سوڭعى ايلاردا كەنەتتەن ەگەۋبايەۆا حانىمنىڭ باسىنان وتكەن «وت قويۋ»، «ۇرىپ-سوعۋ»، «شابۋىل جاساۋ» ارەكەتتەرىنىڭ بارلىعى الدىڭعى وقيعالارداي. قانداي دا ءبىر بىتپەيتىن تريللەر Harper's Bazaar جۋرنالىنىڭ بۇرىنعى رەداكتورىنىڭ (وسىنداي امەريكاندىق ءسان جۋرنالى بار) جانە پراگاداعى «ازاتتىق» راديوسى بيۋروسىنىڭ بۇرىنعى ءجۋرناليسىنىڭ (ءيا، سول اقش مەمدەپارتامەنتى قارجىلاندىراتىن «بوستاندىق») باسىنان ءوتتى.
وسى وقيعالاردىڭ ءبارىن وقىپ وتىرعان كەز كەلگەن وقىرماننىڭ ويىندا مىناداي زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. ەلگە ءىس جۇزىندە بەيمالىم ب ا ق وكىلى از ۋاقىتتا نەگە مۇنشا اتىشۋلى حايپتى كەرەك ەتتى؟ قىسقاسى، بۇل ءتاسىل جاڭادان ويلاپ تابىلعان جوق. دينارا ءبىراز ۋاقىت جۇمىس ىستەگەن ەۋروپانىڭ ساياسي تەحنولوگتارى بۇل تەحنولوگيانى الدەقاشان جوسپارلاعان.
شابۋىلدار، ۇرىپ-سوعۋ جانە قاستاندىق ارەكەتتەرى تۋرالى سەنساسيالىق جاڭالىقتار ونىڭ حالىق الدىندا تەز ارادا «كۇرەسكەر» بەينەسىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ارينە، ءسىز (تاۋەلسىز جۋرناليست بولساڭىز) قانشاما شابۋىلدار مەن ورتكە قاراماستان، ەلدەگى بارلىق نارسەگە نەمقۇرايلى قاراماي، مەملەكەتتە قانداي سۇمدىق «رەجيم» بيلىك ۇستەمدىك قۇرىپ تۇرعانى تۋرالى قورىقپاي جازۋدى جالعاستىرا بەرەسىز.
مىنە، ءارى قاراي ءبىز نەگىزگى ماسەلەگە كوشەمىز. راسىندا، دينارا ەگەۋبايەۆانىڭ جازبالارىنا قاراپ وتىرىپ، قازاقستان تۋرالى جاعىمسىز پىكىرلەردىڭ تولقىنىنا بوي الدىرعانىڭىز سونشا، ومىردەن باز كەشىپ كەتەسىز. وسى تۇستا ونىڭ تەرىس پيعىلى تەك بيلىككە عانا قاتىستى بولسا جاقسى بولار ەدى عوي.الايدا ولاي ەمەس. دينارا مەن ونىڭ ادامدارى حالىق تۋرالى دا سونداي جامان پىكىردە. ول مۇرنىن ءشۇيىرىپ، قازاقتاردى «مالشى»، «قويشى»، «مارگينال» دەپ اتاپ، ءوزىنىڭ ەۋروپالىق ءبىلىم العانىن ماقتانىشپەن ءار كەزدە ەسكە سالۋدى ۇمىتپايدى. قازاقتار تۋرالى ءدال وسىندايكوزقاراسىن ول تاعى ءبىر «تاۋەلسىز» جۋرناليست ميحايل زىگارعا بەرگەن سۇحباتىندا ايتقان بولاتىن. ءبىراق وعان ءسال كەيىن ورالامىز.
جالپى، ەگەر دينارانىڭ ماتەريالدارىن كوبىرەك وقىساڭىز، ولاردا قازاقستان ءۇشىن ناقتى انىقتالعان تەرىس كوزقاراستار عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، وسى «دەموكراتيالىق قۇندىلىقتار» مەن جاھاندىق يدەيالاردىڭ «مىنسىزدىگىن»، امەريكالىق قۇندىلىقتارعا باسا نازار اۋدارا وتىرىپ،باتىسشىل ماقتانىش بارىن بايقاۋ قيىن ەمەس.
