بەلگىلى اقىن، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، «قازاقستان» ۇتا الماتى فيليالىنىڭ باس رەداكتورى گءۇلنار سالىقباي قازاق جۋرناليستەرىنىڭ ءسوز قولدانىسىنداعى كەيبىر قاتەلىكتەردى اتاپ كورسەتىپ، ءوز پىكىرىن ءبىلدىرىپتى. بۇل تەك جۋرناليستەر ءۇشىن ەمەس، بارشا وقىرمان ءۇشىن دە ماڭىزدى دەپ ويلايمىز. جاي وقىپ قانا قويماي، كۇندەلىكتى ومىرىمىزدە دۇرىس سويلەۋ، دۇرىس جازۋدى وزىمىزدەن تالاپ ەتەيىك.

ءى 

1. ءار ءسوزدى ورنىمەن قولدانۋ كەرەك. كەيدە سوزدەردىڭ ورنى اۋىسىپ كەتكەندىكتەن نەمەسە جۋرناليست ايتار ويىن دۇرىس جەتكىزە الماعاندىقتان، سويلەمنىڭ ماعىناسىنا نۇقسان كەلىپ جاتادى. مىسالى، «قوستانايدا پارا العان كەدەن بەكەتىنىڭ(؟) باسشىسى ۇستالدى». پارا العان كەدەن بەكەتى مە، باسشى ما؟ دۇرىسىندا «قوستانايدا كەدەن بەكەتىنىڭ پارا العان باسشىسى ۇستالدى» بولۋى كەرەك قوي. «14 جەلتوقسانعا ارنالعان اۋا رايى بولجامى». اۋا رايى بولجامى قالاي ارنالادى؟ «14 جەلتوقسانداعى اۋا رايىنا بولجام» دەگەن دۇرىس.
   «استانا، الماتى، قاراعاندى جانە شىمكەنت قالالارىنداعى «جاس ۇلان» رەسپۋبليكالىق اسكەري مەكتەپتەرىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى مەرەكەلىك داتانى بىلدىرەتىن(؟) «25» دەگەن سانعا ساپ تۇزەپ(؟)،وزگەشە اكسيا وتكىزدى». دۇرىسى: «...تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى قۇرمەتىنە «25» سانىن بەينەلەپ، ساپ تۇزەپ...».
   «بىرنەشە مىڭداعان ادام وزدەرىنىڭ(؟) پاراقشالارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋى اياسىنداعى فوتوسۋرەتتەردى ورنالاستىردى. دۇرىسى: «مىڭداعان ادام پاراقشالارىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋى اياسىندا تۇسكەن فوتوسۋرەتتەرىن سالىپ قويدى».«قازاقستاندىقتار دا ءوز ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن بىلدىرە وتىرىپ، جەلىدە شاعىن ماتىندەرى مەن روليكتەرىن ورنالاستىرۋدا». دۇرىسى:«ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن بىلدىرگىسى كەلگەن قازاقستاندىقتار دا جەلىلەردە جىلى لەبىز ءبىلدىرىپ، روليكتەرىن جاريالاپ جاتىر».
   2. «ۇلىقتاۋ» ءسوزى تۋرالى. ءبىز پرەزيدەنتتىڭ قىزمەتكە كىرىسۋىنە بايلانىستى سالتاناتتى ءراسىم – ينناۋگۋراسيانى «ۇلىقتاۋ» دەپ ءجۇرمىز. «ۇلىقتاۋ» «ارداق تۇتۋ»، «قۇرمەت كورسەتۋ»، «ءقادىر تۇتۋ» دەگەن ماعىنا بىلدىرەدى.الايدا بۇل ءسوز ءقازىر «ەسكە الۋ»، «دارىپتەۋ»، «قۇتتىقتاۋ» دەگەن ماعىنادا دا قولدانىلادى. بۇل دۇرىس ەمەس. مىسالى «ۇلتتىق ناقىشتى ۇلىقتاۋ»، «ۇلتتىق سپورتتى ۇلىقتاۋ»، «ۇلى مەرەكە ۇلىقتالدى»، «ۇلتتىق ۆاليۋتا ۇلىقتالدى» دەگەن تىركەستەر دۇرىس ەمەس. بۇل ءسوزدىڭ تەك ادامعا قاتىستى ايتىلعانى دۇرىس.
