راس، جوعارىداعى جان شوشىتارلىق سيفردىڭ باسىم بولىگى بىزگە كەڭەس داۋىرىنەن قالعان مۇرا. وداق تاراپ، قۋاتتى ءوندىرىس ورىندارى جابىلىپ قالعان سوڭ، يەسىز ۇڭعىمالاردان، شاحتالار مەن كەنىشتەردەن، اسكەري-سىناق ايماقتارىنان قالعان قالدىقتار ەل مەن جەردىڭ بەرەكەسىن كەتىرىپ، ءار وڭىردە جاتىپ قالدى. دەگەنمەن، تاۋەلسىزدىك العان كەزەڭنەن بەرى قاراي دا وندىرىستىك قالدىقتىڭ جينالۋىنا از ۇلەس قوسقان جوقپىز. سەبەبى، 2020 جىلى رەسپۋبليكانىڭ 20 قالاسى مەن ەلدى مەكەندەرىنە جۇرگىزىلگەن قاداعالاۋ وسكەمەن، ريددەر، اقتاۋ، اقتوبە، اتىراۋ، الماتى، بالقاش، استانا قالالارىندا اتموسفەرالىق اۋانىڭ لاستانۋى جوعارعى دەڭگەيگە جەتكەنىن كورسەتكەن.
ەلىمىزدىڭ جەراستى قازبا بايلىعىن يگەرۋگە كەلگەن شەتەلدىك الپاۋىت كومپانيالاردىڭ ەكولوگيا زاڭدارىن ورىنداماۋىنىڭ سالدارىنان ءتول تابيعاتىمىزعا ايتارلىقتاي زالال كەلتىرگەنى جاسىرىن ەمەس.
ونىڭ ۇستىنە، بىزدەگى ەكولوگيالىق داعدارىسقا حيميا، مۇناي، مەتاللۋرگيا جانە وتىن ونەركاسىبىنىڭ كوپ مولشەردە دامۋى دا اسەر ەتىپ وتىر.
مىسالعا، سوناۋ 90-جىلداردىڭ باسىندا اۋاعا جىل سايىن 6 ملن توننا قالدىق تاراسا، ونىڭ 50 پايىزى جىلۋ ەنەرگياسىنان، 20 پايىزى كارامەتالدان، 13 پايىزى ءتۇستى مەتالدان، 4 پايىزى مۇناي-حيميا وندىرىسىنەن شىققان زاتتار.
ەگەر، تاۋ-كەن قازبا بايلىقتارى ءوندىرىسىنىڭ قالدىقتارى قاراعاندىدا 29،4 پايىز، شىعىس قازاقستاندا 25،7 پايىز، قوستانايدا 17 پايىز، پاۆلوداردا 14،6 پايىز دەپ تىركەلسە، قىزىلوردا، اتىراۋ، باتىس قازاقستان وبلىستارى مۇناي ونىمدەرىنىڭ قالدىعىمەن لاستانعان وڭىرلەر رەتىندە بەلگىلى.
ۇكىمەت تاراپىنان جىل سايىن ەسكەرتۋ جاسالىپ، ەكولوگتار دابىل قاعىپ كەلە جاتسا دا، ءوندىرىس قالدىقتارىن اتموسفەراعا ورىنسىز شىعارۋ ءىسى ازايماي تۇر.
ويتكەنى، ەل بايلىعىن يگەرىپ جاتقان كومپانيالار قىمباتقا تۇسەتىن بولعاندىقتان ەكولوگيالىق تازا ءونىم وندىرەتىن تەحنولوگيالاردى ساتىپ الۋعا اتتاپ باسپايدى. ءوندىرىس ورىندارىنىڭ قۋاتتىلىعى، كوپتىگى جاعىنان رەسپۋبليكادا الدىڭعى ورىندا تۇرعان مۇنايلى ولكەلەردىڭ وزىندە توزىعى جەتكەن تەحنيكالار پايدالانىلۋدا.
مۇنايدىڭ جەرگە توگىلىپ، اۋاعا ارتىق گازدىڭ شىعۋى دا وسىدان. وسىنىڭ سالدارىنان بارىپ، باتىس قازاقستان وبلىسىندا مۇنايدان لاستانعان جەردىڭ اۋماعى 190 مىڭ گەكتارعا جەتكەن. ماماندار سوڭعى ءجۇز جىلدا كاسپيي تەڭىزىندەگى يتبالىقتار سانىنىڭ 90 پايىزعا ازايعانىن ايتىپ ءجۇر.