بىرەۋ «مۇندا تۇرعان نە بار؟ جۋرناليسكە امەريكالىق ستيل جانە ءومىر ءسۇرۋ سالتى ۇنايدى. ءار ادام ءوز پىكىرىن ايتۋعا قۇقىلى. بىرەۋگە قۇران نەمەسە بيبليا قۇندىلىقتارى جاقىن. ال بىرەۋگە ونداعان گەندەرلىك جانە ءتۇرلى باعدارلارعا ەركىندىك بەرىلگەن، «№1 اتا-انا جانە №2 اتا-انا»، بالانىڭ جىنىس تاڭداۋ ەركىندىگى جانە باسقا دا «دەموكراتيالىق» قۇندىلىقتارى، باتىستىڭزاماناۋي يدەولوگياسى كوبىرەك ۇنايدى» دەيدى.
ءيا، ءبارى دۇرىس. ءبىزدىڭ ەلدە دە دەموكراتيا، ءسوز بوستاندىعى بار، اركىم ءوز جانىنا، وزىنە جاقىن نارسەنى ناسيحاتتاۋعا ەرىكتى. بىرەۋلەرى اتا-بابا وسيەتىن، وتباسى مۇراتىن، ءتول، رۋحاني تۇتاس قازاقستاندى جاقتايدى. ال باسقالارى – لگبت تولەرانتتىلىعى مەن گەندەرلىك ارتۇرلىلىك بويىنشااناعۇرلىم دامىعان باتىسقا ەلىكتەۋ ءۇشىن، باتىستا دەموكراتيا ءوزىنىڭ يدەالدى، «كلاسسيكالىق» نۇسقاسىندا ۇسىنىلعانىن ايتادى.
ەگەۋبايەۆا، زىگار جانە باسقا دا «تاۋەلسىز» جۋرناليستەردىڭ ءوز شىعارماشىلىعى ارقىلى كۇندەلىكتى اقپاراتتارمەن جۇمىس ىستەۋىنە، جۇيەنى قۇلشىنىسپەن سىناۋىنا، باتىس قۇندىلىقتارىن يدەالدى ەتىپ كورسەتىپ، «قازاقستاندا ءبارى قورقىنىشتى، سۇمدىق» دەگەن تەزيستەرىنە ءار ءتۇرلى قاراۋعا بولادى. الايدا ەگەر ءبىز ەگجەي-تەگجەيلەردى ەلەمەي، جالپى ساياسي تەرمينولوگياعا كوشەتىن بولساق، وندا ساراپشىلار بۇل كۇن ءتارتىبىن (تەك ءبىزدىڭ ەلدە عانا ەمەس، باسقا دا كوپتەگەن دامۋشى ەلدەردە) ءداستۇرلى دەموكراتيالىق «ماڭدايشالارىنىڭ» استىندا «باتىستىڭ مۇددەلەرىن العا جىلجىتۋ» دەپ اتايدى.
تولىعىراق ايتايىق. چيليدە، گۆاتەمالادا، گرۋزيادا، ۋكراينادا، مىسىردا جانە باسقا داكوپتەگەن مەملەكەتتەردە سىنعا ۇشىراعان ساياساتتانۋشىلار سيپاتتاعان «ءتۇرلى-تۇستى ريەۆوليۋسيالار» تەحنولوگيالارىنىڭ كلاسسيفيكاسياسىنا سايكەس، دينارا سياقتى تۇلعالار توڭكەرىستىڭ نەگىزگى سۋبەكتىلەرى سانالادى.