   3. ورىس تىلىنەن اۋىسقان تاعى ءبىر جايسىزدىق - باستاۋىشى دا، بايانداۋىشى دا اتاۋ تۇلعالى زات ەسىمنەن تۇراتىن سويلەمدەرگە «ول» دەگەن ءسوزدى قىستىرۋ. مىسالى، «تاۋەلسىزدىك، ول – باقىت». «نەزاۆيسيموست، ەتو...» دەگەن سياقتى.
   4. انا تىلىمىزدەگى «ءناپاقا»، «پۇشپاق» سياقتى ەجەلدەن كەلە جاتقان سوزدەردى، كەيبىر تەڭەۋلەردى ورىنسىز قولدانۋ. مىسالى، بىرەۋدىڭ قايدا جۇمىس ىستەيتىنى تۋرالى اقپارات بەرگەندە «ول بازاردا اربا سۇيرەپ، ءناپاقاسىن تاۋىپ جەپ ءجۇر» دەيمىز. بۇل كوركەم شىعارما ەمەس قوي... «ءناپاقا» - اراب تىلىنەن ەنگەن ءسوز (ازىق-تۇلىك). «بازاردا جۇك تاسۋشى بولىپ جۇمىس ىستەپ ءجۇر» دەۋگە بولماي ما؟ تاعى ءبىر مىسالى: «جاس ءانشى جانىنا جاقىن سالانىڭ پۇشپاعىن يلەپ، الماتى ماڭىنان بيزنەس اشقىسى كەلەدى». «يلەگەندەرى ءبىر تەرىنىڭ پۇشپاعى» دەگەن تۇراقتى تىركەس بار. بۇل جەردە وتە ورىنسىز قولدانىلعان. «بويلارى سىمعا تارتقانداي ءتۇزۋ». «سىمداي تارتىلعان» دەۋگە بولادى، ال «سىمعا تارتقانداي» دەگەن دۇرىس ەمەس. سىمعا تارتپايدى.
   5. «قايىرلى كۇن»، «قايىرلى تاڭ»، «قايىرلى ءتۇن» دەپ امانداسۋ – كەزىندە رەسەي فيلمدەرىنىڭ قازاقشا اۋدارماسىنان ءسىڭىپ قالعان نارسە. قازاقتا «كەش جارىق» دەگەن بار. مەنىڭشە، ۇلتتىق ارناداعى وسى «قايىرلىلاردى» توقتاتۋ كەرەك. قازاقشا امانداسايىق.
   6. ءقازىر «الدىمەن، اۋەلى» دەگەن سوزدەردىڭ ورنىن «ءبىرىنشى كەزەكتە» دەگەن تىركەس ءبىرجولا جاۋلاپ الدى. بۇل دا ورىستىڭ «ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد» دەگەنىنىڭ اۋدارماسى. مىسالى، «نەگىزىنەن بۇل كومپانيالار، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى جۇمىسقا قابىلداۋ كەرەكتىگى جونىندە اۋدان اكىمىمەن كەلىسكەن». بىرىنشىدەن، بۇل سويلەمدە سوزدەردىڭ ورنى اۋىسقان. «نەگىزىنەن»، «كەرەكتىگى» دەگەن سوزدەر ارتىق. دۇرىسى: بۇل كومپانيالار جۇمىسقا ەڭ الدىمەن جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى قابىلداۋ جونىندە اۋدان اكىمىمەن كەلىسكەن».
   7. «جىبەرىپ الماڭىز». قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگىندە «جىبەرۋ» سوزىنە مىنانداي انىقتاما بەرىلگەن: «جىبەرۋ – بىرەۋدى ءبىر جاققا جۇمساۋ، اتتاندىرۋ. «جىبەرىپ قالدى» - قولىنداعىنى لاقتىردى، ۇردى». ۇلى سوزدە ۇياتتىق جوق، «جىبەرىپ قويدى» دەگەن دە تىركەس بار. ونىڭ ماعىناسىن ايتىپ جاتۋ ارتىق شىعار. سوندىقتان «جىبەرىپ الماڭىز» دەگەندى توقتاتايىق. تىم قۇرىسا، «قاپى قالماڭىز» دەيىك تە.
