قارتتارىن قازىناعا بالاعان حالقىمىزدىڭ اسىل قاسيەتىن بويىنا سىڭىرگەن ەلباسىمىزدىڭ ۇلكەنگە قۇرمەت كورسەتىپ، كىشىگە ىزەتتىلىك تانىتىپ، ەل باسقارۋدا اتا-بابالارىمىز سالعان سارا جولىن ۇستانعانىنا تاريح كۋا.
شىنىندا، ەل ەڭسەسىنىڭ تىك، مۇراتىنىڭ اسقاق، مەرەيىنىڭ ۇستەم بولۋى مەملەكەتتى باسقاراتىن باسشى مەن ونىڭ ساياساتىن جۇرگىزىپ وتىراتىن قوسشىلارىنا تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان، حالقىمىز ءالىمساقتان ەل بيلەگەن حانداردىڭ حاق پىكىرىنە جۇگىنگەن، «تۋرا بيدە تۋعان جوق، تۋعاندى بيدە يمان جوق» دەپ بيلەردىڭ ءادىل شەشىمىن بويىنا سىڭىرگەن، «اسىپ تۋعان ازامات، حالىققا ۇلكەن بەل بولار» دەپ ادال باسشىنىڭ سوڭىنان ەرگەن.
مۇنداي تاجىريبەنى الەمدىك ساياساتتان ءالى ۇشىراتۋعا بولادى.
سينگاپۋردىڭ ەل قۇرمەتىنە بولەنگەن پرەزيدەنتى لي كۋانگ يۋ سۇڭعىلا باسشى رەتىندە ءوز ەلىنىڭ عانا ەمەس جاھاننىڭ بىرنەشە مەملەكەتتەرىندەگى اقىل-ويدىڭ تاۋسىلماس قازىناسى ىسپەتتى زيالى قاۋىمىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، ولاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق قابىلەتىن سينگاپۋردى سەرپىندى ەلگە، قۋاتتى مەملەكەتكە اينالدىرۋ ىسىنە جۇمىلدىردى. سينگاپۋردىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولى قاريالاردىڭ، باعاسى بيىك، ءباسى زور اسىلداردىڭ جولى ەكەنىن وزگەلەرگە پاش ەتە ءبىلدى. اقساقالدان اقىل سۇراپ جۇگىنگەن، باتاسىن الىپ، قۇرمەت تۇتىپ ساياسات ساڭلاعى بۇدان ەش ۇتىلعان جوق بولاتىن.
ون سەگىزىنشى عاسىردا ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن بىرىكتىرگەن ابىلاي بابامىز ۇلان-عايىر قازاق جەرىنە كوز الارتقان ورىستىڭ سودىر توقپاعىنا، قىتايدىڭ جىمىسقى وسپاعىنا بىردە نايزاسىن، بىردە ايلاسىن جۇمساپ، شەبەر ديپلوماتيالىق ساياساتپەن ەكەۋىنە دە بودان بولماي، ۇلتتىق تاۋەلسىزدىگىمىزدى ساقتاي بىلگەن ەكەن. ادامدا ارمان تاۋسىلعان با، كوز جۇمارىندا اقىلمانى بۇحار بابامىزعا: «مەن ەل بيلەگەن جاۋگەرشىلىك زاماندا قان كوپ توگىلدى، حالقىمنىڭ باسىن بىرىكتىرە المادىم، ەكىنشىدەن، كوشپەلى حالىققا جەر ەمشەگىن ەمۋدى ۇيرەتە الماي كەتىپ بارامىن، ۇشىنشىدەن، قالا-كەنتتەر سالۋعا ۇلگەرمەدىم»، – دەگەن وكىنىشىن ايتقان ەكەن.
