقا دا اندەرىن بارشا قازاق حالقىنا جەتكىزگەن دانەش اتامىز. جەتىسۋ انشىلىك ونەرىنىڭ ءور وكىلىنىڭ ءبىرى ءسادىقوجا موشان ۇلىنىڭ “احاۋ، ايىم”، “سارى بيداي”، “ەركەم-اي” سياقتى كوركەم ناقىشىمەن ەرەكشەلەنەتىن سۇلۋ سازدى اندەرىن دە وسى كۇنگە جەتكىزگەنى بارشاعا ءمالىم.
قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى بەكسۇلتان نۇرجەكە-ۇلى «دانەش اعانىڭ مۇراسى» اتتى ماقالاسىندا: «دانەش اعانىڭ ءان مەكتەبى – قازاق ونەرىنە وزىندىك ۇلكەن ۇلەس قوسقان مول مۇرا... دانەش اعانىڭ ءوزى دە، ولەڭى دە بۇل كۇندە حالىق مۇراسى» دەگەن ءادىل باعا بەرىپتى. ەڭ باستىسى، ونەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمەن، ەڭسەلى ەڭبەگىمەن، تىنىمسىز ىزدەنىسىمەن اسەت نايمانبايەۆتىڭ قازىناسىن قوتارىپ، ءسادىقوجا موشان ۇلىنىڭ اندەرىن جانداندىرىپ، جەتىسۋ وڭىرىنە ءتان ءداستۇرلى اندەردى ناسيحاتتاپ، جەتىسۋ ءان مەكتەبىنىڭ ىرگەسىن كەڭەيتكەن انشىلىك ونەرى – قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءان قازىناسىنا قوسىلعان سۇبەلى ۇلەس.
مەن دانەش اتانىڭ ءوزىن كورىپ، قولىنا سۋ قۇيىپ، ءانىن تىڭداپ، ونەرىنە سۋسىنداعان جانمىن. "دانەش سەنىمەن بىرگە ءبىزدىڭ ءان ونەرىمىزگە ەن بايلىق كەلىپتى" دەپ زاڭعار جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ ايتقانداي وسى اسىل قازىنانى ءانشىنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىپ ءوستىم. تالدىقورعان وبلىستىق راديوكەشەنىنىڭ ءبولىم رەداكتورى اۋەلحان تورەحان ۇلى دانەش اتامەن ارعى بەتتە توننىڭ ىشكى باۋىنداي ارالاسىپ، كەڭەس كەزەڭىندە تۋعان باۋىرداي ەتەنە جاقىن ارالاسقاندىقتان، ءانشى اتا ءبىزدىڭ ۇيدە ءجيى بولاتىن. اعايىن باس قوسقان جيىنداردا دانەش اتا وتىرىستىڭ كوركىن قىزدىرىپ، قاۋىمنىڭ قالاعان اندەرىن ورىنداپ، استە اقجارما اقپەيىلىنەن اينىعان ەمەس. ومىردە دە، ونەردە دە قاراپايىم جان شارشاپ تۇرسا دا ەلدىڭ كوڭىلىن قالدىرمايتىن اقكوڭىل ەدى.
ارينە، ادامنىڭ كورگەن دۇنيەسى مەن تىڭداعان اۋەنىنە قاراي تانىمى قالىپتاساتىنى زاڭدىلىق. جاستايىمنان دانەش اتانىڭ ورىنداۋىنداعى جەتىسۋ وڭىرىنە ءتان اندەرگە سۋسىنداپ وسكەندىكتەن بە، دانەش اتا ورىنداعان اندەردى ەستىگەندە جانىم ەرەكشە تەبىرەنىپ كەتەدى. ول كىسى ورىندايتىن ءداستۇرلى اندەر قازاقى كولوريتكە قانىق. اسىرەسە، نوسەرلەتە توگىلەتىن ەكپىن، شۇمەكتەپ تامىلجىعان اۋەز، سەرپىلتىپ سەرگىتەتىن ءور اۋەن ءبىر سارىنعا توعىسىپ، ءاننىڭ قۇدىرەتىن اسقاقتاتىپ، ادامدى وزىنە باۋراپ الادى. وسى اندەر اۋەنى، اسىرەسە، ماعان ەرەكشە ىستىق، جۇرەگىمدى باۋراپ، سەزىمىمدى ەلىتىپ، ءان ونەرىنىڭ تەرەڭ ۇيىعىنا تارتىپ اكەتەدى.
تالدىقورعان وبلىسىندا جاڭادان قۇرىلعان عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنا قىزمەتكە كەلگەندە /1993 جىل/ اۋەلحان اعامىزدىڭ ۇيىندە اعايىن-تۋىس ءجيى باس قوساتىن. كەزەكتى ءبىر باس قوسۋدا نۇرجاننىڭ ورىنداۋىندا ايتىلعان اندەردى ەستىپ، قاتتى تولقىدىم. ءان راديودان شىرقالسا دانەش اعانىڭ داۋىسىنان اجىراتا الۋىم قيىنعا سوعار ەدى. ماقپال داۋىس، سول ىرعاق، سول ماقام، دومبىرا قاعىسى دا دانەش اعانىڭ مانەرى. مىنە، قۇدىرەت! ءاندى تۇرلەندىرىپ، قۇيقىلجىتىپ، ەكپىندەتىپ ايتا الۋ ءار ءانشىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن شەبەرلىك، وسى ونەردى جەتىك مەڭگەرگەن نۇرجان ىنىمە ەرەكشە ءسۇيسىندىم. قابىلەتى بولسا دا، اركىمگە بۇيىرا بەرمەس ب ا ق. «باپ شابا ما، ات شابا ما، ب ا ق شابا ما» دەگەندەي، تالانت تا، قابىلەت تە ۇيلەسىپ تۇر. اسىرەسە، داۋىسىن باپپەن ۇستاۋى ناعىز ونەر.