   8. «تاڭداۋ» دەگەن ءسوز دە ورىسشا قولدانىلىپ ءجۇر. «مەنى تاڭدادى» دەگەندى «تاڭداۋ ماعان ءتۇستى» دەپ ايتامىز.
   9. «يەلەندى» دەگەن ءسوز ءبىر نارسەگە وزدىگىنەن يە بولىپ، مەنشىكتەپ الدى» دەگەن ماعىنا بەرەدى. ءبىز بولساق، «ءبىرىنشى ورىندى يەلەندى» دەيمىز. «ءبىرىنشى ورىنعا يە بولدى» دەۋ كەرەك.
   10. ءقازىر «ءمۇعالىم» دەگەن ءسوز قولدانىستان شىعىپ بارادى. ويتكەنى، وقىتاتىن ادامداردىڭ ءبارىن «ۇستاز» دەيتىن بولدىق.
   11. «بولىپ تابىلادى، بولىپ سانالادى». ەكى سويلەم جازساق، ءبىرىن وسىلاي اياقتاۋدى بۇلجىماس داستۇرگە اينالدىرىپ الدىق.
   «استاناداعى سىبايلاس جەمقورلىق قىلمىستارىنىڭ ەڭ كوپ تاراعان ءتۇرى (؟) ءوز قىزمەتىن اسىرا پايدالانۋ، الاياقتىق جانە پارا الۋ(؟) بولىپ تابىلادى» (ءبىزدىڭ جاڭالىقتاردان). دۇرىسى: «استاناداعى سىبايلاس جەمقورلىققا بايلانىستى قىلمىستاردىڭ ەڭ كوپ تاراعان تۇرلەرى – الاياقتىق پەن پاراقورلىق».
   12. «بارعانسىز با؟»، «بارعانسىزدار ما؟». «ءسىز فرانسياعا بارعانسىز با؟». جۋرناليستەر تىلدەرىن بۇراپ، وسىنداي سۇراق قويادى. دۇرىس ەمەس ەكەنى ايتىلۋىنىڭ قيىندىعىنان-اق ءبىلىنىپ تۇر عوي. دۇرىسى: «ءسىز فرانسياعا بارىپ پا ەدىڭىز؟» نەمەسە «فرانسيادا بولىپ پا ەدىڭىز؟، «فرانسيادا بولدىڭىز با؟»
   13. «بەشبارماق». قازاقتا مۇنداي ءسوز جوق. «قازاقشا ەت» دەۋ كەرەك. «بەشبارماق» - شەتەلدىكتەردىڭ مازاقتاپ ايتقان ءسوزى.
   14. «ناتيجەسىندە»، «ايتۋىنشا»، «سالدارىنان». 
   «يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى اياسىندا بيىلعى التى ايدىڭ وزىندە جالپى قۇنى 175 ملرد تەڭگە بولاتىن 30 جوبا قولعا الىنعان. ناتيجەسىندە 4 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنى اشىلدى». ءقازىر وسىنداي باسى شولاق سويلەمدەر كوبەيىپ كەتتى. «سونىڭ ناتيجەسىندە» دەۋگە ەرىنىپ، سويلەمدى «ناتيجەسىندە» دەگەن جارتى سوزبەن باستايمىز.
   15. جۇمىس، جۇمىس ىستەۋ، ەڭبەك ەتۋ دەگەن زات ەسىمدەر مەن ەتىستىكتەردىڭ ورنىنا ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندە عانا ايتىلاتىن (وقو، جامبىل وبلىستارى) «تىرلىك» دەگەن زات ەسىم مەن «تىرلىك ىستەۋ» ەتىستىگىن قولداناتىن جۋرناليستەر دە از ەمەس. ۇلتتىق ارنانىڭ جۋرناليستەرى جەرگىلىكتى جەردىڭ شەڭبەرىندە قالماي، ادەبي نورماعا ساي سويلەۋى كەرەك. مىسالى، «ال گۇل ءوسىرۋ جۇيەلى ءھام تىندىرىمدى تىرلىكتى تالاپ ەتەدى».