ارينە، «تاۋەلسىز جۋرناليستەر» «2 قاڭتارعا»سودىرلار جينايدى نەمەسە جاپپاي تارتىپسىزدىكتەرگە بارۋعا بۇيرىق بەرەدى دەپ ەشكىم ايتپايدى. ولاردىڭ الدەقايدا ماڭىزدى تاپسىرمالارى بار. باتىستىڭ ىقپال ەتۋ اگەنتتەرى، ادەتتە، وسى ساناتقا PR جانە ۇگىت-ناسيحات ماماندارىن (دينارا ەگەۋبايەۆا سەكىلدى) تارتادى. ولار «كوپشىلىكتىڭ بيلىككە دەگەن كوزقاراسى كۇرت تەرىس بولۋى ءۇشىن ارەكەت جاساپ، ريەۆوليۋسيالىق كوڭىل-كۇي تۋعىزۋى كەرەك».
تەحنولوگياداعى كەلەڭسىزدىك
دەگەنمەن، دينارانىڭ «ءتۇرلى-تۇستى ريەۆوليۋسيانىڭ» يدەولوگيالىق قولشوقپارى رەتىندە دايىندالۋى، كوپ نارسەنى كۇتپەگەنى قاراپايىمادامعا ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ول زىگارعا بەرگەن سۇحباتىندا ءوز ەلىنە، سالت-داستۇرىنە، تىلىنە، ەڭ باستىسى، قازاققا مۇرنىن ءشۇيىرىپ، مەنسىنبەيتىنىنبىلدىرىپ، كوپتەگەن ستراتەگيالىق قاتەلىكتەر جىبەردى.ەگەۋبايەۆا حالىق تۋرالى ايتا وتىرىپ، جوعارىدا اتالعان «مالشىلار»، «مارگينالدار»، ءتىپتى، «پيتەكانتروپتار» سياقتى انىقتامالاردى قولداندى. بالكىم، ونىڭ الىستان باعامداي الماۋى – ەۋروپالىق ومىرگە، پراگاعا تىم سىڭىسىپكەتكەندىگىنەن شىعار؟
شامامەن جارتى جىل بۇرىن دينارا پراگادان كوشىپ كەلىپ، ەلىمىزدىڭ اقپاراتتىق الاڭىندا كەنەتتەن پايدا بولدى (ايتپاقشى، سول جەردە،«ازاتتىق» راديوسىندا، التى اي جۇمىس ىستەپ، ول بار بولعانى شاعىن 5 باعدارلاما شىعاردى. ياعني،ول «نەگىزگى پۋل رەپورتەرلەرىنىڭ» قاتارىنا كىرمەيدى. ارينە، تاجىريبەسى جەتپەگەنى، ال كۋراتورلار دينارامەن ونىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى يميدجدىك ستراتەگياسىندا ماردىمسىز جۇمىس ىستەگەنى انىق. ولار قازاقستانداعى بولاشاق ەلەكتوراتقا (وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، ەگەۋبايەۆا ءماجىلىس سايلاۋىنا تىركەلگەن) اشىق قۇرمەتسىزدىك كورسەتۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەنىن تۇسىندىرمەدى.
ەگەۋبايەۆانىڭ سويلەگەن سوزدەرىنە تەرەڭىرەك ءمان بەرسەڭىز، مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ قاشقىن راديكالدى وپپوزيسيانىڭ ءداستۇرلى پوپۋليستىك تەزيستەرىنىڭ جيىنتىعى بارىن بايقايسىز. ءيا، ءيا، ءسوزىنىڭ مازمۇنى قازاقستاندا ءبارىنىڭ قانشالىقتى ناشار ەكەندىگى تۋرالى ايتاتىن ءابليازوۆتىڭ «اسانقايعىلانۋىمەن» سايكەس كەلەدى.
دينارانىڭ ارسەنالىندا ءدال وسىنداي (تۋرا ءابىليازوۆ سەكىلدى) نارازىلىق ميتينگىلەرىنىڭ ۋاعىزدارى، «مۇنىڭ بارىنە قاشانعى شىدايمىز؟!» دەگەن لەبىزدەر، «گۇلدەنگەن باتىستىڭ ءومىر ءسۇرۋى قانداي تاماشا!؟» دەگەن تاقىرىپتاعى ۇراندى سوزدەر بار. شەتەلدىك ساياسي ستراتەگتەردىڭ پىكىرىنشە، مۇنداي ۇراندار قازاقستانداعى مارگينال قوعامدى وياتىپ، ىلگەرىلەتۋى مۇمكىن. شىندىعىندا، قوعام ءبىرازدان بەرى قوزعالماعان.