«جاقسى داۋىس – ءانشىنىڭ جارتى باقىتى» دەگەندەي ءانشىنىڭ دارالىعىن ايقىندايتىن دا داۋىس. ءانشى وزىنە ءتان داۋىسىمەن كورەرمەننىڭ ەسىندە قالاتىنى دا زاڭدىلىق. نۇرجاننىڭ داۋىسى ءداستۇرلى قازاق اندەرىنىڭ شەبەر ورىنداۋشىسى دانەش اتانىڭ اۋەنىن ەسكە سالىپ، جانىڭدى ەلىكتىرىپ، قۇلاعىڭنىڭ قۇرىشىن قاندىرادى. «ۇستازى جاقسىنىڭ، ۇستانىمى جاقسى» دەگەندەي، دانەش اتادان ۇيرەنگەن نۇرجاننىڭ ءان ايتۋ مانەرى شەبەرلىكتىڭ شىڭى دەسەم دە بولادى. كەز كەلگەن ءانشى ايتا المايتىن كەيبىر كۇردەلى اندەردى ءوز بيىگىندە ورىنداۋ نۇرجانعا بۇيىرعان ەكەن. مىسالى، اسەتتىڭ ءانى «قيسمەت»، «ارداق»، «ماقپال»، ايگىلى «ءىنجۋ-مارجان»، حالىق ءانى اتالعان «اڭشىنىڭ ءانى»، «بوپەم-اي»، «باياناۋىل» اندەرى كەڭ تىنىستى، ءيىرىمى مول، ورىنداۋشىدان شەبەرلىكتى جانە سەزىمتالدىقتى تالاپ ەتەدى. نۇرجان سەزىمتالدىقپەن، وزىنە ءتان شەبەرلىكپەن وزەن اعىسىنداي بىردە باياۋ، بىردە ەكپىندى، قۇيقىلجىپ-قۇبىلعان اسەم اندەردىڭ ماڭىزى مەن مايەگىن تىڭداۋشى قۇلاعىنا ماقپال داۋىسىمەن قۇيعاندا تەبىرەنبەۋ مۇمكىن ەمەس. ءان اۋەنىمەن تىڭداۋشىنىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ الۋ، ءاننىڭ ءسانى مەن ءمانىن سەزىندىرۋ – نۇرجانعا ءتان ءان قۇدىرەتىن قۇرمەتتەۋدىڭ بيىك شىڭى.
نۇرجان جانپەيىسوۆتىڭ ءان ورىنداۋ شەبەرلىگىن زەردەلەسەك، جەتىسۋ ولكەسىنە ءتان ءداستۇرلى حالىق اندەرىنىڭ ءۇنى، ءتالىم العان ۇستازى دانەش اتامىزدىڭ ءان ورىنداۋ مانەرى جانە ءداستۇرلى حالىق اندەرىن ورىنداپ جۇرگەن ايتۋلى ونەرپازداردىڭ ءان ايتۋ سارىنى بايقالىپ تۇرادى. داۋىستارى جانە ءان ورىنداۋ مانەرى ۇقساس بولعانىمەن، ارينە، نۇرجاننىڭ ءان ورىنداۋى دانەش اتادان وزگەرەك. ءوز ءستيلى بار. ۇلگى تۇتسا دا، ەلىكتەسە دە اللادان دارىعان تالانت بولار، ءاندى وزىنشە ورنەكتەپ سالادى. اندەردى ورىنداۋ بارىسىندا وزىندىك اۋەندەرىنىڭ سارىنى باسىم ەكەنى بايقالادى، ال ماقپال داۋىسى ءان ىرعاعىن ىرقىنا كوندىرىپ، تىڭداۋشىنىڭ قۇلاق قۇرىشىن قاندىرىپ، ونەر سۇيگەن قاۋىمنىڭ كوڭىلىن بيىككە جەتەلەپ كەتەدى.
