ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى 90 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي باسپا ءسوز تۋرىن وتكىزىپ، ب ا ق وكىلدەرىنە وقۋ ورداسىنىڭ جەتىستىكتەرىن تانىستىردى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.

باسپا ءسوز تۋرىنا قاتىسقان 40-تان استام جۋرناليست  الدىمەن جاڭادان بوي كوتەرگەن "Farabi Hub" يننوۆاسيالىق ونىمدەر مەن جوعارى تەحنولوگيالىق جوبالار ورتالىعىمەن تانىستى. جالپى اۋدانى 5 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايتىن حابتا كرەاتيۆتى يندۋستريا، جاساندى ينتەللەكت، ستارتاپ جوبالار جۇزەگە اسىرىلادى. عيمارات زاماناۋي ۇلگىدە جاساقتالىپ، ەرەكشە ديزاينمەن بەزەندىرىلگەن. مۇندا الەمگە بەلگىلى ZTE، BASF، Binlin تەحنولوگيالىق كورپوراسياسى مەن باسقا شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ ورتالىقتارى، ۋنيۆەرسيتەت بازاسىنداعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى ورنالاسقان.        

جۋرناليستەر نازارىنا  دارىلىك وسىمدىكتەردى عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى، مي ينستيتۋتى، "روبوتوتەحنيكا جانە مەحاترونيكا RoboMech" ءعىلىمي-بىلىم بەرۋ ورتالىعى، بيولوگيا جانە بيوتەحنولوگيا ماسەلەلەرى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى، سوت ساراپتامالارى ورتالىعى، اشىق ۇلگىدەگى ۇلتتىق نانوتەحنولوگيالىق زەرتحاناسى مەن ورتالىق ازياداعى تۇراقتى دامۋ ورتالىعىنىڭ عىلىمي جەتىستىكتەرى مەن يننوۆاسيالىق جوبالارى ۇسىنىلدى. سونداي-اق قازۇۋ-دىڭ ZTE، BASF، Binlin كورپوراسياسىمەن بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرىپ جاتقان جۇمىس ناتيجەلەرى كورسەتىلدى.

قازىرگى تاڭدا قازۇۋ عالىمدارى قۇنى 32 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن 400-گە جۋىق جوبانى جۇزەگە اسىرۋدا. ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ 2025 جىلى قىتايدىڭ سولتۇستىك-باتىس پوليتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىمەن بىرلەسىپ عارىشقا ميكروسپۋتنيك ۇشىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل ورتاق جۇمىس ءوز كەزەگىندە عارىشتى زەرتتەۋگە، اتالعان سالادا بىلىكتى مامانداردى دايارلاۋعا، ورتاق نانو- جانە ميكروسپۋتنيكتەردى ازىرلەۋگە جول اشادى. ياعني جەردى زەرتتەۋ جۇمىستارىن قاشىقتان جۇرگىزۋگە مول مۇمكىندىك بەرەدى.  

بۇعان قوسا، وقۋ ورداسىنىڭ عالىمدارى ق ر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ عىلىم كوميتەتىنەن 4 ملرد تەڭگەنىڭ مەگاگرانتىن جەڭىپ العان بولاتىن. باتىس قازاقستان وڭىرىندەگى ستراتەگيالىق ماڭىزدى مىندەتتەردى شەشۋگە باعىتتالعان جوبا ءۇش جىل ىشىندە جۇزەگە اسىرىلادى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ماماندار ايماقتىڭ تۇراقتى ەكولوگيالىق، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى، سۋ رەسۋرستارىن، جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر الەمىن ساقتاۋ جانە باسقارۋ ماسەلەلەرىندە شەشىم جولدارىن تابادى. جوبا اياسىندا قازۇۋ عالىمدارى اعىمداعى جىلى باتىس وڭىرىنە بارىپ،  سۋ تاسقىنى جاعدايىنا بايلانىستى ارنايى زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن بولاتىن.

