قازىرگى قازاقستاندىق قوعامدا گەندەرلىك ساياساتتى ىسكە اسىرۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ماڭىزدى باعىتىنا اينالىپ وتىر. ونى جۇزەگە اسىرۋ دەموكراتياعا قول جەتكىزۋدىڭ، قازاقستان مەملەكەتىن نىعايتىپ، قوعامدى جاڭعىرتۋدىڭ نەگىزگى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى.

2021 جىلعى دەرەكتەرگە سايكەس، قازاقستان گەندەرلىك تەڭدىك رەيتينگىندە 80ء-شى ورىندا. 2006 جىلى 32ء-شى ورىندا تۇرعانىمىزدى ەسكەرسەك، سوڭعى 10 جىلدىقتا گەندەرلىك تەڭدىك وزەكتى ماسەلەگە اينالعانىن بايقاۋعا بولادى.

گەندەرلىك تەڭدىك ادام قۇقىقتارىن قورعاۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. دۇنيەجۇزى حالقىنىڭ جارتىسىن ايەل زاتى قۇراعانىمەن، قوعامدا تو­لىق­قان­دى تەپە-تەڭدىك ورناۋى ءۇشىن الدا ءبىراز بەلەستى ەڭسەرۋگە تۋرا كەلەدى. ويتكەنى ءالى كۇنگە دەيىن گەندەرلىك تەڭدىككە قول جەتكىزۋ، ايەلدەردىڭ قۇ­قىعى مەن مۇمكىندىكتەرىن ارتتى­رۋ الەمدىك پروبلەما بولىپ تۇر. 1970 جىلدارى حا­لىقارالىق فەمينيستىك قوزعالىس كۇش الا باستادى. وسى جاعدايعا ەرەك­­­شە ءمان بەرگەن بۇۇ باس اسسامبلەيا­سى 1975 جىلدى حالىقارالىق ايەل­دەر جىلى دەپ جاريالادى جانە مەحيكودا ايەلدەرگە ارنالعان ءبىرىن­ءشى دۇنيەجۇزىلىك كونفەرەنسيا ۇيىم­داس­تىردى. كونفەرەنسيانىڭ قاتاڭ ۇسىنىمىنان كەيىن 1976-1985 جىلدار ارالىعى ايەلدەر ونجىلدىعى دەپ ماقۇلداندى جانە ارنايى قور قۇرىلدى.

سودان 1979 جىلى بۇۇ-عا مۇشە جەر بەتىندەگى 187-دەن اسا مەملەكەت ايەلدەرگە قاتىستى كەمسىتۋ­ءشى­لىك­ءتىڭ بارلىق ءتۇرىن جويۋ جونىندەگى كون­ۆەنسيانى قابىلدادى. ونىڭ ءىشىن­دە قازاقستان دا بار. گەندەرلىك تەڭدىكتى ىلگەرىلەتۋدىڭ نەگىزگى مازمۇنى ايەلدەردىڭ ەر-ادامدارمەن قاتار قوعامدىق ومىردە، مەملەكەتتى باسقارۋدا، ەلگە قىزمەتتە ەرەكشە ۇلەس قوسا الاتىنىن مويىنداۋ، ولارعا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ارتۋ.

ەلىمىزدە بارلىق سالادا ايەلدەر جەمىستى، ناتيجەلى قىزمەت ەتىپ كەلەدى. قوعامدا گەندەرلىك تەڭدىكتى ىلگەرىلەتۋدە گەندەرلىك اعارتۋشىلىقتى قولعا الۋدىڭ دا ماڭىزى زور. گەندەرلىك ءبىلىم بەرۋ جانە گەندەرلىك اعارتۋ – گەندەرلىك ساياساتتى ىسكە اسىرۋدى قامتاماسىز ەتۋدەگى نەگىزگى باعىتتاردىڭ ءبىرى.

گەندەرلىك تەڭدىككە قول جەتكىزۋ باعىتىندا باعدارلامالار، ستراتەگيالار مەن تۇجىرىمدامالاردى ساپالى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن گەندەرلىك ساۋاتتىلىقتى ءارى قاراي ىلگەرىلەتۋ قاجەت. تەڭ قۇقىقتار مەن مۇمكىندىكتەر نەگىزىندە ايەل ادامداردىڭ الەۋەتىن كەڭىنەن پايدالانۋ – تۇراقتى دامۋدىڭ كەپىلى. ازاماتتىق قوعام جانە قۇقىقتىق مەملەكەتتە ءار ادام ءۇشىن تۇلعالىق جەتىلۋگە، بارلىق ازاماتتىڭ ءوز مۇددەسىن ەركىن بىلدىرۋىنە جاعداي جاساۋ ماڭىزدى. جالپى ادامزات تاريحىندا بىردە-بىر داۋىرلىك وزگەرىس ايەل زاتىن  اينالىپ وتپەگەنى بەلگىلى. دەمەك، گەندەرلىك ساياساتتىڭ تامىرى تەرەڭدە. ءبىرى مۇنى قولداپ، «ايەلدەردى ەركەكتەرمەن تەڭ ەتۋ كەرەك، قوعامداعى ايەلدەردىڭ بەدەلىن كوتەرۋگە ءتيىسپىز» دەسە،ەندى ءبىرى بۇعان تۇبەگەيلى قارسى. ءبىراق جىلدان جىلعا جاعداي جاقسارعان. دەسە دە، وتباسىندا اكەلەر كوبىنە ءوز ءرولىن دۇرىس ورىنداماي جاتادى. جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ءبارىن ايەل زاتىنىڭ موينىنا جۇكتەپ قويۋ ارەكەتتەرى دە كوبەيگەن. ونداي جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن، الىدە گەندەرلىك ساياسات جايىندا جۇمىستاردى كۇشەيتىپ، بىرنەشە زاڭدى قولعا الۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.

بۇۇ-نىڭ باستاۋىمەن العاش رەت «تۇراقتى دامۋ» كونسەپسياسى ۇسىنىلدى. «تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى» – قازىرگى ۋاقىتتىڭ قاجەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، بولاشاق ۇرپاقتاردىڭ ءوزىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋىنە ءقاۋىپ تۋعىزبايتىن دامۋ. تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى  كونسەپسياسىنىڭ  5 ءبولىمى –گەندەرلىك تەڭدىك ەكەنىن العا تارتقىم كەلەدى.دەمەك،گەندەرلىك تەڭدىك قاي كەزدە وزەكتى،ءارى وتكىر تاقىرىپ. گەندەرلىك تەڭدىك – قوعام دامۋىنىڭ نەگىزى. قازىرگى جاھاندانۋ مەن جاڭا سيفرلىق تەحنولوگيالار كەزەڭىندە ادام دامۋىنىڭ باستى ولشەمى ونىڭ جىنىستىق، ناسىلدىك نەمەسە ەتنوستىق بەلگىلەرى ەمەس، كاسىبي قۇزىرەتى، جاۋاپكەرشىلىگى مەن شىعارماشىلىق الەۋەتى بولۋى كەرەك. دامۋدىڭ ستراتەگيالىق مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋدا ايەلدەردىڭ ەلدەگى ەكونوميكالىق جانە ساياسي ومىرگە جان-جاقتى جانە بەلسەندى قاتىسۋىنىڭ ماڭىزى زور.

سۋلەيمەنوۆا ساۋلە

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ زاڭ فاكۋلتەتى  ازاماتتىق قۇقىق جانە ازاماتتىق ءىس جۇرگىزۋ،ەڭبەك قۇقىعى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى،زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،پروفەسسور

 

نۋراحمەتوۆا گ.گ.

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ زاڭ فاكۋلتەتى  ازاماتتىق قۇقىق جانە ازاماتتىق ءىس جۇرگىزۋ، ەڭبەك قۇقىعى كافەدراسىنىڭ ز.ع.ك.، دوسەنت