دانەش اتامىز تىرشىلىگىندە نۇرجاننىڭ ءان سالعانىن تىڭداپ: «جاستىق شاعىم قايتا ورالىپتى. داۋسىڭنان اينالايىن» دەپ باتا بەرگەن ەكەن. حالىق جازۋشىسى بەكسۇلتان نۇرجەكە-ۇلى: «نۇرجان – دانەش ءانشىنىڭ كەنجە قوزىسى... دانەش ءانىنىڭ بۇكىل قايىرىمىن، ءيىرىمىن نۇرجان بالامىزدىڭ بويىنان تابۋعا بولادى» دەپ باعالايدى. شىنىمەن دە، نۇرجاننىڭ ورىنداۋىنداعى انگە قۇلاق تۇرسەڭىز، دانەش اتانىڭ ءۇنىن بۇگىنگە جەتكىزىپ جاتقانداي اسەردە قالاسىز. دانەش اتا جيناعان ءداستۇرلى حالىق اندەرىنىڭ مول مۇراسى بولاشاققا جول تارتقانداي سەزىنەسىڭ. مىنە، ءانشى قۇدىرەتى! ويتكەنى، ورىنداۋشىدان ەرەكشە دايىندىقتى، ءارى شەبەرلىكتى تالاپ ەتەتىن اندەردىڭ تىڭداۋشىعا بۇزىلماي جەتۋى – ءانشىنىڭ حالىق مۇراسىنا دەگەن ەرەكشە قۇرمەتى.
نۇرجان ءانشىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى - ءان شىرقاعاندا ءاننىڭ تابيعاتىنا ەندەپ، ىشكى اۋەنىنە بويلاپ، جان دۇنيەسىمەن سەزىنىپ ايتۋى. سوندىقتان دا تىڭدارمانىن باۋراپ الادى. مىسالى، «اڭشىنىڭ ءانى»، «باياناۋىل» جانە «ەڭ قىزىق جاستىق» سىندى اندەردى ايتقاندا داۋىس تەحنيكاسىمەن، دومبىرانى شەبەر تارتۋىمەن، ءان سالىپ تۇرعانداعى دەنە قيمىلىمەن كورەرمەندەردى قىزدىرىپ، جەلپىنتىپ جىبەرەدى. ءان شىرقاعاندا ءار ءسوزدىڭ ماعىناسىنا تەرەڭدەي ەنىپ، جان-دۇنيەسىمەن سەزىنە وتىرىپ، شابىتتانا ايتادى.
نۇرجان ءىنىمنىڭ تاعى ءبىر قىرى، تىڭداۋشىلارىنىڭ كوڭىل-كۇيىنە مە، الدە شابىتى كەلۋ ورايىنا بايلانىستى ما، شىرقاعان اندەرىنە كوبىنە دومبىرامەن سۇيەمەلدەۋدى ءاردايىم جاڭاشا تۇرلەندىرىپ وتىرادى. ولەڭ شۋماقتارىنىڭ اراسىنا ءاننىڭ بولمىسىنا ءتان قىسقا قايىرمالار ەنگىزىپ، ءاننىڭ قۇلاققا جاعىمدى ەستىلۋىنە ەرەكشە ءمان بەرەتىن قاسيەتى. ءانشىنىڭ وسى قىرى دانەش اتادان العان ءتالىمى مە، الدە ءوزى ەنگىزگەن جاڭالىق پا، ونى ونەر زەرتتەۋشىلەرى ەكشەپ جاتار. مەنىڭ ايتپاعىم، دانەش اتا ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا ءىنىسى ادەپحان تورەحان ۇلىنىڭ 50 جىلدىق مەرەي تويى قارساڭىندا اقىننىڭ «ساعىنىشىم ۇلارىم» ولەڭىنە ءان شىعارىپ، ونىڭ ەكى شۋماعىن راديودان ءوزى ورىنداعان ەدى. مۇراعاتتان الىپ، وڭدەلگەن وسى ءاننىڭ نۇرجاننىڭ ورىنداۋىنداعى قۇلپىرعانى ماعان ەرەكشە اسەر ەتتى. ءاننىڭ شىرقالۋ كوركەمدىگى انشىدەن ەكەنىن ەسكەرسەك، وسى ءاندى ورىنداۋ الدىندا دومبىرامەن قايىرعان شەرتپە-كىرىسپەسى مەن ءار قايىرماسىن تۇيىقتاعاندا ورىندالاتىن سۇيەمەلدەۋى ءان تابيعاتىمەن كەرەمەت ۇيلەسكەن. وسى ءاننىڭ «قازاقتىڭ ءداستۇرلى 1000 ءانى» انتولوگياسىنا ەنۋى دە كەزدەيسوق ەمەس-اۋ. وسى انگە جاسالعان مۋزىكالىق كىرىسپە «نۇرجاننىڭ توكپەسى» دەپ اتالسا دا جاراسىمدى. ويتكەنى، نۇرجاننىڭ دومبىرا شەرتۋ شەبەرلىگى انگە اجار بەرىپ، تابيعاتىن اشىپ تۇر.