سارابدال ساياساتشى ن.نازاربايەۆ ابىلاي بابامىزدىڭ اقجولىن جالعاپ، قاس-قاعىم ساتتە تاۋەلسىزدىگىمىزدى تۇعىرلى قىلىپ، شەكارامىزدى بەكىتىپ، حالقىن ورتاق ماقساتقا جۇمىلدىردى، سان حالىقتى ءبىر ۇلتتىڭ بالاسىنداي ۇعىستىردى، الاشتىڭ ايبىنىن اسىرىپ، ايدىنىن تاسىتىپ، ارقا توسىندە استانا تۇرعىزىپ، قازاق اتىن الەمگە پاش ەتتى.
ءدال سول كەزدە ەلباسىمىز ەلوردانى الماتىدان اقمولا قالاسىنا كوشىرۋ تۋرالى تاعى ءبىر باتىل قادام جاسادى. وتپەلى كەزەڭنىڭ وكپەك جەلى قوس وكپەدەن قىسقان سول مەزگىلدە استانانى كوشىرۋ اقىلعا سىيماستاي بولىپ كورىنگەن بولاتىن.
ارينە، باستاپقىدا بۇل باستاماعا قارسىلىق بىلدىرگەندەر دە، تۇسىنىستىك تانىتقاندار دا بولدى. الايدا، ەلباسىنىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە العا قويعان ستراتەگيالىق ماقساتتارىمىز جۇزەگە اسىرىلىپ، ەلىمىز تاڭداعان جولدىڭ دۇرىستىعىنىڭ ايقىن دالەلى بولدى.
تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پارلامەنت سەسسياسىنىڭ جالپى وتىرىسىندا ەلوردانى الماتىدان رەسپۋبليكانىڭ ورتالىق ءوڭىرى اقمولاعا كوشىرۋ جونىندەگى تاريحي يدەياسىن پاش ەتىپ، 1994 جىلدىڭ 6 شىلدەسىندە جاڭا استانا، ەلوردا دەگەن ۇعىمدار العاش رەت تاريح ساحناسىنا شىعىپ، قازاق ساناسىندا ماڭگىلىك سالتانات قۇردى.
ەلباسىنىڭ: «جاڭا استانا ەلدىگىمىزدىڭ ايبىنى بولادى، ەكونوميكامىزدىڭ لوكوموتيۆى بولادى. ءالى-اق ارقا توسىندە الەمدە تەڭدەسى جوق قالا تۇرعىزامىز» دەگەن سۇڭعىلا ساۋەگەيلىگىن تاريح تارازىلادى، ۋاقىت دالەلدەدى. استانا تاريحى ەلباسىنىڭ ەرەن تۇلعاسىن، قايراتكەرلىك، ساياساتكەرلىك ءىس-قيمىلدارىن ايقىن سيپاتتايدى.
الەم ەلدەرىنىڭ استانا سالۋ تاريحىنا قاتىستى بىرەر مىسال.
فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور امانگەلدى ايتالى بىلاي دەگەن بولاتىن: «زامانىندا جاڭا استانا سانكت-پەتەربۋرگ – جاڭا ساياساتتىڭ سيمۆولى بولدى. ءبىرىنشى پەتر استانانى جاڭادان جاساۋ، وزگەرتۋ جوسپارلارىمەن تۋعان جوق، وزىنەن بۇرىنعى ءىزاشارلارىنىڭ، مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ وي-ارمانىن، ءىسىن جالعاستىردى».
اقش-تا استانا تاڭداۋ ماسەلەسى داۋعا اينالعان: سولتۇستىكتەگىلەر سولتۇستىكتە، وڭتۇستىكتەگىلەر وڭتۇستىكتە بولعانىن قالاعان. ۋاقىتشا استانانىڭ – فيلادەلفيانىڭ تۇرعىندارى تاڭداۋ ولاردىڭ قالاسىنا تۇسەتىنىنە كۇماندانبادى. دجوردج ۆاشينگتون ەلدىڭ باسىن قوساتىن جولدى ىزدەدى. سوندىقتان استانانىڭ ورنىن سولتۇستىك شتاتتار مەن وڭتۇستىك شتاتتاردىڭ قيىلىسقان تۇسىنان، فەدەرالدىق جەرگە سالدى.