   «مىسالى، كەيبىر وسى ناعىز مىقتى، ۇلكەەەەن تىرلىكتەر ءبىتىرىپ جۇرگەن نازىك جاندىلاردى كورەم». («بىرگە تاڭدايىق» باعدارلاماسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى)
   16. ايتقان ءسوزىمىزدىڭ تەڭ جارتىسىنان كوبى «جاڭاعى». 
   17. ارتىق ماداق ، ۇلى «ونەرىمەن التى الاشتى ءتانتى ەتكەن، اسقان دارىن يەسى» دەپ، كىم كورىنگەندى ماداقتاۋ. ماقتاۋ مەن ماداقتىڭ دا ورنى بار. ءقازىر ەكىنىڭ بىرىنە «ۇلى»، «كەمەڭگەر»، «دانىشپان» دەگەن سياقتى انىقتاۋىشتاردى اياماي ۇلەستىرە بەرەتىن بولدىق. جۋرناليستەر وسىدان ساق بولۋى كەرەك. مىسالى، مەن سەناريي قاراعاندا ءبىر قازىرگى زامانداعى بەلگىلى جازۋشىسىنىڭ الدىنداعى «ۇلى ويشىل، كەمەڭگەر» دەگەن سياقتى انىقتاۋىشتاردى الىپ تاستادىم. سوندا ءال-فارابيدى، ابايدى كىم دەيمىز؟
   18. كوپتىك جالعاۋدى بىردە ورىنسىز قولدانساق، ەندى بىردە قالدىرىپ كەتەمىز.«قوي شارۋاشىلىعىن دامىتۋ جونىندەگى جوبا - سونىڭ ءبىرى». بۇل ارادا «سونىڭ ءبىرى» ەمەس، «سولاردىڭ ءبىرى» بولۋى كەرەك. ويتكەنى، الدىنداعى سويلەمدە وسىنداي بىرنەشە جوبا بار ەكەنى ايتىلادى. بۇل سويلەمدە باستاۋىش ەكى سوزدەن تۇرادى. باستاۋىش – «سولاردىڭ ءبىرى». بايانداۋىش – «جوبا».«قوي شارۋاشىلىعىن دامىتۋ جونىندەگى» – انىقتاۋىش (قانداي؟). باستاۋىش («سولاردىڭ ءبىرى») سويلەمنىڭ باسىندا تۇرۋى كەرەك.
   19. قازىرگى سويلەمدەردىڭ تۇسىنىكسىزدىگى سونشا، بىرنەشە رەت وقىماساڭ، ۇقپايسىڭ. ال وسى سويلەم تەلەديداردان ايتىلسا نە بولادى؟ كورەرمەن: «قانە، نە دەدىڭ، قايتا ايتشى؟» ، - دەپ سۇراي المايدى عوي. مىسالى، «ال قىستا مال شارۋاشىلىعى جەم-شوپكە دەگەن قاجەتتىلىكتىڭ 60 پايىزى دەڭگەيىندە عانا قامتىلاتىن».تەلەديدار مەن راديودان ايتىلعان ءسوز قۇلاققا جەڭىل، تۇسىنىكتى بولۋعا ءتيىس.
   20. ءبىرىڭعاي مۇشەلەردى جۇپتاپ ايتۋ دا ءجيى كەزدەسەتىن قاتەلىك. «اسىرەسە اگرونوم مەن بالىق شارۋاشىلىعىنىڭ مامانى، زووتەحنيك پەن مال دارىگەرى جەتىسپەيدى». بۇل ارادا «مەن» دەگەن جالعاۋلىق شىلاۋ قوسىپ، ەكى-ەكىدەن جۇپتاۋدىڭ قاجەتى جوق.
   21. كۇمپىلدەگەن، بوس سوزگە ۇيىرلىك. مىسالى، «ۋىزعا جارىعان ۇرپاق(؟) بابالاردان جالعاسقان وسى ءۇردىستى جاھاندانۋ داۋىرىندە دە جادىنان شىعارعان جوق». «وسى ۇلى ادامدار، تاريحتا ەسىمى قالاتىن تۇلعالار ايانمەن بەرىلەدى(؟)دەگەن تانىم (؟) بار».
   22. «كسرو»، «قازاق كسر». تاريحتا مۇنداي مەملەكەتتەر بولعان جوق. بارلىق قۇجاتتاردا «سسسر»، «قازاق سسر» دەپ جازىلعان. ال «كەڭەس» كەيىن ءوزىمىز اۋدارىپ العان ءسوز. سوندىقتان تەك قانا «سسسر»، «قازاق سسر» دەپ ايتقانىمىز دۇرىس.