ارينە، قازاقتا ءان دە، سازگەر دە كوپ. دەگەنمەن، حالىق ەسىندە ماڭگىلىك جاڭعىرىپ تۇراتىن ەسىمدەر ساۋساقپەن سانارلىقتاي. ويتكەنى، ءان ورىنداۋداعى وزىندىك ورنەك-ناقىشىمەن، قايتالانباس اۋەنىمەن حالىقتىڭ اسىل مۇراسىن بيىككە ورلەتكەن، ەرەكشە ۇنىمەن، داۋىسىمەن ەلدى انمەن الديلەگەندەر عانا ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىن تاۋىپ، حالىقتىڭ قۇرمەتىنە بولەنەرى حاق. اقان سەرى، ءبىرجان سال، جاياۋ مۇسا، ۇكىلى ىبىراي، اسەت جانە باسقالارىنىڭ جولىن جالعاستىرعان دانەش اتا وسىنداي تۇلعا ەدى. ءداستۇرلى حالىق اندەرىنىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتكەن، جەتىسۋ سازى مەكتەبىنىڭ ىرگەسىن بەكىتكەن دانەش اتانىڭ ءتالىمىن العان نۇرجان جانپەيىسوۆ وسىناۋ ۇلى انشىلەردىڭ تۋىندىلارىنداعى قايتالانباس قازاقى ناقىشتى جاڭعىرتا، جارقىراتا وتىرىپ، وزىندىك ورنەكپەن تولىقتىرىپ، ءان ونەرىنە جاڭاشا لەپ اكەلدى دەسەم ارتىق بولماس. ەڭ باستىسى، نۇرجاننىڭ ورىنداۋىنداعى ءداستۇرلى اندەردى بۇگىنگى جاڭا ۇرپاق جىلى قابىلداپ، بويىنا سىڭىرە الدى. مىنە، ءانشى قۇدىرەتى! تالانتقا تاعزىم ەتىپ، ونەرگە قۇرمەت كورسەتكەن ەلدىڭ سۇيىسپەنشىلىگى – ءانشى ونەرىنە بەرىلگەن باعا، ءارى نۇرجاننىڭ ابىرويى.
وسى بيىككە نۇرجان ءوزىنىڭ ەرىنبەيتىن ەڭبەك سۇيگىشتىگىمەن، ونەرگە دەگەن ەرەكشە جاناشىرلىعىمەن، ءار ءاندى ورىنداعاندا ءوز تاراپىنان قويىلاتىن تالاپتارىمەن قول جەتكىزدى. تالانتىن ەڭبەكپەن ۇشتاپ، ۇدايى ىزدەنىس ۇستىندە تاباندىلىق تانىتىپ، ەرىك-جىگەرىن قايراپ، داۋىسىن باپتاپ، دومبىرا شەرتۋ تەحنيكاسىن شىڭداپ، انشىلىك ونەردىڭ وزىنە ءتان كەمەلدىك كەلبەتىن سومدادى. ءان شىرقاۋ كەزىندە دومبىرامەن سۇيەمەلدەۋدى جەتىلدىرۋ ءۇشىن كۇيلەر ورىنداپ، كۇيگە ءتان يىرىمدەردى يگەرىپ، دومبىرا شەرتكەندە ساۋساقتارىنان ءان ساۋىلاتىن تەحنيكانى ءان ورىنداۋ بارىسىندا ۇيلەسىمدى پايدالانىپ جۇرگەنىن بىلەمىن. بۇل ءادىس نۇرجاننىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسىندەگى تاعى ءبىر قىرى.
نۇرجان جانپەيىسوۆتىڭ تاماشا قاسيەتى - ادامي بولمىسى جاقسى ادەتپەن، ۇلگىلى ادەپپەن ادىپتەلگەن. ءار شىعارماشىلىعىنا سىني كوزقاراسپەن قاراۋ، ىزدەنىس ءۇردىسىن ۇدايى جالعاستىرۋ جانە باسقا دا ادەتتەرى نۇرجانعا ءتان كىشىپەيىلدىلىككە، ۇلكەنمەن دە، كىشىمەن دە ءتىل تابىسقىشتىق سياقتى ۇلگىلى ادەپكە ۇلاسىپ جاتادى. وتىز جىلدان استام ونەر ورىندە جۇرگەن نۇرجان ءىنىمنىڭ بىرەۋمەن داۋىس كوتەرىپ سويلەسكەنىن، قىرعيقاباق بولعانىن كورگەن ەمەسپىن، ەستىمەدىم دە. كەرەعار نەمەسە قاعىتا سويلەگەندەردىڭ سوزىنە ءمان بەرمەيتىنى جانە ولارعا بەرەتىن جاۋابى جىميىپ قانا باس شۇلعىپ كەتە بەرۋى نۇرجاننىڭ ءمارت مىنەزىن ايعاقتاي تۇسەدى. وسىنداي كوركەم مىنەزىمەن ونەردەگى كوپتەگەن ارىپتەستەرىمەن ەتەنە ارالاسىپ، اعايىن-تۋىسپەن دە ارا جىگىن ۇزبەي كەلە جاتىر. ءوتىنىش ايتساڭ، ەلپەكتەپ، ۋاقىتپەن ساناسپاي جاقسىلىقتىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەنى. نۇرجاننىڭ وسى قىرى كىسى تالعامايتىن كىشىپەيىلدىلىكتىڭ ارقاسى.