تاعى ايتساق: بۇل توزىعى جەتكەن ۇراندار ءبىزدىڭ ەلدە بۇرىننان «مينۋس بەلگىسىمەن» جۇمىس ىستەپ كەلەدى. جۇمسارتىپ ايتساق، جۇرتتى باتىستىقتاردىڭ ءبارىن ءمىنسىز ەتىپ كورسەتۋ، اتا-بابامىزدىڭ قادىر-قاسيەتىنە اياقتارىن ءسۇرتۋ تۋرالى جالعان ۇراندار «شابىتتاندىرمايدى». بۇل ءادىس ۋكراينانىڭ ءبىر جەرىندە ىسكە اسقان بولۋى مۇمكىن، ءبىراق بۇل ءتاسىل ءداستۇرى بار قازاقستانجۇرتشىلىعىنا وتپەيدى.
ال دينارا ەگەۋبايەۆانىڭ باستى جانە قۇردىمعا كەتىرەتىن يميدجدىك قاتەلىگى – ونىڭ «قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىنەن جانە حالىق داستۇرىنەن تەزىرەك باس تارتۋى كەرەك» دەگەن مالىمدەمەسى.
«مۇمكىن ەمەس، مەن ايتار ەدىم – ءقازىر تاۋەلسىز بولۋ قىلمىس ... ءبىز نەگىزگى باعىتتا، وركەنيەت دامۋىنىڭ اعىمىندا، جاڭا اقپاراتتار مەن تاپسىرمالاردى سىڭىرۋگە بولاتىن ورتادا بولۋىمىز كەرەك»، – دەيدى دينارا. ارينە، «ورتالىق» دەپ اقش-تى مەڭزەگەنى انىق.
قازاقستان تاۋەلسiزدiگiنiڭ قارسىلاسى، شتاتتاردىڭ وزىنشە سىلقىم جانكۇيەرى ەگەۋبايەۆانىڭ زىگار مىرزاعا بەرگەن بۇل سۇحباتىجەرلەستەرى جاعىمسىز پىكىردى قارشا بوراتا باستاعاندا YouTube ارناسىنان دەرەۋ الىنىپ تاستالدى. الىپ تاستاعاننان نە پايدا؟ جەلى ءبارىن ۇمىتپايدى.
بالا بولدى ما؟
ءجۋرناليسىمىزدىڭ جۇمىسىنىڭ ساپاسىز بولعانىن ايتپاۋ مۇمكىن ەمەس. سەنساسيا جاساۋ – بۇل ءوزىدۇرىس قولدانۋدى تالاپ ەتەتىن وتە نازىك تەحنولوگيا. ايتپەسە، بۇل ارزان سپەكتال بوپ شىعادى. اتتەڭ،دينارانىڭ «جۇرەك جۇتقان كۇرەسكەر» دەگەنداڭقىمدى شىعارامىن دەپ جاساعان ارەكەتتەرى بىرىنەن سوڭ ءبىرى تەككە تىراشتانۋ بولادى دا قويادى. سونىمەن بىرگە ەگەۋبايەۆا «شىعىڭقى ەسەكتىڭ قۇلاعىن» ەلەمەي، ءوزىنىڭ جالعان اڭگىمەلەرىنىڭ استىنا «ۇلكەن ساياساتتى» ەنگىزۋگە اسىعاتىنى سونشالىق، اشىقتان-اشىق كوپتىڭ كوڭىلىن كوتەرەدى. بۇعان كوز جەتكىزۋ ءۇشىن ينستاگرامداعى پىكىرلەردى وقىساڭىز جەتكىلىكتى.