بۇگىندە تەڭىز ايماعىنان 1 474 لاستانۋ نۇكتەسى انىقتالعان. مىنە، قارت كاسپييدە قالىپتاسقان ەكولوگيالىق احۋالدىڭ كورسەتكىشى. رەسمي مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، رەسپۋبليكا بويىنشا تابيعاتقا شىعارىلاتىن زياندى قالدىقتاردىڭ 27 پايىزى "قازاقمىس" كورپوراسياسى" ج ش س مەن "ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ” اق-نا تيەسىلى ەكەن، ونىڭ 18،5 پايىزى "قازاقمىستىڭ"، 8،5 پايىزى "ارسەلورميتتال تەمىرتاۋدىڭ" قوقىستارى.
ەكولوگ-مامانداردىڭ ايتۋىنشا، جىل سايىن رەسپۋبليكاداعى سۋ قويمالارىنا حيميالىق قوسپالار مەن لاستانعان 6 ملرد تەكشەمەتر اعىن سۋ قۇيىلىپ، 3 ملن توننا زياندى زاتتار اۋا قاباتىنا سىڭەدى. زياندى قالدىقتاردىڭ كولەمىنە سالساق، ەكىنشى ورىندا ەنەرگەتيكا ءوندىرىسى تۇر.
ويتكەنى، ەل اۋماعىندا جينالعان قالدىقتاردىڭ 1،5 ملرد تونناسى ءبىر عانا ەكىباستۇز گرەس-ىنە تيەسىلى. ءتىپتى، الماتى قالاسىنىڭ وزىندە ورنالاسقان ەنەرگيا كوزدەرىنەن جىلىنا 50 مىڭ توننادان استام زياندى زاتتار شىعادى.
بۇگىندە، دامىعان مەملەكەتتەر د.ي. مەندەلەيەۆتىڭ «حيميادا قالدىقتار بولمايدى، تەك قانا قولدانىلماعان شيكىزات بولادى» دەگەن قاعيداسىن ۇستانىپ ونەركاسىپ ورىندارىنداعى كەرەكسىز زاتتار مەن قالادان شىعاتىن قوقىستاردىڭ ءوزىن قۇندى شيكىزات كوزى رەتىندە قاراستىرىپ، ونى يگىلىككە جاراتىپ وتىرعانى بەلگىلى.
وعان دالەل شەتەلدە قالدىقتاردى وڭدەيتىن كاسىپورىنداردىڭ قارقىندى دامۋى. مىسالى، اقش-تا ءوندىرىس قالدىقتارىنىڭ 33 پايىزى قايتا وڭدەلەدى ەكەن. جانە بۇل كورسەتكىش الەمدە جىل وتكەن سايىن وسە تۇسۋدە.
دەسەك تە، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قازىرگى كەزەڭدەگى عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋ دەڭگەيىنە سايكەس ابدەن جەتىلدىرىلگەن تەحنولوگيانىڭ جوقتىعىنا بايلانىستى، ولاردى وڭدەپ قاجەتتى ونىمدەر الۋ ازىرشە جولعا قويىلماي تۇر.
كەيبىر قالدىقتاردىڭ ىسكە جاراتىلماي بەكەرگە جاتۋى — كومپانيالاردىڭ ونى ورتا كاسىپورىنداردىڭ قايتا وڭدەۋىنە بەرگىسى كەلمەيتىندىگىمەن دە بايلانىستى. وسىعان وراي ۇكىمەت جەر استى قازبا بايلىعىن پايدالانىپ وتىرعان كومپانيالاردىڭ كەلىسىمشارتتى ورىنداماعاندارىنان كەن ورىندارىن قايتارىپ الىپ، وزگە ءتيىمدى جۇمىس ىستەيتىندەرگە، ياعني، قازاقستاندىق ۇلەس دەڭگەيىن ساقتاۋ، قايتا وڭدەۋ ىسىمەن اينالىسىپ، ەكولوگيا زانىن ورىندايتىندارعا بەرۋدى قاراستىرۋدا.