ونەردە ءداستۇرلى ءان سالاسىنىڭ ساڭلاعى اتانعان نۇرجان ومىردە «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» ازامات. جاراتقاننان ادام بالاسىنا بەرىلگەن جاقسى قاسيەتتەر، ونەرى مەن ونەگەلى ىستەرى ۇيلەستىكپەن سومدالعان ساباقتاستىق وسى «سەگىز قىر» دەگەن تۇسىنىكتى اشا تۇسەدى. وسى تۇرعىدان، نۇرجانعا ءتان جاقسى قاسيەتتەردىڭ ءار قايسىسى سىرلى ازاماتتىڭ ءبىر قىرى، ءار قىرى جان-جاعىنا نۇرىن شاشىپ، بولمىسىن تولىستىرىپ، جان دۇنيەسىنىڭ رۋحاني بايلىعىنا ۇلاسقانداي. ونەرلى ادامنىڭ حالىققا تانىلۋى دا وسى جاقسى قاسيەتتەردىڭ ادام بويىندا توعىسۋىنان بولاتىنى حاق، سوندىقتان دا قازاق ماقتاعاندا سەگىز قىرلى دەپ اسپەتتەگەن.
نۇرجان جانپەيىسوۆ ءىنىمىزدىڭ ادامگەرشىلىگىن ۇشتاپ، ونەردەگى ىزدەنىستىڭ كورىگىن قىزدىرىپ، ۇستازدىق جولعا بوي ۇرعانىن جاسامپازدىقتىڭ العىشارتى دەر ەدىم. سىرت كوزگە سابىرلى قالپى ىشكى كۇش-قۋاتىنىڭ مولدىعىن، بولمىسىندا سىپايىلىقتىڭ باسىمدىعىن اداقتاعانداي. ونەردەگى تىنىمسىز ىزدەنىسى «ءبارىن يگەرسەم، ءبارىن بىلسەم» دەگەن نيەتپەن ورىلگەن. اركىمنىڭ ب ا ق تالايى وزىنەن دەگەن حالىقپىز عوي، ونەرگە دەگەن جاناشىرلىعىمەن، ادامدارعا دەگەن ادالدىعىمەن جانە ونەرى مەن ەڭبەگىنە سۇيەنگەن نۇرجان، ومىردەگى ءوز سوقپاعىن سالىپ كەلە جاتقان ونەرپاز جانداردىڭ جامپوزى.
وسى ماقالانى جازۋ بارىسىندا ىقىلاس دۇكەن ۇلى اتىنداعى ۇلتتىق اسپاپتار مۇراجايىندا وتكەن /2016 جىل/ كونسەرت-لەكسيا ەسىمە ورالدى. كونسەرتكە باعا بەرگەن جيىندا ءسوز العان ونەر زەرتتەۋشىسى «قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءانى فولكلور عانا ەمەس، ول قازاقتىڭ ۇلتتىق كلاسسيكالىق ونەرى» دەگەن تاماشا وي ايتىپ، وسى ونەردى دامىتۋ ءۇشىن «شاكىرت تاربيەلەۋمەن قاتار، ءار ورىنداۋشى كىتاپ جازىپ قالدىرسا تاماشا بولار ەدى» دەگەن پىكىر ايتقان ەدى. نۇرجان وسى ايتىلعان ويدىڭ ۇدەسىنەن شىعا الدى.
سوناۋ 1994 جىلى تالدىقورعان قالاسى دانەش راقىشيەۆ اتىنداعى № 3 مەكتەپ-ينتەرناتىنان باستاۋ العان نۇرجاننىڭ قاراپايىم ۇستازدىق قىزمەتى بۇگىنگى تاڭدا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە كاسىبي جالعاسىن تابۋدا. نۇرجاننىڭ باسشىلىعىمەن جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق ەسترادا-سيرك كوللەدجىندە دانەش راقىشيەۆ اتىنداعى ارنايى انشىلىك سىنىپ اشىلىپ، شاكىرتتەر لەگى تاربيەلەنۋدە. ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىندا كافەدرا مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىن اتقارۋمەن قاتار ءبىر مەزەتتە اكادەميا جانىنداعى دانەش راقىشيەۆ اتىنداعى سىنىپتا شاكىرتتەردى باۋلۋعا دا ۋاقىت تابا العانى قانداي. وسى يگى ىستەر جەتىسۋ سازىنىڭ وزىق كورىنىسى دانەش مەكتەبىن دامىتۋعا قوسقان نۇرجاننىڭ ەرەن ەڭبەكتەرىنىڭ ءبىر پاراسى. ءانشىنىڭ ءداستۇرلى انگە دەگەن، ۇستازىنا دەگەن ادالدىعى جانە ونەرگە دەگەن تازالىعىنىڭ ءبىر سىرى وسىندا جاتىر.
شىعارماشىلىق تۇرعىدان ۇستازدىق قىزمەتپەن قاتار ءان ونەرىندەگى ىزدەنىستەرى استە تولاستاعان ەمەس. راديو مەكەمەسىنىڭ شاڭ باسقان مۇراعاتىندا «التىن قوردا» ساقتالعان اندەردىڭ ىشىنەن ءداستۇرلى قازاق اندەرىنىڭ ۇزدىك ۇلگىلەرىن قايتا ءتىرىلتىپ، فورماتىن تۇزەتىپ دەگەندەي، ۇمىت بولا باستاعان اۋەندەردى ناسيحاتتاۋعا زور ەڭبەك ءسىڭىرىپ كەلەدى. دانەش اعانىڭ 80 جىلدىق مەرەي تويى قارساڭىندا /2006 جىل/ «التىن قوردان» دانەش اعا ورىنداۋىنداعى 51 ءاندى وڭدەپ، زاماناۋي ءۇنتاسپاعا ءتۇسىردى، ونىڭ 26 - سى دانەش اعانىڭ ءتول اندەرى ەدى. دانەش اعانىڭ 90 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي 60 ءاندى جيناقتاپ، ونى ونەر زەرتتەۋشىسى مۇرات ءابۋعازىعا نوتاعا ءتۇسىرتىپ، ءان جيناعى كىتابىنە توپتاستىردى.