مىسالى، ونىڭ ۇلىنا جاسالعان اتىشۋلى شابۋىلدى الايىق! ايعاقتارداعى اقىلعا قونىمسىز شاتاسۋعا قاراماستان (مىلتىق ويىنشىق بولدى، ال ەر ادام، بەلگىلى بولعانداي، شابۋىل جاساماي، جاي عانا ءوتىپ كەتتى)، دينارا بۇل وقيعانى دەرەۋ ءوزىنىڭ «كاسىبي قىزمەتىنە» بايلانىستى «ساياسي تەررورلىق اكت» دەپ مالىمدەدى. شىندىعىندا، سول كەزدە ونىڭ بالاسى وقيعا بولعان جەردە بولدى ما، بولمادى ما؟ ونى ەشكىم تۇسىنگەن جوق.
دينارانىڭ كولىگىن ورتەپ جىبەرگەنى تۋرالى اقپارات تا فەيك سپەكتاكل بوپ كورىندى. ساراپشىلار باستاپقىدا ءورتتىڭ بولعانىنا كۇماندانعان. اشىق دەرەككوزدەردە ەگەۋبايەۆانىڭ جانىپ جاتقان كولىگىنىڭ فوتوسى مەن ۆيدەوسى جوق،تەك ەسىكتەرى اشىق كروسسوۆەردىڭ فوتولارى عانا بار.ال الگى فوتوداعى كولىك ەگەۋبايەۆاعا تيەسىلى مە، جوق پا، بۇل دا بەلگىسىز.
قازاقستاندىق باق-تىڭ بۇل اقپاراتتىق ارانداتۋشىلىقتى جايباراقات تاراتقانى بەكەر ەمەس. ءبىراق بۇل تاقىرىپ بەلسەندى تۇردە، بۇيرىق بويىنشا، شەتەلدىك باسپاسوزدە وڭدەلىپ، تاراتىلدى. «قازاقستاندىق تاۋەلسىز ءجۋرناليستىڭ كولىگى ورتەندى» دەگەن تاقىرىپتا ەۋروپالىق وداقتىڭ، اقش-تىڭ ءىرى باسىلىمدارى، ءتىپتى، ۋكراينالىق ب ا ق كوشىرمە ماتىندەردى تاراتتى.
وسى وقيعادان كەيىن ءجۋرناليستىڭ «اسارلاتىپ اقشا جيناپ، كولىك ساتىپ الۋ» تۋرالى مالىمدەمەسى وتە سۇرىقسىز كورىندى. «وسىلايشا جاڭا كولىكالاتىن اقشا جيناي الامىن با دەپ ۇمىتتەندىم»، –دەدى دينارا.
ىمىراسىز، كۇرەسكەر ايەل ءۇشىن بۇل وتە وعاش قىلىق. ەڭ كۇلكىلى جاعداي، ەگەۋبايەۆا جۋىردا ءوزى ءتىل تيگىزگەن، «جولى بولماعان مالشىلاردان» جاڭا كولىك الۋ ءۇشىن قايىرىمدىلىققا اقشا جيناپ بەرۋىن وتىنگەنى.
«ءتۇرلى-تۇستى توڭكەرىستەردىڭ» تالاپتارىنا سايكەس كەلمەيتىن، كاسىبي ەتيكاعا جاتپايتىن مىنەز-قۇلىعى بار (وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، ناعىز كۇرەسكەر اش جانە كەدەي بولىپ كورىنۋى كەرەك) «دينارا ەگەۋبايەۆا جوباسىنىڭ» ارەكەتىنە شەتەلدىك دەمەۋشىلەردىڭ قالاي قارايتىنى قىزىق. سەناريي بويىنشا ونى «بيلىككە قارسى كۇرەستىڭ سيمۆولى»دەپ جاريالاۋ كەرەك ەدى. دەگەنمەن، وسى ۋاقىتقا دەيىن امەريكالىق «قۇندىلىقتاردىڭ چەمپيونى»بۇل ءرولدى اشىق ورىندامادى.
دەرەككوز: yvision.kz