سونداي-اق بيىل ۋنيۆەرسيتەت زەرتتەۋشىلەرى 3 ملرد تەڭگەنىڭ مەگاگرانتىنا قول جەتكىزدى. ياعني قازۇۋ ماماندارى قازاق ءتىلى مەن تەحنولوگيالىق پروگرەستى قولداۋعا ارنالعان LLM تىلدىك مودەلىن ازىرلەيدى. ماقسات – قوعامنىڭ ءتۇرلى سالالارىنا قازاق تىلىندەگى ۇلكەن تىلدىك مودەلدەردى ازىرلەۋ جانە ەنگىزۋ، بۇل تەحنولوگيالىق پروگرەسكە ىقپال ەتەدى جانە مەملەكەتتىك تىلدەگى ونلاين قىزمەتتەرگە قولجەتىمدىلىكتى كەڭەيتەدى. جوبا اياسىندا عالىمدار قازۇۋ بازاسىندا ونىمدىلىگى جوعارى عىلىمي-زەرتتەۋ داتا-ورتالىعىن اشۋدى جوسپارلاپ وتىر. جاڭا نىسان بۇكىل ەلدىڭ زەرتتەۋشىلەرىنە وزىق جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارىن ازىرلەۋ جانە ەنگىزۋ ءۇشىن قاجەتتى رەسۋرستاردى ۇسىنباق.

عىلىمي ورتالىقتان كەيىن جۋرناليستەر قالاشىقتاعى №9 جاتاقحاناعا بارىپ، ستۋدەنتتەر ۇيىندە جاستاردىڭ يگىلىگى ءۇشىن جاسالعان جۇمىستاردى كوردى. قوناقتارعا جاتاقحانانىڭ كۇردەلى جوندەۋگە دەيىنگى جانە كەيىنگى جاي-كۇيى كورسەتىلدى.  جوندەۋ كەزىندە عيماراتتىڭ سىرتقى قاسبەتى جاڭارتىلىپ، بارلىق بولمەنىڭ قابىرعالارى قايتا ارلەندى. ەسىك-تەرەزە اۋىستىرىلىپ، ەلەكتر جۇيەسى جۇرگىزىلدى. بۇعان قوسىمشا، عيماراتتىڭ cۋ قۇبىرى مەن كارىز جۇيەسى قايتا اۋىستىرىلدى.

قازىرگى تاڭدا قازۇۋ قالاشىعىندا 15 جاتاقحانا بار. اعىمداعى وقۋ جىلىندا ءۇش جاتاقحاناعا كۇردەلى، 12 ستۋدەنتتەر ۇيىنە اعىمداعى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. 4000 ماتراس، 4000 جامىلعى، 4000 جاستىق، 4000 جايما كومپلەكتىسى جاڭادان الىندى. 250  ۋنيتاز، 150 راكوۆينا، 735 شكاف، 1065 تۋمبا، 450 ۇستەل، 1050 كىتاپ سورەسى، 1065 ورىندىق اۋىستىرىلدى. جاتاقحانالارداعى اسحانالارعا 120 توڭازىتقىش پەن 120 ەلەكتر پليتاسى پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇگىندە قازۇۋ قالاشىعى قۇرىلىسىنىڭ ەكىنشى كەزەڭى اياسىندا ءۇش جاڭا جاتاقحانانىڭ قۇرىلىسى باستالدى. توعىزقاباتتى ءۇش ستۋدەنتتەر ءۇيىنىڭ ءارقايسىسى 677 ورىنعا – بارلىعى 2031 ورىنعا ارنالعان.

باسپا ءسوز تۋرى 10 يننوۆاسيالىق زەرتحانادان تۇراتىن گەوگرافيا جانە تابيعاتتى پايدالانۋ فاكۋلتەتىندەگى "تۇراقتى دامۋ جانە تابيعاتتى ۇتىمدى پايدالانۋ" عىلىمي ورتالىعىن تانىستىرۋمەن جالعاستى. تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى باعىتتارىن جۇزەگە اسىراتىن عىلىمي ورتالىقتا عالىمدار سۋ رەسۋرستارىنىڭ ساپاسىن تالداۋ، توپىراق قۇرامىن زەرتتەۋ، كليمات وزگەرىسىن باقىلاۋ، ەكولوگيالىق ءقاۋىپتىڭ الدىن الۋ، وتاندىق ءتۋريزمدى دامىتۋ باعىتىندا جۇمىستار جۇرگىزەدى. ماسەلەن، ورتالىق ماماندارى سۋ تاسقىنىنىڭ الدىن الۋ، سالدارىن انىقتاۋ جانە جەر سىلكىنىسىنە مونيتورينگ جاساۋ بويىنشا جۇمىستار اتقارۋدا.

ب ا ق وكىلدەرى  ورتالىق ازيا وڭىرىندەگى كليماتتىڭ وزگەرۋى سالدارىنان ورىن العان سۋ تاپشىلىعى، قۇرعاقشىلىق، جەردىڭ قۇنارسىزدانۋى سياقتى ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە  مونيتورينگ جاسايتىن "قاشىقتان زوندتاۋ تەحنولوگياسى جانە قولدانۋ" قازاق-قىتاي زەرتحاناسىنا دا باردى. 

جۋرناليستەرگە جەردى قاشىقتان باقىلاۋ ارقىلى قاۋىپ-قاتەردى الدىن الا ەسكەرتىپ، ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ باعىتىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىس ناتيجەلەرى تۋرالى اقپارات بەرىلدى.

قازاقستان مەن جۇڭگو بىرلەسىپ اشقان زەرتحانا ورتالىق ازيا بويىنشا جۇمىس ىستەيتىن، تابيعات رەسۋرستارىنا مونيتورينگ جۇرگىزەتىن جالعىز  ورتالىق. سوندىقتان اتالعان عىلىمي زەرتحانا بولاشاقتا عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ ورنى عانا ەمەس، ورتالىق ازياداعى قورشاعان ورتانى تۇراقتى دامىتۋدىڭ باستى حابىنا اينالماق.

سونىمەن قاتار ب ا ق وكىلدەرى سۋپەركومپيۋتەر ورتالىعىنىڭ قىزمەتىمەن دە تانىستى.

2019 جىلى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتوراعاسى سي ءسزينپيننىڭ كەزدەسۋى ناتيجەسىندە قازاقستانعا سۋپەركومپيۋتەر اكەلۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلعان بولاتىن. ال 2024 جىلى جۇڭگو ءتوراعاسى سي ءسزينپيننىڭ قازاقستانعا رەسمي ساپارى بارىسىندا ەكى مەملەكەت باسشىسى ورتالىق ازياداعى ەڭ جوعارى سۋپەركومپيۋتەردى قازۇۋ-عا ورناتۋ كەلىسىلدى.

بۇل قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى عىلىمي-تەحنيكالىق ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋ،  سونداي-اق مەملەكەت باسشىلارىنىڭ عىلىم مەن جوعارى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ باعىتىنداعى اۋقىمدى باستاماسى بولدى.

جوعارى تەحنولوگيالىق قۇرىلعى بۇكىل قازاقستان عالىمدارىنا دەرەكتەردىڭ ۇلكەن كولەمىمەن جۇمىس ىستەۋگە، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءتۇرلى جاعدايلارىن مودەلدەۋگە جانە وتاندىق IT سالاسىن دامىتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.

ورتالىق ازيادا ەڭ قۋاتتى سانالاتىن قۇرىلعىنىڭ  جوعارى ونىمدىلىگى 1،94 PFLOPS قۇرايدى. سونداي-اق الەمدەگى ۇزدىك 600 سۋپەركومپيۋتەردىڭ تىزىمىنە كىرەدى.  قازىرگى تاڭدا قۇرىلعىنى ورناتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.

سۋپەركومپيۋتەر جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارىن، ۋنيۆەرسيتەت قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى بويىنشا عىلىمدى قاجەتسىنەتىن ەسەپتەۋلەردى جاساۋ، IoT-وبەكتىلەردى باسقارۋ جانە ۇيىمداستىرۋ، Smart-تەحنولوگيالار وبەكتىلەرىن باسقارۋ جونىندەگى باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋدى ازىرلەۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىن بولادى.