جيناقتىڭ اتى «ساياسىندا المانىڭ» اتالۋى دا ادامعا وي سالادى. ەرىكسىز ەسىڭە دانەش اتانىڭ: «المانىڭ ساياسى اتاجۇرتىمنىڭ ساياسى بولىپ سەزىلدى. ەمىرەنىپ كەلگەن مەنى، ەلىم الاقانىنا ساپ ايالادى» دەگەن جۇرەكجاردى ءسوزى تۇسەدى. قىرىقتىڭ قىرقاسىنا ىلىنبەگەن «ءدۇر جىگىت» شاعىندا شىققان بۇل ءاننىڭ شوقتىعى بيىك، سۇلۋ ەكەنى داۋسىز. ءان ءماتىنىنىڭ قىزعا دەگەن ماحابباتپەن، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكپەن ءورىلۋى جانە الما باعىنىڭ جۇپار يىسىمەن استاسىپ جاتۋى، ءانشى سەزىمىنىڭ اسەم سازبەن كومكەرىلۋىنە ۇلاسىپ كەتكەن. ادام جۇرەگىن تەربەيتىن وسى ءاندى تىڭداعاندا، ءداستۇرلى حالىق اندەرىنىڭ سارىنى بۇزىلماي، بابالار ءۇنى مەن ادام ارمانىنىڭ سازى ۇيلەسىم تاپقانداي اسەر الاسىڭ. نۇرجان شىرقاعان نۇسقاعا قۇلاق سالساڭىز، تۇتاس حالىق تەاترى ءان ايتىپ تۇرعانداي ءۇن ەستيسىڭ. وسى جيناقتى قولعا العاندا نۇرجاننىڭ ۇستازىنا دەگەن قۇرمەتىنە، ونەر الدىنداعى ادالدىعىنا ءتانتى بولدىم.
بۇگىندە ۇرشىقتاي يىرىلگەن زاماندا ونەردى باعالاپ، وزگەنىڭ جەتىستىگىنە وزىنىكىندەي قۋاناتىن ادام سيرەك. وسى جاعىنان نۇرجان ءىنىمنىڭ اتقارىپ كەلە جاتقان يگى ىستەرى كەيىنگى بۋىن جاستارعا ونەگەلى ۇلگى. دانەش اتا ورىنداعان 115–تەي اندەردى شاشپاي-توكپەي جيناقتاپ، ونى ءۇنتاسپاعا ءتۇسىرىپ، حالىققا ناسيحاتتاۋدا زور ەڭبەك ەتتى. ارينە، بۇل يگىلىكتى ءىس. ونەردى باعالاۋدىڭ ەتالونى. وسى ورايدا، مەنىڭ اكەم شىعارعان «جايلاۋ» ءانى نۇرجاننىڭ قولداۋىمەن نوتاعا ءتۇستى، ەفيرگە دە شىقتى. جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ قوڭىرجاي اۋەنىمەن ورىلگەن ءاندى نۇرجانعا دەيىن تەك اكەم ءوزى ورىنداپ جۇرەتىن. نۇرجان وسى ءاندى وڭدەپ، ءوزىنىڭ مانەرىمەن شىرقاعاندا ءان تۇرلەنىپ شىعا كەلدى. ءان ايتۋ ءۇشىن «ءاندى جۇرەكتەن وتكىزىپ، جۇرەكپەن ءتۇسىنۋ كەرەك» ەكەنىن سوندا عانا جەتە ءتۇسىندىم. وسىلايشا، جاقسى ءاندى باعالاي وتىرىپ، وزگەنىڭ ونەرىن تىڭداۋشىعا جەتكىزە ءبىلۋ نۇرجاننىڭ ونەرگە دەگەن ادالدىعىن ايعاقتايدى.
نۇرجان جانپەيىسوۆتىڭ ونەرلى ەكەنىن، ىزدەنىمپاز ەكەنىن، ۇستازدىق ونەردى يگەرگەنىن ايتا كەلە، مادەنيەتتى ادام ەكەنىن اتاعان ءجون. مادەنيەتتى ادام دەپ قارىم-قاتىناستا قاراپايىم، وزگەلەرگە سىيلاستىقپەن قارايتىن، ەشكىمنىڭ كوڭىلىن قالدىرمايتىن، وزگەلەردىڭ پىكىرىمەن ساناساتىن ادامدى ايتاتىنى بەلگىلى. وسى ورايدا، نۇرجانعا ادامنىڭ كوڭىلىنە قاياۋ تۇسىرمەۋگە تىرىساتىن سىپايىلىق ءتان. ال، ادامنىڭ كىسىلىك قادىر-قاسيەتىن ىزگىلىك دەپ قابىلداساق، مىنەزى سىپايى، ءجۇرىس-تۇرىسى جيناقى، نيەتى ءتۇزۋ، ءوزى ۇستامدى، ءارى بايسالدى نۇرجان ءىنىم ىزگى ادامدار ساپىنان ويىپ تۇرىپ ورىن الادى.