 

ءىى

1. «پايدالى مالىمەتتەرمەن بولىسكەنىڭىز ءۇشىن العىس بىلدىرەمىن!» نەمەسە «پايدالى كەڭەستەرىڭىزبەن بولىسكەنىڭىزگە ۇلكەن راحمەت!» - بۇل ارادا «بولىسكەنىڭىز ءۇشىن» دەگەن تىركەستىڭ قاجەتى جوق، كەڭەستى بولىسپەيدى. «پايدالى كەڭەس بەرگەنىڭىز ءۇشىن راحمەت!» ، «پايدالى مالىمەت بەرگەنىڭىز ءۇشىن راحمەت»، ءتىپتى «پايدالى مالىمەتىڭىز ءۇشىن راحمەت» دەسە بولدى.


2. «تۇتىنۋ» ءسوزى. ءقازىر جۋرناليستەر «قانداي تاماق تۇتىناسىز؟»، «قانداي كيىم-كەشەك تۇتىناسىز؟» دەپ سۇراق قوياتىن بولدى. «تۇتىنۋ» ءسوزىنىڭ دە قولدانىلاتىن جەرى بار. مىسالى، «حالىق تۇتىناتىن تاۋارلار» دەگەن سياقتى. ال ەندى كيىم، تاماق، تاعى باسقالارعا قاتىستى ورىنسىز قولدانا بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. «قانداي تاماق جەيسىز؟» دەپ، ءوزىمىزدىڭ تۇسىنىكتى تىلىمىزدە سويلەۋىمىز كەرەك.


3. بىزدە كەيبىر «كوشە سوزدەرى» تورگە شىعىپ كەتتى. مىسالى، «ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن مايشاممەن قاراۋ ءۇشىن...» دەگەن تىركەستى الايىق. بۇل – جاي بىرەۋدىڭ ايتا سالعان ءسوزى. ەشقانداي ماعىناسى دا جوق. وسىنداي سوزدەردەن اۋلاق بولساق.


4. «ءوز» ەسىمدىگىن ورىنسىز قولدانۋ. ءقازىر «ءوز» ەسىمدىگىنىڭ جۇرمەيتىن جەرى جوق، كوز سۇرىنەدى. «جۇمىسىما باردىم» دەگەننىڭ ورنىنا «ءوزىمنىڭ جۇمىسىما باردىم» دەيمىز. جاي عانا «انام» دەگەننىڭ ورنىنا «ءوزىمنىڭ انام» دەيمىز.


5. سوزدەردىڭ ورنىن اۋىستىرىپ، تۇراقتى ءسوز تىركەستەرىنىڭ ماعىناسىن بىلمەگەندىكتەن، قاتە قولدانۋ، ارتىق اقپارات قوسۋ، بوس ءسوز قوسىپ سويلەۋ .

ا) «قازاق ءبيىن بيلەپ، جوعارعى ۇپايلاردىڭ ءبىرى 48ء-دى الدى». بۇل – ءبىز سەنارييدە جوندەپ جىبەرگەن ءبىر سويلەم عانا. جازىپ وتىرعان ادامنىڭ ايتايىن دەگەنى – بىرەۋدىڭ قازاق ءبيىن بيلەگەنى ءۇشىن 48 ۇپاي العانى. «قازاق ءبيىن بيلەگەنى ءۇشىن 48 ۇپاي جينادى» دەسە بولدى عوي، ول 48ء-دىڭ جوعارى («جوعارعى» ەمەس!) ۇپاي ەكەنى ونسىز دا بەلگىلى ەمەس پە.

ءا) ءسوزدى قاتە قولدانۋ. مىسالى، «بۋىن اۋرۋى 29 جاستان كەيىن سىر بەرە باستايدى» دەگەن سويلەمدى الايىق. بۇل دا - قارالعان سەنارييدە جوندەلگەن سويلەمدەردىڭ ءبىرى. «سىر بەردى» دەگەن تىركەستىڭ بار ەكەنى راس. «بۋىندارىم سىر بەرىپ ءجۇر» دەۋگە بولادى («بۋىندارىم اۋىرىپ ءجۇر»). «قانشا قينالىپ جۇرسە دە «سىر بەرمەيدى» دەۋگە دە بولادى (قينالعانىن بىلدىرمەيدى دەگەن ماعىنادا). ال جوعارىداعى سويلەمدە بۇل تىركەس مۇلدە ورىنسىز قولدانىلعان. دۇرىسى: «بۋىن اۋرۋى 29 جاستان اسقان ادامداردا كەزدەسەدى».

ب) تۇراقتى سوزدەردىڭ ءوڭىن اينالدىرىپ نەمەسە ورنىن وزگەرتىپ، قاتە قولدانۋ. قازاق تىلىندە «ءيسى مۇرنىنا بارمايتىن» دەگەن تۇراقتى ءسوز تىركەسى بار. مۇنداي تۇراقتى تىركەستەر تولىپ جاتىر. بۇل تەك ءبىر مىسال عانا. ال ءبىز وسى تىركەستى شالا-شارپى بىلگەندىكتەن، بىلاي جازا سالامىز: «ءبىراق ارحەولوگيانىڭ ءيسىن بىلمەيتىن جاندار عانا وسىلاي ويلايدى». دۇرىسى: «ارحەولوگيانىڭ ءيسى مۇرنىنا بارمايتىن جاندار». نەمەسە «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەسىڭ» دەگەندى «قۋىرداقتىڭ كوكەسى تۇيەنىڭ ەتى» دەي سالاتىندار دا بار.

ۆ) ويدان ءساتسىز ماقال قۇراستىرىپ ايتۋ، ماقالداردى ورىنسىز نەمەسە قاتە قولدانۋ. «قازاقتا وسىنداي ءبىر ءتامسىل بار» دەپ ماقالداتا جونەلۋ ادەتكە اينالىپ كەتتى. ماقال-ماتەلدەر عاسىرلار تالقىسىنان ءوتىپ، ابدەن قىرنالعان، ءمىنسىز سوزدەر عوي. ءبىر ماقالدى ەسىڭىزگە تۇسىرە الماساڭىز، عالامتور بار، قاراڭىز، كىتاپ تا جەتىپ جاتىر.
مىسالى، ءبىزدىڭ ءبىر جۋرناليست «الدىڭعى اربا قالاي جۇرسە، سوڭعى اربا سولاي ارتىنان ەرەدى» دەگەن ماقال شىعارىپ الىپتى.

6. سويلەمدەردى رەتتى-رەتسىز «دەگىم كەلەدى»، «دەيمىن»، «دەسە دە ارتىق ايتقاندىق بولماس ەدى»، «دەسەم دە بولادى»، «انىق»، «ءسوزسىز» دەگەن سياقتى ءسوز تىركەستەرىمەن اياقتاۋعا قۇمارلىق. مىسالى، «مەن ول ادامدى قاتتى سىيلايمىن دەسەم دە بولادى». بۇل تىركەستەر سويلەمگە ەشقانداي ماعىنا ۇستەمەيدى، كەرىسىنشە، ايتىلار ويدىڭ ءمانىن جوعالتىپ، ءدۇدامالدىق تۋعىزۋى مۇمكىن.


7. قازاق تىلىندە قالىپتاسقان تىركەستەر بار. مىسالى، دومبىرانى شەرتەدى نەمەسە تارتادى. ال ءبىز «دومبىرادا وينايدى» دەيمىز. بۇل دا - ورىستىڭ «يگراەت نە دومبرە» دەگەنىنەن العانىمىز. «ورامال تاقتى» دەيمىز. ورامال تارتادى، سىرعانى تاعادى. «تەمەكى شەكتى، شىلىم تارتتى» دەيمىز. تەمەكىنى تارتادى، شىلىمدى شەگەدى. قىزداردى «ۇيلەندى» دەپ جاتامىز. قىزدار تۇرمىسقا شىعادى، ەر ادامدار ۇيلەنەدى.


8. «تۋىلعان» دەگەن ءسوز. بۇگىندە جاپپاي «تۋىلعان كۇنىم»، «تۋىلعان جىلى» دەيتىن بولدىق. بۇل تۋرالى جازۋشى، عالىم مۇحتار ماعاۋين ناقتىلى دالەل كەلتىرىپ، پىكىرىن ايتقان بولاتىن. بالا تۋادى، انا تابادى.


9. ءقازىر وتكەن شاقتاعى بولىمسىز ەتىستىك قاتە قولدانىلىپ ءجۇر. مىسالى، «ول شەتەلگە بارمادى» دەيدى. وتكەن شاقتاعى بولىمسىزدىق ءمان بەرەتىن ەتىستىك «-قان، -كەن، -عان، -گەن» جۇرناقتى ەسىمشەگە «جوق» دەگەن مودال ءسوز جالعانۋ ارقىلى عانا قولدانىلادى. مىسالى، «ول شەتەلگە بارعان جوق».


10. قۇرمالاس سويلەم. قۇرمالاس سويلەم ەكى نەمەسە بىرنەشە جاي سويلەمنەن قۇرالىپ، كۇردەلى ويدى بىلدىرەدى. ول سويلەمدەر ماعىنالىق جاعىنان ءوزارا بايلانىسىپ تۇرۋعا ءتيىس. ال ءبىزدىڭ ايتاتىن نەمەسە جازاتىن قۇرمالاس سويلەمىمىز كوبىنەسە ەكى تولىق، وي اياقتالعان سويلەمنەن تۇرادى. مىسالى، «ول بازارعا باردى، ءبىر قاپ ۇن ساتىپ الدى» دەيمىز. بۇل - ەكى بايانداۋىشى بولعانمەن، ورتاسىنا نۇكتە قويىپ، ەكىنشى سىڭارىن باس ارىپپەن باستاسا، ءارقايسىسى وي اياقتالعان جاي سويلەمدەر. قۇرمالاس سويلەم بولۋ ءۇشىن «ول بازارعا بارىپ، ءبىر قاپ ۇن ساتىپ الدى» دەۋ كەرەك.


11. ءقازىر ءبارىمىزدىڭ ىشىمىزدە ءبىر-بىر ورىس بۇعىپ وتىر. بىلسەك تە، بىلمەسەك تە ورىسشا ويلايتىن بولدىق. سوسىن سونىڭ جامان اۋدارماسى ارقىلى قازاقشا سويلەم قۇرايمىز. ورىس تىلىنەن تىكەلەي اۋدارىلعان تىركەستەردىڭ ءبىرى – «ماڭىزدى» دەگەن سوزگە بايلانىستى. ەگەر «ماڭىزدى شارۋا» دەسەك، بۇل ءسوز ءوز ورنىندا تۇر دەيمىز. ءبىراق ءقازىر ەكىنىڭ ءبىرى: «مەن ءۇشىن بۇل ماڭىزدى ەمەس، ماڭىزدىسى سول...» دەپ سويلەۋدى ادەتكە اينالدىردى. «ەتو نە ۆاجنو، ۆاجنو تو...» دەگەننىڭ تىكەلەي اۋدارماسى عوي. قاي قازاق «مەن ءۇشىن ماڭىزدى» دەپ سويلەۋشى ەدى. كونتەكسكە قاراي باسقاشا ايتۋعا بولادى عوي. مىسالى، «مەن ءۇشىن اتاق ماڭىزدى ەمەس، ماڭىزدىسى سول، جازعانىم جۇرتتىڭ كوڭىلىنەن شىقسا بولدى» دەگەنشە، «اتاق السام دەپ ارماندامايمىن، جازعانىم جۇرتتىڭ كوڭىلىنەن شىقسا بولدى» دەسەك، اناعۇرلىم قازاقشا بولماي ما.
    12. قازاق تىلىندە سويلەم مۇشەلەرىنىڭ ورنالاسۋى ورىس تىلىنەن مۇلدە بولەك. بىزدە باستاۋىش كوبىنەسە باسىندا، بايانداۋىش سوڭىندا تۇرادى.
    ءبىز ءقازىر رەسمي ماتىندەردىڭ وزىندە دە باستاۋىشتى نەمەسە سويلەمنىڭ تۇرلاۋسىز مۇشەلەرىن سۇيرەپ اكەلىپ، سوڭىنا قويىپ ايتاتىن بولدىق. مىسالى، «رەسمي ساپارمەن جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنا اتتاندى پرەمەر-مينيستر» دەي سالامىز.


12. ءقازىر «ءسىز ءوزىڭىزدى قالاي سەزىنەسىز؟» دەپ حال سۇرايتىن بولدىق. بۇل دا ورىستىڭ «كاك ۆى سەبيا چۋۆستۆۋەتە؟» دەگەنىنىڭ اۋدارماسى. «جاعدايىڭىز قالاي؟» دەگەن ءسوز عوي. «ءوزىمدى ءبىر ءتۇرلى سەزىنىپ تۇرمىن» دەيتىنىمىز دە بار. «ءبىر ءتۇرلى بولىپ تۇرمىن» دەمەيمىز.


13. جىكتەۋ ەسىمدىگىن ورىنسىز قولدانۋ. ورىس تىلىندە جىكتەۋ ەسىمدىگى قولدانىلمايتىن سويلەم نەكەن-ساياق. ال بىزدە كوبىنەسە جاسىرىن تۇرادى. ياعني، «مەن، سەن، ول، ءبىز» دەپ ايتا بەرمەيمىز. ورىس تىلىنەن اۋىسقان تاعى ءبىر ادەت - ءبىر سويلەمدە بىرنەشە رەت، كەلسىن، كەلمەسىن ەسىمدىكتەردى رەتسىز قولدانا بەرەتىن بولدىق. وسىنداي سويلەمدەردى قاراپ وتىرسام، سوزدەردىڭ ورنالاسۋ رەتى تۇپ-تۇگەل ورىسشا بولىپ كەلەدى. مىسالى، «مەن باۋىرىممەن اشىق سويلەسكىم كەلىپ ەدى، ءبىراق ول تۇسىنبەدى مەنى». «باۋىرىممەن اشىق سويلەسكىم كەلىپ ەدى، ءبىراق ول تۇسىنبەدى».


14. تابىس سەپتىگىن ورىنسىز قولدانامىز. قازاق تىلىندە تابىس سەپتىگىنىڭ جالعاۋلارى دا كوبىنەسە جاسىرىن تۇرادى. ءبىز ءقازىر «قولىما قالامدى الىپ، جازۋعا كىرىستىم» دەيمىز. دۇرىسى، «قولىما قالام الىپ، جازۋعا كىرىستىم».


15. «مۇمكىندىككە يە». ءقازىر وسى تىركەستەن كوز سۇرىنەدى. مىسالى، «بۇل كاسىپورىن وسىنداي ۇلكەن مۇمكىندىكتەرگە يە» دەيمىز. وتە ءساتسىز تىركەس، ايتساڭ، ءتىلىڭ كۇرمەلەدى، جازساڭ، ۇيلەسپەگەندىكتەن كوزگە ۇرىپ تۇرادى. تىم قۇرىسا، «بۇل كاسىپورىننىڭ وسىنداي ۇلكەن مۇمكىندىكتەرى بار» نەمەسە «مۇمكىندىگى زور» دەيىك تە.


16. سەريالداردان كىرگەن «حوش كوردىك»، «قولىڭا دەرت بەرمەسىن»، «قولىڭ دەرت كورمەسىن» دەگەن سوزدەر دە ءبىزدىڭ تىلىمىزگە دەندەپ ەنىپ بارادى. وسىدان ارىلۋىمىز كەرەك.


17. «تولىقتاي كەلىسەم» دەگەن دۇرىس ەمەس، «تولىق كەلىسەم» دەۋ كەرەك. بۇل دا وتە ءجيى كەزدەسەتىن تىركەس.


18. «ەڭسەرۋ، باعىندىرۋ» دەگەن سوزدەر دە سانگە اينالىپ كەتتى. مىسالى، «سوڭعى 10 جىلدا قازاقستاننان زاڭسىز شىعارىلعان قارجى كولەمى 100 ميلليارد دوللاردى ەڭسەردى» دەيدى جۋرناليست. دۇرىسى «سوڭعى 10 جىلدا قازاقستاننان زاڭسىز شىعارىلعان قارجى كولەمى 100 ميلليارد دوللارعا جەتتى» بولۋى كەرەك. «ۇلكەن شارۋانى ەڭسەرىپ تاستادى» دەسەك ءبىر ءجون. سوڭعى كەزدە «جەتتى» دەگەن ءسوزدىڭ ورنىنا «ەڭسەرۋ» ءبىرجولا ورنىعىپ العان سىندى. «باعىندىردى» دەگەن ءسوز دە ورىنسىز قولدانىلىپ ءجۇر. «ەلبرۋس شىڭىن ەڭسەردى»، «ەلبرۋس شىڭىن باعىندىردى» دەيمىز. شىڭدى قالاي ەڭسەرىپ، قالاي باعىندىرۋعا بولادى؟ تاعى دا سول ورىستىڭ «پوكوريات» دەگەن ءسوزىن اۋدارىپ ءجۇرمىز.


19. «10 مەتر /بولادى/» دەگەندى «10 مەتردى قۇرايدى» دەيمىز.


20. «العا تارتتى» دەگەن دە بۇگىندە ابدەن جاۋىر بولعان، جاساندى ءسوز. ەشقانداي ماعىنا بەرمەيتىن وسى تىركەستەن اۋلاق بولساق جاقسى بولار ەدى.


21. «ءوز كەزەگىندە» دەگەن دە - وسىنداي جاساندى تىركەستەردىڭ ءبىرى.