باسپا ءسوز تۋرىنىڭ كەلەسى نۇكتەسى حيميا جانە حيميالىق تەحنولوگيا فاكۋلتەتىندە جاڭادان اشىلعان "Farabi Chem Science" كلاستەرى بولدى. بۇل كلاستەر حيميا مەن ماتەريالتانۋ سالاسىنداعى وزىق زەرتتەۋلەردى دامىتۋعا باعىتتالعان.

جۋرناليستەر كلاستەر قۇرامىنا كىرەتىن توعىز زەرتحانامەن تانىستى. مۇندا  عالىمدار حيميا ونەركاسىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالعان ءتۇرلى جوبالارمەن اينالىسۋدا. مىسالى، قازىرگى تاڭدا "Chemical Coating Innovations" عىلىمي-وندىرىستىك ورتالىعىنىڭ عالىمدارى ماشينا جاساۋ جانە تەحنيكالىق قۇرال جاساۋ قاجەتتىلىكتەرى ءۇشىن، سونداي-اق كادەسىيلار مەن زەرگەرلىك بۇيىمدارىن وڭدەپ، ارنايى گالۆانيكالىق قاپتامالار شىعارۋمەن اينالىسادى. قازۇۋ-دا دايىندالاتىن گالۆانيكالىق قاپتامالار ءونىمنىڭ قىزمەت ەتۋ مەرزىمىن ۇزارتادى. ياعني بۇل وندىرۋشىگە دە، تۇتىنۋشىعا دا پايدالى. بۇل – تات باسۋدان قورعاۋدىڭ جاڭا ءارى ءتيىمدى ءادىسى.

سونداي-اق "ChemMedLab" زەرتحاناسىنىڭ ماماندارى وتا كەزىندە پايدالانىلاتىن حيرۋرگيالىق ءجىپتى جەتىلدىرىپ، بەتىنە انتيباكتەريالدى جابىن جاساپ شىعاردى. وپەراسيا كەزىندە حيرۋرگتەر جىپتەردى سپيرتكە نەمەسە حلورگەكسيدين ەرىتىندىسىنە سالىپ، جارانى تىگەدى. ءبىراق بۇل جىپتەر ۇزاق ۋاقىت شىداماي، ادام ومىرىنە زيان كەلتىرەدى. ال قازۇۋ عالىمدارى ازىرلەگەن جىپتەردىڭ ارنايى جابىندارى بولادى. ولار كەرەك كەزىندە باكتەريامەن كۇرەسىپ وتىرادى. سونداي-اق انتيباكتەريالدى اگەنت ءبىر اي بويى باكتەرياعا قارسى كۇرەسەدى. بۇل عىلىمي جوبا قازاقستاندا تۇڭعىش رەت جۇزەگە اسىپ وتىر. بولاشاقتا عالىمدار اتالعان جوبانى نارىققا شىعارۋدى كوزدەپ وتىر.

باسپا ءسوز تۋرىنان كەيىن ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ باسشىلىعىنىڭ قاتىسۋىمەن باسپا ءسوز كونفەرەنسياسى ۇيىمداستىرىلدى. باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى – ءبىرىنشى پرورەكتور ەركىن دۇيسەنوۆ ب ا ق وكىلدەرىنە ۋنيۆەرسيتەتتە اتقارىلعان اۋقىمدى جۇمىستار جونىندە اقپارات بەرىپ، الداعى جوسپار تۋرالى باياندادى. پرورەكتور ءوز سوزىندە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ قولداۋىمەن 50 جىلدىق تاريحى بار قازۇۋ قالاشىعى قۇرىلىسىنىڭ ءىى كەزەڭى باستالاتىنىن ايتتى.

باسپا ءسوز كونفەرەنسياسىندا جۋرناليستەر قازۇۋ قۇرىلىسىنىڭ II كەزەڭىن ىسكە اسىرۋ، جاتاقحاناعا قاتىستى ماسەلەلەر جانە وقۋ ورداسى قىزمەتىنىڭ باسقا دا وزەكتى تاقىرىپتارىنا قاتىستى سۇراقتار قويدى.