ىزگىلىكتىڭ ءبىر كورىنىسىنە توقتالسام، جازۋشى تۇرسىنعازى الپەيىسوۆ اعامىز اكەسىنىڭ تابىلىپ، ءتىرى ەكەنىنەن حابار العان ساتتە «اڭساۋ» اتتى ولەڭ جازادى. دانەش اتا تىرىسىندە وسى ولەڭگە ماقامى ءداستۇرلى اندەرگە ۇندەس ءان جازىپ، راديودان ورىنداعان ەكەن. اكەسىنە دەگەن ساعىنىشى جۇرەگىن كەرنەگەن تۇرسىنعازى اعا، ىنىسىنە وسى ءاندى ورىنداپ بەرۋىنە قولقا سالادى. بولمىسىنان باۋىرمال نۇرجان وسى ءاندى مۇراعاتتان ىزدەپ تاۋىپ، دانەش راقىشيەۆتىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا ءۇنتاسپاعا ءتۇسىردى. باس قوسقان جيىنداردا وسى ءبىر ەرەكشە ءان نۇرجاننىڭ ورىنداۋىندا عانا ايتىلاتىن. بۇل ءان اكەگە دەگەن ساعىنىشتان قورالانعان سىزداۋىقتىڭ اۋزىن اشاتىن، قۋانىش-كۇيىنىشى ارالاس كوڭىل كۇيدى جەتكىزەتىن اۋەزدى، ءارى اۋەنى بولەك ءان.
نۇرجانعا ءتان جاقسى قاسيەتتەردىڭ تاعى ءبىر پاراسى ول ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە جاڭاشىلدىققا ۇمتىلادى. جاڭاشىلدىققا قۇلشىنىسى «وزگەدەن ارتىق بولسام دەگەن نيەت ەمەس، جاقسىنى، جاڭانى يگەرسەم» دەگەن نيەتپەن اتقارىلاتىنى. ۇلتىمىزدىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويى اياسىندا «ءاندى سۇيسەڭ، مەنشە ءسۇي» اتتى جەكە كونسەرتى ءوتتى. وسى كونسەرتتىڭ جاڭاشىلدىعى مول. بىرىنشىدەن، اكادەميالىق كونسەرت ءوتتى. ەكىنشىدەن، العاش رەت ساحنادان اباي اتامىزدىڭ «مەن بولامىن دەمەڭدەر» دەگەن ولەڭىنە جازىلعان اكەسىنىڭ ءانى ورىندالدى. ۇشىنشىدەن، ءداستۇرلى حالىق اندەرى «وتىرار سازى» وركەسترىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ورىندالدى. تورتىنشىدەن، وركەستردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن «ۇلبيكە مەن كۇدەرىنىڭ ايتىسى» ساحنالانىپ، انمەن ايتىلدى. وسى جاڭاشىلدىقتىڭ وزەگى نۇرجان جانپەيىسوۆتىڭ تىنىمسىز ىزدەنىسىنىڭ جەمىسى.
نۇرجان جانپەيىسوۆتىڭ ونەرگە دەگەن قۇشتارلىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىمەن ۇشتاسىپ جاتقانى دا جاراسىمدى. ۇلتتىق تەلەارنالار ۇيىمداستىرعان «التىباقان»، «اۋىلدىڭ التى اۋىزى»، «جەتىساز»، «قازاقتىڭ 100 ءانى» جانە الماتى تەلەارناسىنىڭ «ءىنجۋ-مارجان» باعدارلامالارىنىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەنىن ايتساڭشى. سوناۋ 2009 جىلى قازاقكونسەرتتە جۇرگەندە وتكىزگەن جەكە شىعارماشىلىق كەشى، ىقىلاس اتىنداعى ۇلتتىق اسپاپتار مۇراجايىندا وتكەن «اسەت پەن دانەش» اتتى لەكسيا-كونسەرتى، «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىندا، «عالىمدار ۇيىندە» جانە «ءاندى سۇيسەڭ، مەنشە ءسۇي» اتتى كونسەرتتەرى حالىقتىڭ ەرەكشە ىقىلاسىنا بولەنىپ، ءداستۇرلى اندەردىڭ ومىرشەڭدىگىن دالەلدەدى. دانەش اتانىڭ دومبىراسىن سالتاناتتى تۇردە «ىقىلاس اتىنداعى ۇلتتىق اسپاپتار مۇراجايىنىڭ» تورىنە جايعاستىرىپ، شاكىرتتىك پارىزىن دا اتقاردى.
ەلۋدىڭ بەلەسىنە ەندى ىلىكسە دە، ۇدەسى زور شىعارماشىلىقتىڭ مول ۇلەسىنە كەنەلدى. «قازاقتىڭ ءداستۇرلى 1000 ءانى» انتولوگياسىنا 15 ءانى، ۇلى بريتانيا /لوندون/ مەملەكەتى شىعارعان «قازاق ساحاراسىنىڭ ءداستۇرلى مۋزىكاسى» جيناعىنا 5 ءانى ەندى. ج. ەلەبەكوۆ اتىنداعى بايقاۋدىڭ /1998/، «جاڭا عاسىرعا – جاڭا ءان» بايقاۋىنىڭ /2000/، «شابىت» حالىقارالىق فەستيۆالىنىڭ /2000/ لاۋرەاتى جانە ءا. قاشاۋبايەۆ اتىنداعى بايقاۋدىڭ باس جۇلدەسىن يەلەندى. پاريج قالاسىندا وتەتىن ۇلتتىق ءداستۇرلى مۋزىكالىق فەستيۆالىنە ەكى دۇركىن قاتىستى. گاسترولدىك ساپارمەن جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنا /2002/، موڭعول ەلىنە /2005/، وڭتۇستىك كورەيا ەلىنە جانە رەسەي قالالارىنا بارىپ، كونسەرتتەر قويدى. تولاسسىز ىزدەنىسىنىڭ جەمىسى – رەپەرتۋارىندا 300-دەن اسا اندەر جيناقتالعان. كوبىنە، حالىقتىڭ ءداستۇرلى اندەرى، دانەش اتا ورىنداعان اندەر جانە باسقا دا كومپوزيتورلاردىڭ شىعارمالارى قامتىلعان. بۇل نۇرجان ءىنىمنىڭ قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءان ونەرىن دارىپتەگەن ەڭسەلى ەڭبەكتەرىنىڭ ءبىر پاراسى. جالپى، نۇرجان جانپەيىسوۆ ءان ونەرىن قۇرمەتتەگەن باس قوسۋلاردىڭ ۇيىتقىسى، سەرى جىگىتتىڭ وسى قىرى ونىڭ ونەرگە ادالدىعىنىڭ ايعاعى.
ءداستۇرلى قازاق اندەرى مەكتەبىنىڭ ورىنداۋشىلارىن دايىنداپ جۇرگەن نۇرجان «سەنسەي» دەگەن دە اتاققا يە. جاپوندار ءمۇعالىم مەن دارىگەردى ەرەكشە قۇرمەتتەپ، «سەنسەي» دەپ اتايدى، جاپوندار ءۇشىن قۇرمەتتى تيتۋل. جاپون حالقىنىڭ تۋماسى تاكاحاشي شاكىرت رەتىندە نۇرجاننان سەكسەنگە جۋىق ءان ۇيرەنىپ، ۇستازىن قۇرمەتپەن «سەنسەي» اتاپتى. گەنەتيكا عىلىمىندا قازاق پەن جاپون ۇلتىنىڭ گەندەرى ۇقساس كەلەتىنى جايلى دەرەكتەر بار. سوندىقتان دا بولار، وزدەرىن قاراپايىم ۇستايتىن جاپون ەلىنىڭ وكىلى 80-گە جۋىق قازاق اندەرىن ەكى جىلدا ۇيرەنىپ الىپتى. تاكاحاشي گازەتكە بەرگەن سۇحباتىندا: «دومبىرا اۋەنىندە ادامدى ەلتىتەتىن عاجايىپ كۇش بار. ءان ايتقاندا شابىتتانىپ كەتەمىن. اسىرەسە حالىق اندەرى ارقانى قوزدىرادى» دەپتى. جاپوندىق ونەرپازدىڭ قازاق اندەرىن شىرقاۋىنىڭ ارقاسىندا ءداستۇرلى قازاق اندەرىنىڭ ورىندالۋ اياسى كەڭەيدى، قازاق حالقىنىڭ ءتول ونەرى الەمدىك ساحنا تورىنە ورلەدى.
ءيا، مادەنيەت قايراتكەرى، ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، انشىلىك ونەردىڭ جامپوزى، پروفەسسور نۇرجان جانپەيىسوۆ حاقىندا ايتىلار جۇرەكجاردى لەبىزدەر كوپ. وسى ماقالادا «ەر جاسى ەلۋدىڭ» بەلەسىنە كوتەرىلگەن نۇرجان جانپەيىسوۆتىڭ ادامي قاسيەتىنە قىسقاشا شولۋ جاسالدى. الدا دانەش اعا يگەرگەن الپىستىڭ اسقارى توسىپ تۇر. اللا بۇيىرتسا، ءالى نۇرجان ءىنىم تۋرالى ايتىلار، جازىلار اڭگىمەلەر تولاستاماس. ويتكەنى، بولمىسى ەرەك ازامات جايلى قالاي تولعانساڭ دا جاراسادى.
ۇستازىنداي قاراپايىم، ماقتاۋ مەن ماداقتاۋعا اربالماعان پاراساتتى جاندى مەرەي تويىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، شىعارماشىلىق ەڭبەگىنە شالقار شابىت، تولاعاي تابىس تىلەيمىن. ءومىر دەگەن بايگەدە ونەر مۇددەسىنىڭ ۇدەسىنەن شىعىپ كەلە جاتقان جۇلدەگەر ىنىمە شىڭدالا بەر، بابىڭدا بول دەمەكپىن. جۇيرىك بولدىڭ با، جۇلدەنى بەرمەۋ – ازاماتتىڭ سەرتى.
ايبىن تورەحان، پروفەسسور