فيلوسوف وسۆالد شپەنگلەر «ۇلتتار دەگەنىمىز – قالا سالۋشى حالىقتار» دەگەن ەدى.
بۇگىن تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا قازاق ۇلتى قالا سالۋشى وركەنيەتتى ۇلتتاردىڭ قاتارىنان تابىلدى.
ءيا، بۇگىندە باس ارحيتەكتورى ەلباسىنىڭ ءوزى بولىپ تابىلاتىن نۇر-سۇلتان قالاسى ۇلان-عايىر مەملەكەتىمىزدىڭ كۇرەتامىرىنا، حالقىمىزدىڭ قاسيەتتى شاڭىراعىنا، جاھانعا تانىلعان جۇرتىمىزدىڭ ايدىنى مەن ايبىنىنا، الەمدىك دەڭگەيدەگى ساياسي، مادەني، ەكونوميكالىق شارالار وتكىزەتىن ەلورداعا اينالدى.
ەلىمىزدىڭ جۇرەگىن وركەندەتۋ وبلىستار اراسىنداعى بايلانىستى كۇشەيتۋدىڭ جانە جاڭا رىنوكتار اشۋدىڭ تەگەۋرىندى ىنتالاندىرعىشىنا اينالدى.
بۇگىندە نۇر-سۇلتان قالاسى – ەكونوميكاسى قارىشتاپ دامىپ كەلە جاتقان تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جارقىن سيمۆولى، ەلىمىزدىڭ الەمدىك ارەناداعى بەينەسى. ەلباسىنىڭ: «بارشامىزدى تاۋەلسىزدىكتىڭ ۇلى رۋحى جەبەيدى، بىرىكتىرەدى، بويىمىزعا قۋات بەرىپ، سەنىمىمىزدى نىعايتادى. ول التىن كۇنى جارقىراپ، التىن قىرانى قالىقتاعان قازاق ەلىنىڭ اشىق اسپانى استىندا دۇنيەگە كەلگەن ءاربىر ءسابيدىڭ جۇرەگىنە ورنايدى.
ول ءاربىر ازاماتتىڭ جۇرەگىندە، شاڭىراقتىڭ تورىندە، ەلىمىزدە بوي كوتەرگەن ءاربىر ۇيدە، ءاربىر قالا مەن اۋىلدا سالتانات قۇرادى. ول ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ وسىمىمەن، ءاربىر جاڭا ءوندىرىس ورنىمەن، ۇلان-عايىر وتانىمىزعا توسەلگەن ءاربىر كۇرە جولمەن، دالا توسىنە ونگەن ءاربىر توننا التىن دانمەن نىعايادى»، – دەگەن تىلەگىنە تىلەك قوسساق، جۇدىرىقتاي جۇمىلا ەل ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ، ساق زامانىنداعى بي اتامىزدىڭ: «ارماننىڭ جولى قيقالاڭ، ادالدىڭ جولى توتە ەدى. جاقسى-جامان اركىمنىڭ اراسىنان وتەدى. ارازداسپاي، تالاسپاي، تاتۋ جۇرسەڭ نە ەتەدى. ىنتىماعى بار بولسا، بۇل دۇنيەنىڭ قىزىعى بارىنە تۇگەل جەتەدى» – دەگەن اتالى ءسوزىن ەسىمىزدە ۇستايىق.
«ۇلىم دەگەن ەلى باردا، ەلىم دەگەن ۇلى بار»، ەلباسىنىڭ تۋعان حالقىنا سىڭىرگەن ولشەۋسىز ەڭبەگىن باعالاپ، دۇرىس سارالاپ، اۋىزبىرشىلىك تانىتىپ، ساياسي مادەنيەتى جوعارى ەل ەكەندىگىمىزدى ءاماندا پاش ەتىپ جۇرەيىك دەيمىن.
ميربولات ەرسايەۆ
باتىس قازاقستان وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى
